Elçin Alıoğlu - TREND
2026-cı ildə Ermənistan BMT-nin Bioloji Müxtəliflik üzrə Konvensiyasının 17-ci Tərəflər Konfransına (COP17) ev sahibliyi edəcək.
Qərar Kolumbiyanın Kali şəhərində keçirilən COP16 konfransının nəticələrinə əsaslanaraq qəbul edilib.
Bu tədbir dünya miqyasında ətraf mühit problemlərinin həlli və bioloji müxtəlifliyin qorunması mövzularının müzakirə olunduğu mühüm platformadır. Ermənistanın ekologiya sahəsində ciddi problemlərinin olması və xüsusi ilə də Zəngəzur Mis-Molibden Kombinatının Araz çayı və ətraf bölgələrə vurduğu ekoloji zərər baxımından bu ölkənin belə bir konfransa ev sahibliyi etməsi ziddiyyətli məqamlar yaradır.
Ermənistanın COP17 ev sahibliyi: təzyiqlər və geosiyasi amillər
Ermənistanın COP17-yə ev sahibliyi etməsi qərarı əsasən Avropa İttifaqının, xüsusilə də Fransanın və Frankofoniya təşkilatının fəal diplomatik dəstəyi ilə həyata keçirilib. Ermənistan bu konfransda ev sahibi statusunu əldə etmək üçün Fransanın və digər Avropa ölkələrinin diplomatik resurslarına geniş şəkildə müraciət edib. Təbii ki, Qərbin bəzi dairələri üçün Azərbaycanın regional mərkəz kimi mövqeyini zəiflətmək məqsədi ilə bu cür tədbirlər Ermənistana verilib.
Fransa və onun dəstəklədiyi dairələrin bu cür təzyiqləri daha çox Azərbaycanın son illərdə beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi etməsi ilə bağlıdır. Bakı artıq bir neçə mühüm tədbirin keçiriləcəyi mərkəzə çevrilib: 2025-ci ildə Bakı Kosmik Texnologiyalar üzrə Beynəlxalq Konfransa, 2026-cı ildə isə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının XVI İslam Sammitinə və 13-cü Ümumdünya Şəhər İnkişafı Forumuna ev sahibliyi edəcək.
Aydındır ki COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi Ermənistanın COP17-də ev sahibi olaraq seçilməsinə əlavə təkan verən “amil” kimi çıxış edir. Bu, eyni zamanda, Qərbin bölgədəki təsir dairəsini möhkəmləndirmək üçün Ermənistana verilən dəstəyin göstəricisidir.
COP17 və COP29-un fərqi: miqyas və əsas məqsədlər
COP17 və COP29 tədbirləri arasında böyük fərqlər var. COP17 bioloji müxtəlifliyin qorunması, ekosistemlərin deqradasiyadan qorunması və təbii ehtiyatların davamlı istifadəsi mövzularına həsr olunub. Konfransda iştirak edəcək mütəxəssislər və siyasi liderlər əsasən təbiətin qorunması üzrə ixtisaslaşmış şəxslərdən ibarət olacaq. Ermənistanın ekoloji problemlərinin ciddi həllə ehtiyacı olduğu və Zəngəzur bölgəsindəki ətraf mühit çirklənməsi də daxil olmaqla, bir çox ekoloji məsələlərin gündəmə gəlməsi gözlənilir.
Azərbaycan isə COP29 ilə qlobal miqyasda iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə mühüm bir rol oynayacaq. Bu konfrans, BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə Çərçivə Konvensiyasının bir hissəsi olaraq, atmosferə buraxılan zərərli tullantıların azaldılması və iqlim dəyişikliyinə daha həssas ölkələrə maliyyə dəstəyi təmin edilməsi kimi vacib məsələlərə yönəlib. COP29-da prezidentlər, hökumət başçıları, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri və iqtisadiyyat sahəsində aparıcı mütəxəssislər iştirak edəcəklər. Bu fərqlər Azərbaycanın iqlim dəyişikliyi sahəsində qlobal müstəvidə böyük mövqe qazandığını göstərir.
COP17 və COP29 tədbirləri arasında fərqlər onların mövzuları, miqyası və qarşıya qoyulan məqsədlərdə özünü göstərir. COP17 Bioloji Müxtəliflik üzrə Konvensiya çərçivəsində keçirilir və daha çox təbiət və ekosistemlərin qorunması ilə bağlıdır. COP29 isə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə məsələlərinə həsr olunub və daha geniş beynəlxalq diqqət cəlb edir.
COP17 Bioloji Müxtəliflik Konvensiyasına aiddir və əsas diqqət təbiət və bioloji müxtəlifliyin qorunmasıdır. Bu konfransda əsas müzakirə mövzuları ekosistemlərin qorunması, nadir növlərin müdafiəsi, təbii ərazilərin bərpası və təbii resurslara dayanıqlı yanaşmadır. Tədbirin əsas məqsədi təbii resursları və ekosistemləri məhv olmadan qoruyub gələcək nəsillərə çatdırmaqdır.
COP29 isə BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına aiddir və iqlim dəyişikliyi ilə bağlı qlobal problemlərə həsr edilib. Bu, daha geniş miqyasda bir tədbirdir və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə dövlətlərin karbon neytrallığı, iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma tədbirləri, iqlim maliyyələşməsi və yeni texnologiyaların tətbiqi kimi məsələləri müzakirə etməsi məqsədini daşıyır.
COP17 tədbiri daha çox bioloji müxtəliflik və ekosistem məsələlərində ixtisaslaşmış mütəxəssisləri və siyasətçiləri bir araya gətirir. Bu tədbirin auditoriyası nisbətən dar sahəni əhatə edir və əsasən təbiət və bioloji müxtəliflik məsələləri ilə maraqlananları cəlb edir. COP17-nin əhəmiyyəti, iqlim dəyişikliyinin təsirlərini nəzərə alaraq, xüsusilə elmi cəmiyyət üçün vacibdir.
COP29 tədbiri daha geniş auditoriyanı, o cümlədən prezidentlər, hökumət başçıları, beynəlxalq təşkilatlar, tədqiqat institutları, iqlim aktivistləri və biznes dairələrini əhatə edir. Bu tədbirdə iştirak edənlər iqlim dəyişikliyi və onun qlobal iqtisadiyyata təsirləri ilə bağlı geniş müzakirələr aparır, həmçinin bir çox sahədə əməkdaşlıq perspektivlərini müzakirə edirlər.
COP17-nin əsas məqsədi beynəlxalq əməkdaşlığı gücləndirmək və ekosistemlərin qorunması sahəsində tərəfdaşlığın dərinləşməsini təmin etməkdir. Bu konfrans, təbiətə dayanıqlı yanaşma və nadir növlərin qorunması sahəsində yeni strategiyaların hazırlanması üçün bir platforma yaradır.
COP29 isə daha geniş miqyasda məqsədlər qoyur. Burada dövlətlər öz karbon emissiyasını azaltmaq üzrə öhdəliklərini müzakirə edir və daha həssas ölkələrə dəstək mexanizmləri tapmaq məqsədi güdürlər. Beləliklə, COP29 iqtisadi və ekoloji davamlılıq baxımından strateji əhəmiyyətə malikdir və qlobal miqyasda diqqət cəlb edir.
COP17 daha çox ixtisaslaşmış bir tədbir olaraq geniş beynəlxalq diqqət mərkəzində deyil, lakin elmi cəmiyyət üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ekosistemlərin qorunması, təbii resurslardan dayanıqlı istifadə və bioloji müxtəlifliyin zənginləşdirilməsi sahəsində əsas müzakirələr bu tədbir çərçivəsində aparılır.
Digər tərəfdən, Bakıda keçiriləcək COP29 daha böyük əhəmiyyətə malikdir və geniş beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən yaxından izlənilir. Bu konfransda iştirak edən dünya liderləri və siyasətçilər qlobal iqtisadiyyat və siyasətə təsir edə biləcək mühüm razılaşmalar əldə etməyə çalışırlar.
COP17 və COP29 tədbirləri müxtəlif məqsədləri və yanaşmaları ilə seçilsələr də, hər iki konfransın əsas məqsədi planetin gələcək nəsillər üçün qorunmasına töhfə verməkdir. Azərbaycanın iqlim dəyişikliyi ilə bağlı öncül mövqeyi və Ermənistanın bioloji müxtəliflik sahəsində beynəlxalq arenada mövcudluğunu gücləndirməsi hər iki ölkənin qlobal əhəmiyyətli təşəbbüslərdə yer almasına şərait yaradır.
Ermənistanın ekoloji problemləri
COP17-nin Ermənistanda keçirilməsi ölkənin bioloji müxtəlifliyin qorunmasına dair beynəlxalq tədbirdə təmsilçiliyi baxımından mühüm addım kimi dəyərləndirilə bilər. Bununla belə, Ermənistanın ətraf mühit problemləri, xüsusilə də Zəngəzur Mis-Molibden Kombinatının yaratdığı çirklənmə, bu ev sahibliyinin ziddiyyətli tərəflərini də üzə çıxarır. Kombinatın fəaliyyəti nəticəsində ətraf mühitə, o cümlədən Araz çayına buraxılan kimyəvi tullantılar bölgənin ekologiyasına və insanların sağlamlığına ciddi təsir göstərir. Bu çirklənmənin azaldılması və ətraf mühitin bərpası üçün Ermənistan hökumətinin ciddi tədbirlər görməsi gözlənilir. Lakin hazırda bu sahədə olan çatışmazlıqlar Ermənistanın ekoloji məsələlərə dair beynəlxalq öhdəliklərinə riayət etməsini şübhə altına alır.
Gözləntilər və reallıq
Fransa və digər qərb ölkələrinin Ermənistana COP17 tədbirinə ev sahibliyi üçün verdiyi dəstək Ermənistanın beynəlxalq miqyasda imicini gücləndirmək məqsədi daşıyır. Eyni zamanda, bu, bölgədə Azərbaycanın artan nüfuzunu balanslaşdırmaq və qərbin maraqlarını təmin etmək üçün bir vasitədir. Avropa İttifaqının Ermənistana verdiyi dəstək də Ermənistanın gələcəkdə ekoloji problemlərə daha çox diqqət ayıracağına dair ümid yaradır.
Amma COP17 konfransı ərəfəsində Ermənistanda ekoloji vəziyyətin yaxşılaşması və ölkənin ekoloji standartlara əməl etməsi məsələsi hələ də qeyri-müəyyəndir. Ermənistanın bu sahədə ciddi islahatlara getməməsi, beynəlxalq tədbirdə verdiyi vədləri yerinə yetirməməsi mümkün mənfi nəticələrə gətirib çıxara bilər.
… Ermənistanın COP17 konfransına ev sahibliyi etməsi qərarının arxasında duran geosiyasi məqsədlər və qərb dairələrinin təsiri bir daha sübut edir ki, bölgədəki strateji balans və maraqlar mühüm rol oynayır. Bu tədbir Ermənistanın ekoloji problemlərini beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdıracaq, lakin COP29-un miqyası və əhəmiyyəti ilə müqayisədə daha məhdud təsir dairəsinə malikdir.
Ermənistan üçün ən böyük sınaq, konfransdan əvvəl ekoloji problemlərin həlli və Zəngəzur bölgəsindəki çirklənmənin azaldılması ilə bağlı addımlar atmaq olacaq. Bununla yanaşı, Ermənistanın beynəlxalq ekoloji öhdəlikləri yerinə yetirməsi üçün uzunmüddətli strategiyalar işlənib hazırlanmalıdır. Azərbaycan isə COP29 konfransı ilə iqlim dəyişikliyi sahəsində qlobal səviyyədə bir nüfuz mərkəzi kimi mövqeyini möhkəmləndirməyi hədəfləyir.
Azərbaycan və Ermənistan arasında belə tədbirlərin keçirilməsi, bölgədə beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərin təşkil olunmasında liderlik uğrunda rəqabətin mövcud olduğunu göstərir. Lakin hər iki ölkənin fərqli səviyyədə və fərqli miqyasda tədbirlərə ev sahibliyi etməsi, beynəlxalq arenada onların yerini və əhəmiyyətini təsdiqləyir. Bu, həm də bölgədə sabitlik və inkişafın davamlı olması üçün vacib elementlərdən biridir.
Ev sahibliyi qərarı və siyasi mahiyyəti
2026-cı ildə keçiriləcək COP17 BMT Bioloji Müxtəliflik Konfransına Ermənistanın ev sahibliyi edəcəyi qərarı COP16 konfransında verildi. Bu qərar, əksər beynəlxalq ekspertlər və təhlilçilərin fikrincə, sırf siyasi bir addımdır və təbiətin, ekosistemin qorunmasından daha çox, geosiyasi maraqlara xidmət edir. Xüsusilə Fransanın Ermənistanı dəstəkləməsi və bu qərara təsir göstərməsi diqqət mərkəzindədir.
Siyasi göstəriş
Fransa, uzun illərdir Ermənistanın ən güclü beynəlxalq müttəfiqlərindən biri kimi çıxış edir və COP16-da Ermənistanın COP17-yə ev sahibliyi etməsi üçün fəal şəkildə çalışıb. Fransa təmsilçiləri və siyasətçiləri bu qərarın regiondakı ekoloji problemləri həll etmək məqsədi daşıdığını iddia etsələr də, beynəlxalq analitiklər bunun tam əksini bildirirlər. Fransanın Ermənistanı dəstəkləməsinin əsas məqsədi, əslində, Cənubi Qafqazdakı strateji nüfuzunu gücləndirmək və Azərbaycanın ekoloji uğurlarına qarşı balans yaratmaqdır. Bu, xüsusilə Azərbaycan üçün vacib olan COP29 konfransının təşkil olunması fonunda diqqət çəkir.
Azərbaycanın işğal altında qalmış ərazilərində Ermənistan tərəfindən uzun illər davam edən qanunsuz iqtisadi fəaliyyətlər və ətraf mühitə vurulan zərər, beynəlxalq ekologiya ekspertləri tərəfindən dəfələrlə qeyd edilib. İqtisadi və sosial inkişafla yanaşı, Azərbaycan işğaldan azad etdiyi ərazilərdə ətraf mühiti bərpa etməyə, xüsusilə bioloji müxtəlifliyi qorumağa və inkişaf etdirməyə ciddi diqqət ayırır. Ermənistan isə, Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində mədənçıxarma, meşə qırma və digər qeyri-qanuni fəaliyyətlərlə bu bölgələrdəki bioloji müxtəlifliyi ciddi şəkildə məhv etmişdir.
Ermənistanın 30 İllik ekosidi
Son hesabatlara görə, Ermənistan işğal dövründə Azərbaycanın 20 faizdən çox ərazisində meşələrin 60 faizini məhv etmiş, nadir flora və fauna növlərini yoxa çıxarmışdır. Üstəlik, bölgədəki çaylar və digər su mənbələri ağır metallarla və zəhərli maddələrlə çirklənmişdir ki, bu da yalnız yerli ekosistemə deyil, həm də Ermənistanın öz ərazilərinə və qonşu dövlətlərə də zərər vurmuşdur. Xarici analitiklər bildirirlər ki, bu cür "ekoloji soyqırım" Ermənistanın regiondakı siyasətində ekoloji məsuliyyətsizliyinin bir nümunəsidir və COP17 konfransına ev sahibliyi etməsi ekoloji dəyərlərə ziddir.
Rəqəmlər, statistikalar və faktlar: Ermənistanın ətraf mühitə vurduğu ziyan
Ən son statistik məlumatlar Ermənistanın işğal dövründə Azərbaycanın ekosisteminə necə zərər verdiyini açıq şəkildə göstərir:
İşğal olunmuş ərazilərdə 400 min hektar meşə ərazisi məhv edilib.
Araz çayı boyunca yerləşən mədənlərdən çıxan tullantılar, çayların çirklənməsinə və su ekosistemlərinin məhvinə səbəb olub.
Azərbaycanın nadir növ bitki və heyvanlarının 30 faizdən çoxu bu ərazilərdə məhv edilmiş və ya nəsli kəsilmək üzrədir.
Xarici ekologiya ekspertləri və analitiklər Ermənistanın COP17 konfransına ev sahibliyi etməsini ciddi tənqid edirlər. Məsələn, britaniyalı ekoloji analitik Ceyms Anderson bildirib ki, Ermənistanın bu konfransa ev sahibliyi etməsi qərarı "ekoloji məsuliyyət və ədalət prinsiplərini ciddi şəkildə pozur". O, əlavə edib ki, Ermənistan "ətraf mühiti məhv edən və ekoloji balansı pozan fəaliyyətlərinə görə məsuliyyət daşımalıdır, əksinə onu ekoloji məsələlərdə təmsilçi kimi görmək absurddur".
