Azərbaycanın Cənubi Qafqazda formalaşdırdığı gündəm sadəcə diplomatik addımların və ya iqtisadi layihələrin cəmi deyil. Bu, gözardı edilməsi mümkün olmayan strateji reallıqdır. Hər kəs aydın başa düşməlidir ki, bölgədə Azərbaycanın mərkəzində dayandığı bir konfiqurasiya formalaşıb və bu düzən dəyişməyəcək.
Türkiyənin Cənubi Qafqazda və ona bitişik regionlarda əldə etdiyi bütün uğurlar - istər enerji dəhlizləri, istər dəmir yolu xətləri, istər Mərkəzi Asiyaya çıxış yolları, istər Türk Dövlətləri Təşkilatının uğurla inkişafı, istərsə də 44 günlük müharibədə qazanılan şanlı qələbə - bütün bunlar Azərbaycanla qurulan sıx strateji tərəfdaşlığın nəticəsidir. Sadalanan uğurlar Bakı ilə qarşılıqlı əlaqə və əməkdaşlıq əsasında əldə olunub və Azərbaycanın regional mövqeyi bu uğurların əsas dayağıdır. Bu arxitekturanın dəyişməsi nəinki arzuolunmazdır - ümumiyyətlə, mümkün deyil.
Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinə müdaxilə etmək cəhdləri isə özləri üçün təhlükəli oyun oynayanlar üçün ciddi risklər yaradır. Belə addımların nəticələri, həmin ölkələr üçün olduqca ağır və arzuolunmaz olacaq.
Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması isə birbaşa Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesinin uğurundan asılıdır. Prosesdə irəliləyiş təmin olunmayana qədər Ermənistan-Türkiyə sərhədi bağlı qalacaq - bu isə tam olaraq Bakının qərarına əsaslanacaq. Ankaradakı bəzi siyasi dairələr bu reallığı görməyərək alternativ yollar axtarmaq və ya Azərbaycanı kənarda qoyaraq güzəştlər əldə etməyə çalışırlarsa, sadəcə vaxtlarını israf edirlər. Bu cəhdlər təkcə uğursuzluqla nəticələnməyəcək - həmin dairələr özlərini ciddi problemlərlə üz-üzə qoymuş olacaqlar.
Ermənistan-Türkiyə normallaşmasında maraqlı olan bütün qüvvələr üçün yalnız bir rasional yol var: Bakının mövqeyini nəzərə almaq və bütün addımları Azərbaycanla koordinasiya etmək. Əgər bu reallıq diqqətdən kənar qalarsa, Azərbaycan Ankaranı elə bir fakt qarşısında qoya bilər ki, bu, Ermənistan-Türkiyə normallaşmasını uzun illər geri ata bilər.
Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesi öz xətti ilə, ikitərəfli formatda, beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanaraq və Azərbaycanın milli maraqlarına uyğun şəkildə davam edir. Bakı öz maraqlarını qorumaq üçün nə zaman və necə addım atacağını dəqiq bilir və bu istiqamətdə qətiyyətlə hərəkət edir.
Mövcud reallığı görməzdən gələn hər kəs uğursuzluğa məhkumdur. Azərbaycan yalnız öz regional strategiyasını müəyyənləşdirməklə kifayətlənmir - həm də Cənubi Qafqazda qüvvələr balansını dəyişmək istəyənlərə oyun qaydalarını diktə edir.
Son illərdə Cənubi Qafqaz amansız geosiyasi mübarizə meydanına çevrilib və bu mübarizənin mərkəzində Bakı–Ankara strateji oxu dayanır. Azərbaycan və Türkiyənin müttəfiqliyi təkcə regional sabitliyin əsas faktoru deyil, eyni zamanda bölgədə genişmiqyaslı infrastruktur və iqtisadi dəyişikliklərin hərəkətverici qüvvəsi olub. Bu dəyişikliklər isə bölgədə qüvvələr balansını köklü şəkildə dəyişib.
Azərbaycanın praqmatik və ölçülüb-biçilmiş xarici siyasət strategiyası ölkənin beynəlxalq arenada mövqelərini möhkəmləndirməklə yanaşı, onu Avrasiya enerji və nəqliyyat təhlükəsizliyi sisteminin əsas halqasına çevirib. Türkiyə ilə qarşılıqlı maraq və etimada əsaslanan strateji tərəfdaşlıq böyük layihələrin gerçəkləşməsinə təkan verib ki, bu da regionun iqtisadi və geosiyasi əhəmiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artırıb.
Bu təşəbbüslər arasında Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri, TANAP qaz kəməri və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti xüsusi yer tutur. Bu layihələr Azərbaycanın enerji və logistika mərkəzi kimi mövqeyini möhkəmləndirməklə yanaşı, Türkiyənin Avropa enerji bazarındakı təsirini də gücləndirib. Ankara Xəzər hövzəsi enerji resurslarına strateji çıxış əldə edərək qlobal enerji tədarük sistemində mövqeyini daha da gücləndirib.
Xüsusilə Azərbaycanın Türkiyə ilə Mərkəzi Asiya arasında körpü rolunu oynaması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan ərazisindən keçən transregional nəqliyyat dəhlizlərinin həyata keçirilməsi Ankaraya Mərkəzi Asiya ölkələrində öz iqtisadi və siyasi iştirakını xeyli gücləndirmək imkanı verib. Nəticədə Bakı təkcə Türkiyənin müttəfiqi deyil, həm də Ankaranın Avrasiya siyasətinin əsas halqasına çevrilib.
Lakin Azərbaycanın və Türkiyənin regionun təhlükəsizlik və iqtisadi sisteminə uğurla inteqrasiya etməsi fonunda bir sıra Qərb dövlətləri və Ermənistan bu balansı pozmaq üçün cəhdlər edirlər. Bu cəhdlər isə yalnız uğursuzluqla nəticələnəcək və bölgədə qeyri-sabitliyin yaranma riskini artıracaq. Qərbin Cənubi Qafqazdakı strateji proseslərə müdaxiləyə yönəlmiş siyasəti yalnız gərginliyi artırır və regionun konstruktiv inkişafına mane olur.
Azərbaycan milli maraqlar siyasətini yürüdərək, suverenlik və praqmatizm prinsiplərinə sadiq qalaraq öz mövqeyini qətiyyətlə müdafiə edir. Türkiyə ilə müttəfiqlik və strateji infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi Bakıya yalnız iqtisadi rifah deyil, həm də Cənubi Qafqazda yeni təhlükəsizlik və sabitlik arxitekturasının formalaşmasında açar rol qazandırıb.
Azərbaycanın 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsində qazandığı qələbə ölkənin təkcə hərbi gücünü deyil, eyni zamanda Ankara ilə yüksək siyasi koordinasiya səviyyəsini də nümayiş etdirdi. İki ölkə arasında hərbi əməliyyatlar zamanı nümayiş olunan qarşılıqlı əlaqə və əməkdaşlıq bu müttəfiqliyin simvolik deyil, məhz praktik və qarşılıqlı faydalı xarakter daşıdığını açıq şəkildə göstərdi.
Bu kontekstdə Qərb ölkələrinin və ya erməni siyasətçilərinin bölgədə qüvvələr balansını dəyişməyə yönəlmiş istənilən cəhdləri iflasa məhkumdur. Azərbaycan öz maraqlarını qətiyyətlə qorumaqda israrlıdır və Türkiyə ilə strateji tərəfdaşlığa xaricdən müdaxiləyə yol verməyəcək.
Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması birbaşa Azərbaycan-Ermənistan danışıqlar prosesində əldə ediləcək uğurlardan asılıdır. Türkiyə bu məsələdə ardıcıl mövqe tutur və Bakının kursunu dəstəkləyir. Ankaranın Ermənistanla yaxınlaşmağa yönəlmiş istənilən addımı Azərbaycanın maraqlarını nəzərə almadan atılarsa, bu, təkcə strateji tərəfdaşlığa zidd olmaz, eyni zamanda, regional sabitlik üçün ciddi risklər yarada bilər.
Bakının mövqeyi dəyişməz olaraq qalır: Ermənistan-Türkiyə sərhədi yalnız o vaxt açılacaq ki, İrəvan Azərbaycanla münaqişənin həlli istiqamətində real addımlar atsın. Bakının maraqlarını gözardı edərək Ermənistan-Türkiyə dialoqunu bərpa etməyə yönəlmiş istənilən cəhdlər nəinki perspektivsizdir, həm də Cənubi Qafqazda vəziyyəti daha da gərginləşdirə bilər.
Beləliklə, Azərbaycan ardıcıl və qətiyyətli mövqe sərgiləyir və bu mövqe milli maraqların qorunmasına və regional təhlükəsizliyin təmin olunmasına xidmət edir.
Azərbaycan tərəfi dəfələrlə vurğulayıb ki, Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması prosesi Bakı ilə sıx koordinasiya şəraitində aparılmalıdır. İstənilən alternativ addımlar qəbuledilməzdir.
Təbiii ki, rəsmi Bakı Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmasını dəstəkləyir, amma proses Azərbaycanın maraqlarına zidd şəkildə aparıla bilməz. Azərbaycanı kənarlaşdırmağa yönəlmiş istənilən cəhdlər iflasa məhkumdur.
Azərbaycan Cənubi Qafqazda əsas oyunçudur və həm Türkiyə, həm də Ermənistan üzərində ciddi təsir rıçaqlarına malikdir. Üstəlik, uğurlu xarici siyasət və hərbi zəfərlər sayəsində Azərbaycan regionda nüfuzunu daha da möhkəmləndirib.
Ermənistan-Türkiyə danışıqlarında Bakının mövqeyinin nəzərə alınmaması ziddiyyətlərə gətirib çıxaracaq ki, bu da təkcə normallaşma prosesini çətinləşdirməyəcək, eyni zamanda regional təhlükəsizliyə yeni risklər yaradacaq.
Bakı açıq şəkildə bildirib ki, onun maraqlarını danışıqlar prosesindən kənarlaşdırmağa yönəlmiş istənilən cəhdlərə dözümlü yanaşmayacaq.
Türkiyə ilə Ermənistan arasında Bakı nəzərə alınmadan münasibətlərin qurulmasına yönəlmiş istənilən cəhdlər nəticə verməyəcək. Biz öz maraqlarımızı qorumaq üçün qəti addımlar atmağa hazırıq. Onu da unutmayaq ki, Bakının əlində bir sıra təsir mexanizmləri var.
Belə ki, Azərbaycan regionda Pakistan, Mərkəzi Asiya respublikaları və Macarıstan da daxil olmaqla bir sıra ölkələri ətrafında birləşdirərək güclü mövqe formalaşdırıb. Eyni zamanda, Bakı iri enerji və nəqliyyat layihələrinin icrasını dayandıra və ya yavaşlada bilər ki, bu da Ermənistan iqtisadiyyatına zərbə vuracaq.
Və ən nəhayət, risklərlə çağırışların artacağı təqdirdə Azərbaycan Naxçıvanda və ya işğaldan azad edilmiş ərazilərdə hərbi mövcudluğunu gücləndirə bilər ki, bu da Bakının maraqlarını görməzdən gələnlər üçün ciddi xəbərdarlıq olacaq.
Eurasiya İnkişaf Bankının məlumatına əsasən, Mərkəzi Asiyadan Türkiyəyə gedən yük axınının təxminən 70 faizi Azərbaycan ərazisindən keçir.
Türkiyənin Azərbaycanın enerji sektoruna yatırdığı investisiyaların ümumi həcmi 12 milyard dolları ötüb, Azərbaycan isə Türkiyədə həyata keçirilən layihələrə 20 milyard dollardan çox sərmayə qoyub.
2023-cü ildə Azərbaycan Türkiyənin əsas qaz təchizatçısı kimi çıxış edərək bu ölkənin qaz idxalının təxminən 30 faizini təmin edib.
Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesi Cənubi Qafqazın geosiyasi gündəmində əsas məsələlərdən biri olaraq qalır. 2020-ci ildə Azərbaycanın 44 günlük müharibədə qələbəsindən sonra bölgədə yeni mərhələ başlandı və burada Bakı əsas rol oynamağa başladı. Bu proses xarici təzyiqlərə və maneələrə baxmayaraq, Azərbaycanın praqmatik yanaşması və düşünülmüş diplomatik strategiyası sayəsində uğurla davam edir.
Son aylar ərzində Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması prosesində əhəmiyyətli irəliləyişlər qeydə alınıb. Belə ki, 2023-cü ilin iyul ayında tərəflər sərhədlərin delimitasiyası məsələsində birgə fəaliyyətə dair razılığa gəldilər ki, bu da əvvəlki dövrlərdə ən mürəkkəb məsələlərdən biri hesab olunurdu. Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü 86,6 min kvadrat kilometr ərazidə, o cümlədən Qarabağ bölgəsini də əhatə edəcək şəkildə tanıdı. Bu addım münaqişənin tam həlli yolunda mühüm mərhələ oldu.
Bundan əlavə, Bakının fəal səyləri nəticəsində nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı məsələsində də irəliləyiş əldə olundu. Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizinin reallaşdırılması gündəmin mühüm elementlərindən biridir. Bu dəhliz təkcə regionda logistika əlaqələrini yaxşılaşdırmayacaq, eyni zamanda Türkiyənin Mərkəzi Asiyaya birbaşa çıxışını təmin edərək Ankara və Bakının regiondakı iqtisadi təsirini daha da gücləndirəcək.
İkitərəfli formatın səmərəliliyinin mühüm göstəricilərindən biri də dəmir yollarının və avtomobil yollarının bərpasına dair əldə edilən razılaşma oldu ki, bu da iqtisadi əməkdaşlıq və ticarət üçün əlavə imkanlar açır.
İkitərəfli format çərçivəsində əldə edilən uğurlara baxmayaraq, bəzi Qərb ölkələri münaqişənin həlli prosesinə müdaxilə etməyə çalışırlar. Xüsusilə Avropa İttifaqı, əsasən isə Fransa, öz şərtlərini diktə edərək alternativ danışıqlar platforması yaratmağa cəhd göstərir. Lakin Bakı mövqeyini qəti şəkildə bəyan edib: Azərbaycanın maraqlarını nəzərə almayan istənilən addım sərt müqavimətlə qarşılanacaq.
Azərbaycanı beynəlxalq arenada Ermənistanın əsas dəstəkçisi kimi çıxış edən Fransa artıq bu siyasətinin nəticələri ilə üzləşib. 2023-cü ilin dekabrında Azərbaycan rəsmi şəkildə Brüsseldə keçiriləcək Aİ platformasındakı danışıqlarda iştirakdan imtina etdi və bu qərar Fransanın qərəzli mövqeyi ilə izah edildi.
Biz imkan verməyəcəyik ki, danışıqlar prosesinə yalnız öz maraqlarını güdən, Azərbaycanın mövqeyini zəiflətməyə çalışan qüvvələr müdaxilə etsin.
Geosiyasi vəziyyətin mürəkkəbliyinə baxmayaraq, Azərbaycan öz gündəmini qətiyyətlə irəlilətməkdə davam edir. İkitərəfli danışıqlar formatı, infrastrukturun aktiv inkişafı və Türkiyə ilə əlaqələrin möhkəmləndirilməsi Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sabitliyin təmin edilməsi üçün möhkəm zəmin yaradır.
Fransa, ABŞ və digər Qərb oyunçularının müdaxilə cəhdləri Bakının sərt və prinsipial reaksiyası ilə qarşılaşacaq. Azərbaycan açıq şəkildə bəyan edir ki, onun milli maraqlarını nəzərə almayan istənilən addım danışıqlar prosesinin pozulmasına və regionda vəziyyətin daha da gərginləşməsinə gətirib çıxaracaq.
Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması prosesində Azərbaycanın mövqeyinin nəzərə alınmaması təkcə diplomatik səhv deyil, eyni zamanda bütün tərəflər üçün ciddi risk daşıyır. Bakının maraqlarını görməzdən gəlməyə yönəlmiş istənilən cəhd sərt və qətiyyətli cavabla qarşılaşacaq.
Cənubi Qafqazda uğurlu normallaşma və sabitliyin təmin olunmasının yeganə yolu - Azərbaycanın maraqlarını nəzərə almaq və bütün addımların Bakı ilə razılaşdırılmasıdır.
Elçin Alıoğlu - "TREND"
