Elçin Alıoğlu - TREND
Aşkar Qərbmeylli xarici siyasət yürütdüyünü və Rusiya ilə əlaqələri minimuma endirməyə çalışdığını göstərməyə çalışsa da, baş nazir Nikol Paşinyan Rusiya ilə tərəfdaşlıqdan, xüsusilə də Avrasiya İqtisadi Birliyindən yararlanmağa davam edir.
Ermənistan və Rusiya arasında ticarət və iqtisadi əlaqələrin kəskin artımı, xüsusilə də 2023-2024-cü illərdə bu əlaqələrin necə inkişaf etdiyi diqqətəlayiqdir. Ermənistanın Avrasiya İqtisadi İttifaqına üzv olması və Ukrayna müharibəsindən sonra artan qlobal təzyiqlər fonunda Ermənistan Rusiyanın Qərb sanksiyalarını keçmək üçün mühüm bir tranzit ölkəyə çevrilib. Bu vəziyyət Ermənistan üçün həddən ziyadə əlverişlidir.
Rusiya Federasiyasının iqtisadiyyat naziri Maksim Reşetnikovun sözlərinə görə, Avrasiya İttifaqında 9 illik üzvlük dövründə Ermənistanın İttifaqla ticarət dövriyyəsi 6 dəfə, ixracı isə 9 dəfə artıb. Bu, əsasən, Rusiya ilə ticarət əlaqələrinin güclənməsi ilə izah olunur. Ticarət dövriyyəsinin bu dərəcədə artması Ermənistanın iqtisadiyyatında Rusiya ilə sıx əlaqələrin necə mühüm rol oynadığını göstərir. 2023-cü ilin sonunda Ermənistanda Rusiyanın həyata keçirdiyi 60 iri biznes layihəsi icra olunmaqda idi ki, bu da Ermənistanın ümumi daxili məhsulunun (ÜDM) əhəmiyyətli bir hissəsinin Rusiyanın təsiri altında formalaşdığını sübut edir.
2023-cü ildə Ermənistan və Rusiya arasındakı ticarət dövriyyəsi təxminən 5,1 milyard ABŞ dollarına çatıb, bu da əvvəlki illə müqayisədə 70%-dən çox artımı ifadə edir. Bu dövriyyənin əsas hissəsini isə enerji, metal, kənd təsərrüfatı məhsulları və avtomobil sektorunda aparılan əməliyyatlar təşkil edir. Ermənistan, həmçinin, Qərbin Rusiyaya tətbiq etdiyi sanksiyalara məruz qalmadan, sanksiya mallarını paralel ixrac yolu ilə Rusiyaya ötürməklə böyük gəlir əldə edir.
Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) üzvü olan Ermənistan üçün bu ittifaqla iqtisadi əlaqələrin dərinləşməsi ölkəyə böyük gəlirlər gətirib. Ermənistan Aİİ daxilində azad ticarət sistemindən faydalanaraq, iqtisadi sahələrdə müsbət göstəricilərə nail olub. Ermənistanın ÜDM-nin 5%-i Rusiyadan pul köçürmələri və iqtisadi əməliyyatlar hesabına formalaşır. Rusiyanın Ermənistana tətbiq etdiyi aşağı vergi rejimi və ixrac şərtləri bu ölkənin Aİİ çərçivəsində iqtisadiyyatını genişləndirməyə şərait yaradır.
Ermənistanın paralel ixrac yolu
2023-cü ildə Ermənistanın Rusiyaya ixrac etdiyi məhsulların strukturu isə geniş spektri əhatə edir: qida məhsulları, kənd təsərrüfatı malları, tikinti materialları və hətta avtomobil hissələri. Rusiyanın Ermənistana tətbiq etdiyi iqtisadi güzəştlər nəticəsində Ermənistan öz məhsullarını daha sərfəli şərtlərlə ixrac edə bilir. Bununla yanaşı, Rusiya da Ermənistandan keçməklə Qərb sanksiyalarını aşmağa müvəffəq olur, bu da Ermənistanı regionda unikal bir oyunçuya çevirir.
2021-ci ildən sonra Ukrayna müharibəsi və Rusiya üzərinə tətbiq olunan sanksiyalar fonunda Ermənistanın Rusiyaya ticarət əlaqələri daha da intensivləşib. Qərb ölkələrinin Ermənistana sanksiya tətbiq etməkdən çəkinməsi və hətta Ermənistanı guya Rusiyadan uzaqlaşan bir dövlət kimi təqdim etməsi Ermənistan üçün strateji üstünlük yaradıb. Halbuki statistik məlumatlar əksini göstərir: 2023-cü ildə Ermənistanın Rusiyaya paralel ixrac etdiyi malların həcmi 2,5 milyard dollardan çox olub. Bu ixracın böyük hissəsini isə yüksək texnologiya, avtomobil sənayesi və məişət texnikası məhsulları təşkil edib ki, bunlar da Qərb sanksiyalarına məruz qalan sektorlar idi.
Qərb ölkələrinin Ermənistanın bu cür fəaliyyətinə göz yumması siyasi riyakarlığın bariz nümunəsidir. Ermənistanın paralel ixrac yolu ilə Rusiyaya sanksiyalı mallar göndərməsi açıq şəkildə beynəlxalq hüququ pozsa da, Qərb ölkələri bu fəaliyyəti cəzalandırmaqdan çəkinir. Bunun əvəzinə, Ermənistan Qərb tərəfindən “Rusiyadan uzaqlaşan” dövlət kimi göstərilir, halbuki real rəqəmlər və statistik məlumatlar tamamilə əksini göstərir.
Qərb ölkələrinin Ermənistana qarşı sanksiyaların tətbiqi ilə bağlı heç bir təşəbbüsdə bulunmaması bu ikili standartların əyani sübutudur. Ermənistan isə bu boşluqdan istifadə edərək, həm Rusiyaya yaxın iqtisadi əməkdaşlığını davam etdirir, həm də Qərbdən əlavə maliyyə dəstəyi almaqda davam edir.
Ermənistanın Avrasiya İttifaqında üzvlüyündən və Rusiyaya paralel ixracın inkişafından əldə etdiyi iqtisadi gəlirlər Ermənistanın ÜDM-nin əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil edir. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, Ermənistan bu fəaliyyətlərdən hər il təxminən 1 milyard ABŞ dollarından çox gəlir əldə edir. Bu, Ermənistan üçün strateji iqtisadi artım imkanlarını genişləndirir və onu regionun əsas tranzit ölkələrindən birinə çevirir.
Nəticə etibarilə, Ermənistanın Rusiyaya qarşı tətbiq olunan sanksiyaları aşmaqda oynadığı rol və Avrasiya İqtisadi İttifaqı çərçivəsində əldə etdiyi üstünlüklər, ölkəyə böyük iqtisadi gəlirlər gətirir. Ermənistan bu mövqeyindən faydalanaraq, həm Rusiyadan iqtisadi dəstək alır, həm də Qərb ölkələrinin sanksiyalardan kənarda qalma strategiyalarını həyata keçirir. Bu ikili oyun Ermənistanı Cənubi Qafqazın ən mühüm tranzit ölkələrindən birinə çevirir və onun gələcək iqtisadi perspektivlərini müəyyən edir.
2024-cü ildə Rusiya və Ermənistan arasında ticarət və iqtisadi əlaqələr, xüsusilə Ukrayna müharibəsi fonunda artan sanksiyalardan dolayı daha da dərinləşib. Bu əməkdaşlıq həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan ciddi nəticələr doğurub və Ermənistanın iqtisadiyyatında Rusiyanın rolu daha da güclənib.
Ticarət dövriyyəsinin həcmi
2024-cü ilin ilk aylarından etibarən Rusiya və Ermənistan arasında ticarət dövriyyəsi əvvəlki illərlə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Son məlumatlara görə, bu dövriyyənin həcmi 2023-cü ildə 5 milyard ABŞ dollarını keçib və 2024-cü ildə də artmağa davam edir. Bu, Ermənistanın xarici ticarət balansında Rusiyanın əsas rol oynadığını və bu iki ölkə arasındakı iqtisadi asılılığın gücləndiyini göstərir. Ticarətin əsas sektorları enerji, metal, kənd təsərrüfatı məhsulları və istehlak mallarıdır.
Rusiya Ermənistanda əsas sektorlara nəzarət edir
Rusiyanın Ermənistanda iqtisadiyyat üzərindəki təsiri müxtəlif sektorlarda özünü göstərir. İlk növbədə, enerji sektoru Rusiya üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ermənistanın elektrik enerjisi bazarında Rusiyanın bir neçə iri şirkəti dominant mövqedədir. Məsələn, Rusiyanın "Gazprom" şirkəti Ermənistana təbii qazın əsas tədarükçüsüdür və ölkənin enerji bazarına böyük nəzarət edir. 2024-cü ildə Ermənistanın idxal etdiyi qazın 90%-dən çoxu məhz Rusiyadan tədarük olunub. Bundan əlavə, "Rosatom" şirkəti "Metsamor" Atom Elektrik Stansiyasının fəaliyyətini dəstəkləyir və onun təhlükəsizlik modernizasiyasına cavabdehdir.
Metallurgiya sektoru da Rusiyanın nəzarətindədir. Ermənistanda mədənçilik və metallurgiya sahəsində fəaliyyət göstərən bir çox müəssisə ya birbaşa Rusiyaya məxsusdur, ya da Rusiya kapitalı tərəfindən idarə olunur. Qızıl və mis mədənləri, o cümlədən, alüminium istehsalı Rusiyanın əsas nəzarət etdiyi sahələrdir. Bu sahələrdə Rusiyanın təsiri 2024-cü ildə də davam etmiş və sektor üzrə ticarət dövriyyəsi təxminən 1 milyard ABŞ dollarına çatıb.
Ermənistanın maliyyə sektorunda da Rusiya əsas oyunçulardan biridir. "VTB Bank" Ermənistanın ən iri banklarından biri olub, Rusiya maliyyə sisteminin bu ölkədəki iqtisadi münasibətlərində mühüm yer tutur. Ermənistan bank sisteminin 30%-dən çoxu Rusiya kapitalı ilə birbaşa bağlıdır, bu isə Rusiyanın Ermənistan iqtisadiyyatını maliyyə cəhətdən nəzarət etməsinə imkan yaradır.
2024-cü ildə Rusiyanın Ermənistan iqtisadiyyatına təsiri yalnız enerji və metallurgiya ilə məhdudlaşmır. Tikinti və infrastruktur sektorlarında da Rusiyanın iri şirkətləri mövcuddur. Rusiya maliyyə dəstəyi ilə tikilən bir çox yol, körpü və digər infrastruktur layihələri Ermənistan iqtisadiyyatına yeni nəfəs gətirir, lakin eyni zamanda Rusiyanın Ermənistandakı nəzarətini artırır.
Sənaye sahəsində də Rusiya Ermənistanda geniş təsirə malikdir. Xüsusilə maşınqayırma və kimya sənayesində Rusiyanın kapitalı əsas rol oynayır. 2024-cü ilin əvvəlində bu sahələrdəki ticarət dövriyyəsi 800 milyon ABŞ dollarından çox olub. Rusiya həm də Ermənistanın avtomobil sənayesinə sərmayə qoymaqda davam edir və bu ölkədə istehsal olunan bir çox məhsul ya Rusiyaya ixrac olunur, ya da Rusiya şirkətləri tərəfindən alınır.
Ermənistanın kənd təsərrüfatı məhsulları ixracında Rusiya əsas tərəfdaşlardan biridir. Qida məhsullarının ixracı ilə bağlı 2024-cü ildə Ermənistanın ticarət dövriyyəsi Rusiyaya ixrac edilən kənd təsərrüfatı məhsullarının həcmi təxminən 500 milyon ABŞ dolları səviyyəsindədir. Ermənistanın şərab, meyvə və tərəvəz məhsulları Rusiyada yüksək tələbat görür və bu sahədə də Rusiya ilə sıx iqtisadi əlaqələr mövcuddur.
... 2024-cü ildə Rusiya və Ermənistan arasında ticarət və iqtisadi əlaqələr dərinləşməkdə davam edir. Rusiya bir çox sahələrdə, xüsusilə enerji, metallurgiya, maliyyə və kənd təsərrüfatı sektorlarında Ermənistanda mühüm nəzarətə malikdir. Bu isə Ermənistanın iqtisadi asılılığını artırır, eyni zamanda ölkənin iqtisadi inkişafına təsir göstərir. Ermənistanın Rusiyadan aldığı iqtisadi dəstək və ticarət əlaqələri, həm də onun Avrasiya İqtisadi İttifaqı çərçivəsində qazandığı üstünlüklərlə bağlıdır. 2024-cü ildə bu əlaqələrin daha da genişlənəcəyi gözlənilir.
