Qırğız-Tacik toqquşmasını körükləyən kimlərdir? - İNCƏLƏMƏ...
Tarix: 26-09-2022, 08:22 | Çap et
Fərqanə vadisi, politoloqların fikrincə, Mərkəzi Asiyanın “barıt çəlləyi”dir.
Sovet İttifaqı bir çox problemli nöqtələri özündən sonra geridə qoydu ki, Fərqanə vadisi də belə partlayış təhlükəsi saçan nöqtələrdən biridir. Region ətrafında fikir ayrılıqları onilliklərdir ki, davam edir və silahlı münaqişə hər an alovlana bilər.
Maraqlıdır, Fərqanə vadisi siyasətçilər üçün niyə bu qədər cəlbedicidir?
Cebhe.info Rusiya mətbuatına istinadən bu barədə yazını təqdim edir.
Asiyanın "toz çəlləyi"
Qeyd edək ki, Fərqanə vadisi sahəsi 22 min kmВІ olan dağlararası çökəklikdir. Bu vadi üç dövlət arasında bölünür: Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistan.
SSRİ-nin süqutuna qədər hər 3 respublika bu ittifaqın tərkibində idi və bölgədəki inzibati sərhəd heç kimi narahat etmirdi. Lakin SSRİ-nin dağılmasından dərhal sonra dərə siyasi, klanlararası və millətlərarası münaqişələrin mərkəzinə çevrildi.
Fakt budur ki, bu nisbətən kiçik ərazi Orta Asiyada əhalinin ən sıx məskunlaşdığı ərazidir. Burada Özbəkistan və Tacikistan sakinlərinin təxminən üçdə biri, eləcə də Qırğızıstanın yarısı yaşayır. Ümumi əhalisi 14,5 milyon nəfərdən çoxdur.
Vadinin dövlətlər arasında bölünməsində anklavlar, yöndəmsiz sərhədlər və hətta mübahisəli ərazilər var.
SSRİ dövründə Sovet hakimiyyəti tərəfindən cızılan respublikaların sərhədləri əsasən milli və tarixi faktorları nəzərə almırdı. Nəticədə taciklərin və özbəklərin bir hissəsi Qırğızıstan ərazisinə və ya əksinə qatılmışdı.
Bu, 1991-ci ildən bəri 150-dən çox etnik münaqişələrin baş verməsinə səbəb olub.
Yalnız SSRİ-nin dağılmasından sonra region Tacikistanda vətəndaş müharibəsi və millətlərarası müharibələrə çevrilmək təhlükəsi yaradan bir neçə münaqişə ilə üzləşib.
Bundan əlavə, Fərqanə vadisi regionun ən böyük ticarət mərkəzidir. Orta Asiyada ən yüksək əhali sıxlığı buradadır. Yüz illər boyu vadi kənd təsərrüfatının mərkəzi olub: keçi, inək və qoyunçuluq, pambıqçılıq, çəltikçilik, üzümçülük, ipəkçiliklə məşğul olub.
Münaqişə kimin üçün əlverişlidir?
Bu gün ərazi mübahisəsinin ən fəal iştirakçıları Qırğızıstan və Tacikistandır. Qırğızıstanlı müşahidəçi Busurmankul Tokbayevin fikrincə, bu münaqişəni əsasən Qırğızıstan tərəfi qızışdırır.
Mütəxəssis iddia edir ki, Fərqanə vadisinin cənub bölgəsi əslində muxtar şəkildə mövcuddur. Bu bölgədə ümumi yoxsulluq şəraitində çox inkişaf etmiş və özünü tanımış klan, yüksək səviyyəli radikal islamçılıq, cinayətkarlıq mövcuddur.
Həmçinin bildirək ki, NATO qoşunları Əfqanıstanı tərk etdikdən sonra islamçıların və muzdluların, eləcə də qaçaqmalçıların əhəmiyyətli bir hissəsi gözlərini bu vadiyə tərəf çevirdi. Onlar Asiyada vəziyyətin sabitliyinin pozulmasından faydalanırlar, çünki bu, silaha tələbat yaradacaq, qaçaqmalçılığı, habelə narkotik və insan alverini asanlaşdıracaq.
Tacikistanla Qırğızıstan arasında hələ də rəsmi sərhəd yoxdur və ölkələr arasında ərazilər üstündə daim mübahisələr gedir. 2021-ci ilin aprelində mübahisə sərhədçilər arasında atışmaya qədər böyüdü, nəticədə 55 nəfər həlak oldu, yüzlərlə adam yaralandı, 100 bina yandırıldı.
Münaqişə sönsə də, hər dəfə onları cilovlamaq çətindir. Elə bir vəziyyət yarana bilər ki, yerli siyasətçilər bu ərazidə öz iqtisadi uğursuzluqlarını millətlərarası münaqişə ilə mübadilə etməyə qərar verə bilərlər. Sonra bu münaqişə Özbəkistan və Qazaxıstan da daxil olmaqla bütün Orta Asiyaya təsir edəcək.
Əlavə edək ki, bu gün Mərkəzi Asiya ölkələrinin hakimiyyət orqanları bir-biri ilə danışıqlar aparmağa nail olsalar, radikalları cilovlaya bilsələr, nə vaxtsa Fərqanə vadisinin problemləri üzə çıxacaq. Əgər onlar əvvəlcədən diplomatiya və qarşılıqlı güzəştlərlə hazırkı problemləri həll etməsələr, bu mübahisələr genişmiqyaslı müharibəyə çevrilmək təhlükəsi yaradır.
DİA.AZ
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • “Sən mütləq general olacaqsan!..” - Ali Baş Komandandan ƏMR
Bu gün, 18:11 |
|
|
|
| • Milli dövlətçilik ənənələrinin yeni səhifəsi - MƏQALƏ
Bu gün, 18:07 |
|
|
|
| • Azərbaycan Rusiyanı qıtlıqdan xilas edə bilər? - AKTUAL
Bu gün, 15:41 |
|
|
|
| • Fidan Moskvada Putinlə danışıqların bəzi detallarını açıqlayıb
Bu gün, 15:39 |
|
|
|
| • Sülh bəyanatları ilə paralel silahlanma - Bu necə barış istəyidir?
Bu gün, 15:33 |
|
|
|
| • Şamil Basayevin dəstəsinin daha 4 üzvü tutuldu
Bu gün, 15:30 |
|
|
|
| • Şəhid anası yeni video yaydı - VİDEO
Bu gün, 15:20 |
|
|
|
| • Bayrağımızın rəngləri belə qarışıq düşür... - FOTOFAKT
Bu gün, 15:16 |
|
|
|
| • Apostrofun ləğvi qəzəlin dilinə də çox təsir edir
Bu gün, 15:03 |
|
|
|
| • Fidanla danışıqlarda yüksək səviyyəli razılaşmaların yerinə yetirilməsini müzakirə etdik - Lavrov
Bu gün, 15:00 |
|
|
|
| • İrandan müəmmalı Zəngəzur açıqlaması – Tehranın yeni PLANI
Bu gün, 13:05 |
|
|
|
| • Azərbaycan və Ermənistan rəsmiləri Moskvada görüşəcək? - “İnterfaks”
Bu gün, 13:03 |
|
|
|
| • “İnşaat Konstruksiyaları” MMC DƏLƏDUZLUĞU İFŞA OLDU - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 13:02 |
|
|
|
| • Mərhum iş adamının yüksək rütbəli oğlu doğum günündən sonra vəfat etdi
Bu gün, 12:59 |
|
|
|
| • “İpək Yolu Sığorta” ASC-nin səhmdarlarının ümumi yığıncağı - KEÇİRİLƏCƏK
Bu gün, 12:57 |
|
|
|
| • “Zəngəzur dəhlizi Türkiyənin patronajlığına keçəcək” – Böyük güclərin planları ALT-ÜST OLDU
Bu gün, 12:47 |
|
|
|
| • DSMF sədri xalası oğlunu direktor, yeznəsini özünə müavin təyin edib - AY BƏRƏKALLAH...
Bu gün, 12:37 |
|
|
|
| • Tender ŞOUSU: Bir-biri üçün yaranmışlar... - “QAFQAZ AUTO” niyə ancaq FHN-nin sifarişlərini icra edir?
Bu gün, 12:32 |
|
|
|
| • Hamının subay bildiyi Namiq 6 ay əvvəl...
Bu gün, 12:24 |
|
|
|
| • Şimal-şərq küləyi əsəcək - belə deyirlər...
Bu gün, 12:12 |
|
|
|
| • 20 ildir icra başçısı olan Mərdan Camalov…… - HƏLƏ DƏ GÖRƏVDƏDİR...
Bu gün, 12:09 |
|
|
|
| • Paşinyanla Makron Azərbaycana gələ bilər? - GÖZLƏNTİ
Bu gün, 12:05 |
|
|
|
| • İcra Hakimiyyətinin kabellərini oğurlamaq istədi, həbsə getdi
Bu gün, 12:02 |
|
|
|
| • Şəmkir sakini zibilliyə od vurarkən özü yanaraq ölüb - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 11:58 |
|
|
|
| • Üç kənddə görünməmiş FƏLAKƏT – 100 hektardan çox təsərrüfat və toyuq-cücə MƏHV oldu
Bu gün, 11:56 |
|
|
|
| • “Azər-Türk Bank” kimə ARXAYINDIR? – 4 ildir dividend ÖDƏMİR
Bu gün, 11:52 |
|
|
|
| • “Mehriban Ələkbərzadə şəhid qızından üzr istəməyi özünə əskiklik bilir...” - Mehriban Xanlarova
Bu gün, 11:48 |
|
|
|
| • TƏBİB-in şübhəli tenderlər seriyası davam edir... - Başqa ŞİRKƏT YOXDURMU?
Bu gün, 11:44 |
|
|
|
| • Zəngəzur dəhlizi Tehran ilə Kreml arasında problem yaradıb - INSS
Bu gün, 11:39 |
|
|
|
| • Valideynlər Elm və Təhsil Nazirliyi qarşısında ETİRAZ EDİRLƏR - FOTOLAR
Bu gün, 11:29 |
|
|
|
| • Fuad Nəcəfliyə inanıb qayıtmışdım... - AMMA İNDİ...
Bu gün, 11:25 |
|
|
|
| • Ermənistanı sülhə gətirmək heç də asan olmayacaq - ÇÜNKİ...
Bu gün, 11:16 |
|
|
|
| • Elcan Rəsulov Mədət Quliyevlə bir arada - FOTOLAR
Bu gün, 11:12 |
|
|
|
| • "Məclis.info" saytının rəhbərinin və onunla birgə ittiham olunan şəxslərin məhkəməsi başlayıb
Bu gün, 11:10 |
|
|
|
| • Türk NATO-su nə zaman yaradılacaq? - Elçin Alıoğlu yazır...
Bu gün, 11:09 |
|
|
|
| • 5 milyon Elman Rüstəmova çatıb: banklar günahsız vətəndaşın əmlakını girov əvəzi alır - BU NƏDİ BELƏ?..
Bu gün, 11:07 |
|
|
|
| • Pozulmuş əmək hüquqlarının bərpasında... - Ekspert danışır...
Bu gün, 11:04 |
|
|
|
| • Susuz qalan tender: Dövlət qurumunun tenderi niyə ləğv olundu? - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 10:58 |
|
|
|
| • Fransanın “qisas qrupu” Ukraynada: Rusiya ilə döyüşə hazırlaşırlar - “France Inter” radiostansiyası
Bu gün, 10:47 |
|
|
|
| • Azərbaycanda eyni hüquqi ünvanda 4 şirkət - LƏĞV EDİLİR
Bu gün, 10:38 |
|
|
|
| • Fuad Nəcəfli üçün zarafatyana MƏSLƏHƏT... - "Canişin" dərmanı Yelisey sarayında
Bu gün, 10:35 |
|
|
|
| • “Əfv Komissiyasının tərkibinə yenidən baxılmalıdır” – Mirvari Qəhrəmanlı
Bu gün, 10:24 |
|
|
|
| • Separatçıların odla oyunu: Bakının səbri bitir - son damla!
Bu gün, 10:12 |
|
|
|
| • Şirkət rəhbərinin Azərbaycandan çıxışına "stop" qoyuldu
Bu gün, 10:09 |
|
|
|
| • Nə aptekdə var, nə də depolarda qalıb... – “Varfarin” qıtlığı təhlükəli HAL ALDI
Bu gün, 10:03 |
|
|
|
| • Biləsuvarın həbsdə olan sabiq icra başçısının müsadirə edilən əmlakları ilə bağlı QƏRAR - DETALLAR
Bu gün, 09:58 |
|
|
|
| • Babək Quliyev vəfat etdi
Bu gün, 09:53 |
|
|
|
| • Zəngəzur dəhlizi uğrunda mübarizə: Fransa Rusiyanı qabaqladı - “Hraparak”
Bu gün, 09:50 |
|
|
|
| • Ermənistan Qərbi Azərbaycana çevriləcək, Paşinyan razılaşıb – Abovyan
Bu gün, 09:46 |
|
|
|
| • "Sumqayıt-Aptek-415"-nin səhmdarları toplanır
Bu gün, 09:37 |
|
|
|
|
