Şəkər həm iqtisadiyyatın bir sıra sahələri üçün mühüm tərkib hissəsi, həm də zəruri istehlak məhsullarından biridir. Bu baxımdan özünü təmin etmək ən vacib vəzifələrdən biridir.
Amma hələlik Azərbaycanda şəkər istehsalı azalır. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2024-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında 239,4 min ton şəkər istehsal edilib ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 8,7% azdır. Bu ilin 9 ayında ixrac təxminən iki dəfə artıb.
Hesabat dövründə 86,1 min ton şəkər çuğunduru yığılıb ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 80,6 faiz çoxdur. Ümumilikdə 280-290 min ton məhsulun yığılması nəzərdə tutulur. İndi 7,4 min hektar sahədə əkilir, lakin 2025-ci ildə bunun üçün əlavə 9 min hektar sahə ayrılacaq.
Bu, şəkərin idxalı əvəzləmə sürətini artırmağa və ölkədə onun dəyərinin dünya bazarındakı vəziyyətdən asılılığını azaltmağa kömək edəcəkmi? Yada salaq ki, sentyabr ayında dünyada şəkərin qiyməti əsas ixracatçı ölkələrdən biri - Braziliyada əlverişsiz hava şəraiti ilə əlaqədar kəskin artıb. İndi Kubada istilik elektrik stansiyasında baş vermiş son qəzaya görə qiymətlərin növbəti dəfə artacağını proqnozlaşdırırlar.
İqtisadçı ekspert Əyyub Kərimli AYNA-ya deyib ki, ölkəmiz şəkər və onun istehsalı üçün xammal idxalından böyük ölçüdə asılı qalmaqda davam edir: “Ona görə də şəkər çuğundurunun əkin sahələrini genişləndirməklə yerli istehsalın həcmini artırmaq istəyinin olması təəccüblü deyil. Bunun üçün bizim böyük imkanlarımız var, o cümlədən işğaldan azad edilmiş rayonlarda, xüsusən də Qarabağ iqtisadi rayonunda. Bu, təkcə özünü təmin etməyi yaxşılaşdırmayacaq, həm də digər ölkələrə ixracı artıracaq. Beləliklə, bu, perspektivli istiqamətdir. Gürcüstana, İrana, Qazaxıstana, Türkmənistana daha çox şəkər ixrac edə bilərdik”.
“Amma unutmaq olmaz ki, bu məhsulun aparıcı istehsalçılarından biri bu məsələdə rəqabət aparmağımız çətin olan Rusiya və Ukraynadır. Buna baxmayaraq, keyfiyyətli məhsullar olacaqsa, onların satıla biləcəyi bazar da olacaq. Bu, qeyri-neft sektorunun inkişafına və məşğulluğun artmasına müsbət təsir göstərəcək, çünki istehsalın artması yeni iş yerlərinin açılmasına səbəb olacaq”, - deyə o bildirib.
İqtisadçı ekspert iqtisadçı Rauf Qarayev öz növbəsində AYNA-ya şərhində söyləyib ki, əgər bu il 280 min ton məhsul götürməyi planlaşdırırlarsa, o zaman belə rəqəmləri yüksək adlandırmaq olmaz: “2017-ci ilin statistik məlumatlarına görə, Azərbaycanda 410 min ton şəkər çuğunduru yığılıb, yəni indi yığılması nəzərdə tutulandan xeyli çox. Tərtər rayonu birinci, Ağcabədi rayonu ikinci yerdədir. 2016-cı ildə məhsuldarlıq 300 min tondan çox olub. Bu, onu deməyə əsas verir ki, bu illərlə müqayisədə məhsuldarlıq artmaq əvəzinə aşağı düşüb. Aydındır ki, hava da daxil olmaqla bir çox amillər təsir edir. Amma bizdə bu məsələdə sabitlik yoxdur”.
Həmsöhbətimizin sözlərinə görə, məhsuldarlıq baxımından ən yaxşı illərdə də Azərbaycan başqa ölkələrdən, ilk növbədə Rusiya və Ukraynadan çoxlu şəkər idxal edirdi və biz idxaldan asılılığımızı davam etdirirdik: “Əgər o vaxt istehsalımız kifayət etmirdisə, indi biz təbii ki, daxili bazarın bu məhsula olan tələbatını ödəyə bilmirik. Ərazinin artırılmasına deyil, şəkər çuğundurunun məhsuldarlığının əhəmiyyətli dərəcədə artırılmasına və 500 min tona çatdırılmasına diqqət yetirməliyik. Bundan sonra şəkərlə özünü təmin etməyin mümkünlüyündən və onun qiymətlərinin aşağı düşüb-düşməyəcəyindən danışmaq mümkün olacaq. İndi bazarımız şəkərin dünya qiymətlərindən asılıdır. Hələ ki, 2025-ci il üçün şəkər çuğunduru əkini planlarından asılı olmayaraq, bu məhsulun qiymətinin aşağı salınması üçün heç bir imkan görmürəm”.
Qarayev bu məhsulun yetişdirilməsinin kifayət qədər çətin olduğunu və ölkəmizdə onun maya dəyərinin həddən artıq yüksək olduğunu qeyd edib: “Yüksək istehsal xərcləri məhsulların qiymətini artırır və bəzən onları özünüz istehsal etməkdənsə, haradansa gətirmək daha ucuz başa gəlir. Bu baxımdan, bir çox fermerlər digər bitkilərin xeyrinə ondan imtina edirlər”.
Mütəxəssis əmindir ki, yanaşma dəyişikliyi və əhəmiyyətli dövlət yardımı olmadan vəziyyətin dəyişməsi mümkün deyil: “Şəkər çuğundurunun yetişdirilməsində uğur qazanmış digər ölkələrin təcrübəsini öyrənmək lazımdır. Biz də nəzərə almalıyıq ki, əhalinin nə qədər şəkərə ehtiyacı var və indi onun nə qədəri xaricdən gətirilir. Bundan əlavə, tərəqqi üçün inhisar olmamalıdır”.
“Əlbəttə, Azərbaycan kiçik ölkədir və bir çox başqa ölkələrlə müqayisədə bizim əkin sahələrimiz azdır. Ancaq məsələyə ağıllı yanaşsanız, uğur qazana bilərsiniz. Məsələn, xurmanı götürün. Azərbaycan səkkiz ayda 30 milyon dollar gəlir əldə edərək, ixracda dünyada ikinci yerdədir. Azərbaycanda lazımi baza və müvafiq qurumlar var, çünki kənd təsərrüfatı həmişə əsas yerli istehsal sahələrindən biri olub. Amma nədənsə biz hələ də təmin edə bilmirik ki, kənd təsərrüfatı sektoru neft-qaz sektorundan sonra ikinci ən gəlirli sahəyə çevrilsin”, - deyə iqtisadçı vurğulayıb.
