Ukrayna ədalət axtarışında: Təcavüz Tribunalı mexanizmi və uzun yol - GƏLİŞMƏ
Tarix: 6-01-2023, 08:11 | Çap et
Bir ilə yaxındır Ukraynanın demək olar ki, bütün ərazisi genişmiqyaslı müharibənin faciəli nəticələrini yaşayır. Dünya hələ də təcavüzkarların törətdiyi cinayətlər haqqında həqiqətlərdən sarsılır. Təcavüz başlayandan bir ay sonra Qərb mediası həqiqəti deməyə cəsarət edən ukraynalı qadının hekayəsini yaydı. Rus əsgərləri onun ailəsinin yaşadığı evə soxularaq ərini öldürüb, qazanxanada gizlənərək ağlayan 4 yaşlı oğlunu və özünü zorlayıblar. Sonra Buçadan, İzyumdan, Xersondan... buna bənzər dəhşətli hərbi cinayət faktları var.
Genişmiqyaslı təcavüz başlayandan bəri hər gün bir neçə yüz cinayət işi qeydə alınıb. Bu da 2014-cü ildən bəri baş verən hadisələrə əlavədir. Ona görə də, ötən ilin sonuna olan məlumata görə, Ukraynada silahlı münaqişənin nəticələri ilə bağlı 100 mindən çox proses artıq qeydə alınıb. Hər bir qurban öz təcrübələri barədə ictimaiyyətə danışmağa və hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət etməyə hazır deyil, lakin epizodların hər birinin arxasında insan faciəsi dayanır. Ona görə də indidən biz ədalətin mexanizmi və qurbanların hüquqlarının bərpası barədə düşünməliyik.
Nə edilir?
Ukrayna bir dövlət olaraq suverenliyimizi və insan hüquqlarını qorumaq üçün bütün mümkün beynəlxalq platformalarda öz maraqlarını fəal şəkildə müdafiə edir: Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində, İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsində, Dəniz Hüququ üzrə Beynəlxalq Tribunalda.
Konkret beynəlxalq cinayətlərə gəlincə, heç bir milli məhkəmə-hüquq sistemi təkbaşına belə nəhəng kütləvi işin öhdəsindən gələ bilməz. Buna görə də biz milli səyləri tamamlayan bütün digər ədalət mexanizmlərinə baxırıq.
İlk növbədə, bu, bizim vəziyyətimizdə müharibə cinayətlərini, insanlıq əleyhinə cinayətləri və soyqırımı araşdırmaq səlahiyyətinə malik olan Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsidir (BCM). Yalnız BCM-nin ədalət mühakiməsi mexanizmləri tükənməyib. Buna görə də, indi bütün beynəlxalq cinayətlərə görə hərbi cinayətkarları necə cəzalandırmaq barədə vacib bir müzakirə var. Bunun vaxtı çatıb, çünki gələcək Nürnberq Tribunalının müzakirəsi hələ 1942-ci ildə başlamışdı. Cəzanın qaçılmazlığını London Bəyannaməsi (“Müharibə zamanı törədilmiş cinayətlərə görə cəza haqqında Bəyannamə”) sübut edir. Ancaq unutmaq olmaz ki, tribunalın özü yalnız müharibə başa çatdıqdan sonra işə başlaya bilib. Tribunalın yaradılması haqqında saziş, eləcə də onun nizamnaməsi qalib ölkələr tərəfindən işlənib hazırlanıb. Ona görə də yalnız uduzan tərəfin hərəkətinə hüquqi qiymət verilib. Sovet ordusunun eyni mümkün cinayətləri nəzərə alınmayıb. Ona görə də, bu yanaşma çox vaxt qaliblərin məğlub olanlar üzərində sınağı kimi qəbul edilir.
Ukraynada hazırda ən çox müzakirə olunan Təcavüz Tribunalının, yəni Rusiya elitasını dörd ən ağır beynəlxalq cinayətdən birinə - təcavüz cinayətinə görə mühakimə edəcək xüsusi tribunalın yaradılmasıdır. Bu model Rusiyanın (yeri gəlmişkən, Ukraynanın da) Roma Statutunu ratifikasiya etməməsi səbəbindən bizim işimizdə BCM-nin təcavüz cinayətinə baxmaq səlahiyyətinə malik olmadığı üçün təklif edilir. Təcavüz Tribunalı, lazımi dəstək alarsa, dövlət başçılarının toxunulmazlıqlarını aradan qaldıra bilər və bu, şübhəsiz ki, vacibdir. Ancaq bir sıra səbəblərə görə tək bu variant üzərində dayanmazdım. Belə bir model tətbiq olunarsa, artıq və gələcəkdə qeydə alınmış hərbi cinayətlərin bütün böyük miqyası BCM-nin və milli sistemimizin üzərinə düşəcək. BCM-nin resursları məhdud olduğundan, praktikada bütün yük Ukraynanın üzərinə düşəcək. Ancaq bununla məşğul ola bilərikmi? Baxmayaraq ki, məntiq özü zərərçəkmişi mühakimə edəndə çoxlu suallar doğurur. Cəza mexanizminə inam həm dövlət daxilində, həm də xaricdə olmalıdır. Bəli, təcavüz cinayəti törədənlər mütləq cəzasını almalıdır. Bəs müharibə cinayətlərinin və insanlığa qarşı cinayətlərin bütün qurbanlarının taleyi necə olacaq?
Bundan əlavə, belə bir mövqe var ki, yeni qurumun yaradılması çətin, uzun və bahalı yoldur. Ona görə də alternativ variantları nəzərdən keçirməyin mənası var. Məsələn, Roma Nizamnaməsinə dəyişiklik edilməsini. Yeri gəlmişkən, ötən il dekabrın 5-də Roma Nizamnaməsi Assambleyasında BCM-nin prokuroru Kərim Xan bu barədə danışıb.
Dəyişikliklər təcavüz cinayətinə görə retrospektiv cəzaya aid edilə bilər; bu sənədi ratifikasiya etməmiş dövlətlərə şamil edilməsi və təcavüz cinayətinə görə məsuliyyət daşıyan şəxslərin dairəsinin genişləndirilməsi, iştirakçılığın təmin edilməsidir.
Eyni zamanda, hibrid ədalət mexanizmi deyilən mexanizmin tətbiqi ilə beynəlxalq elementin köməyi ilə milli sistemi gücləndirmək və qanuniləşdirmək mümkündür.
Söhbət beynəlxalq ekspertlərin və silahlı münaqişələrdə təcrübəsi olan mütəxəssislərin istintaq, dövlət ittihamı və məhkəmə prosesləri səviyyəsində cəlb olunmasından gedir. Bu, sistemimizi gücləndirəcək və həm beynəlxalq, həm də milli səviyyədə etibarlılığı təmin edəcək. Bundan əlavə, immunitet problemini həll edəcək. Axı Syerra Leone nümunəsi var ki, hibrid mexanizmdə beynəlxalq elementin köməyi ilə Liberiyanın ovaxtkı Prezidenti Çarlz Teyloru məsuliyyətə cəlb etmək mümkün olub.
Bundan əlavə, nədən asılı olmayaraq, müxtəlif dövlətlərin bütün dünya üçün təhlükə yaradan xüsusilə ağır cinayətlərin (yəni ən ağır beynəlxalq cinayətlərə görə) cəzasını asanlaşdırmaq cəhdlərini əks etdirən universal yurisdiksiya prinsipini unutmaq olmaz. Ukraynadakı vəziyyət kontekstində bu prinsip çox aktualdır. İctimai məkanda 20-dən çox dövlətin Ukraynada törədilmiş beynəlxalq cinayətləri araşdırdığı bildirilir. Onlardan 18-i haqqında az-çox aydın məlumata rast gəlmək olar. Bu cür araşdırmalar ilk növbədə digər dövlətlərə ukraynalı qaçqınların kütləvi dalğası ilə bağlıdır. Onların arasında yerli hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət edən zərərçəkənlər də az deyil. Xüsusilə, rus hərbçiləri tərəfindən ukraynalı qadının zorlanması işində potensial alətlərdən biri də universal yurisdiksiya mexanizminə müraciətdir. Bu işə rəhbərlik edən Ukrayna qeyri-hökumət təşkilatının, Ukrayna Hüquq Məsləhət Qrupunun vəkilləri sözügedən alətdən istifadəni nəzərdən keçirir və bu cür işlərə baxılmasında praktiki təcrübəsi olan beynəlxalq tərəfdaşlarla məsləhətləşirlər.
Nə gözləmək olar?
Məlumata görə, Rusiya təcavüzünün nəticələrinə əsaslanan ədalət mexanizminin qurulması məsələlərində tərəfdaşlarımızın nisbi birliyini görə bilərik. Bir sıra dövlətlər parlamentlər və beynəlxalq təşkilatlar səviyyəsində Təcavüz Tribunalının yaradılmasını dəstəkləyiblər. Ancaq daha dərindən araşdırsanız, əslində hər şeyin daha mürəkkəb olduğu ortaya çıxır. Qətnamələrin əksəriyyəti siyasi və deklorativ xarakter daşıyır və bizi ədalətə yaxınlaşdıracaq real addımlar təklif etmir. Modellə bağlı müzakirələr hələ də davam edir.
Biz aydın başa düşməliyik ki, müharibənin bütün epizodlarının araşdırılmasında və cinayətkarların cəzalandırılmasında ən çox maraqlı olan bizik, ukraynalılar. Və yalnız sistemimizin real qabiliyyətini təhlil etdikdən sonra bizim hansı ədalət mexanizminə ehtiyacımız olduğuna qərar vermək olar. Buna mümkün qədər ciddi yanaşmaq, gözəl və parlaq şüarlara yol verməmək bizim maraqlarımızdadır.
Bu yolda Ukraynanın qarşısında çoxlu vəzifələr durur. Əsas odur ki, döyüş meydanında qalib gəlsin, ərazi bütövlüyü bərpa olunsun. Axı istənilən yarımçıq addım Rusiyanın səsini və beynəlxalq hüquqi proseslərə təsirini bərpa edə bilər ki, bundan düşmən spekulyasiyanı davam etdirmək və məsuliyyətdən yayınmaq üçün istifadə edə bilər.
Həm də tərəfdaşlarımıza çatdırmaq lazımdır ki, gələcək məhkəmə heç bir halda tender predmeti deyil. Hər bir hərbi cinayətkar cəzanın qaçılmazlığını dərk etməlidir. Bəli, Rusiya ən böyük nüvə arsenalına malik dövlətdir və biz bunu nəzərə almalıyıq. Lakin bu, qurbanların hüquqlarını qurban vermək üçün arqument ola bilməz.
Və nəhayət, etiraf etməliyik ki, ədalət uzun bir yoldur. Ona görə də 2023-cü ildə Rusiyanın siyasi və hərbi rəhbərliyi ilə bağlı hökmü eşidəcəyimizə ümid etmək sadəlövhlük olardı. Vurulan MH17 ilə bağlı son səs-küylü hökmü xatırlayaq. Biz bunu 2022-ci ildə, fəlakətdən səkkiz ildən çox keçəndən sonra eşitdik. Amma bizim tutacağımız yol budur və hər birimiz ondan heç bir yerə dönməmək üçün məsuliyyət daşıyırıq.
Mənbə: ZN.UA Müəllif: Gündüz Məmmədov - Beynəlxalq cinayət hüququ üzrə ekspert, 2019-2021-ci illərdə Ukrayna Baş prokurorunun müavini Qeyd: tərcümə AYNA-ya məxsusdur
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
• "Əhval-ruhiyyəsi "təslimçilik" olanlar... Zəngəzur dəhlizinə nəzarətlə bağlı yararsız fikirlər paylaşırlar"
Bu gün, 01:28 |
|
|
|
• Yeni bahalaşma: BU DƏFƏ ÇÖRƏK... - BELƏ DAVAM EDƏRSƏ...
Bu gün, 01:23 |
|
|
|
• Kreditlərin faiz ödənişində dəyişiklik olacaq? - GƏLİŞMƏ
Bu gün, 01:21 |
|
|
|
• "Allahım, möhlət ver, ən azından doyunca görək"
Bu gün, 01:16 |
|
|
|
• "Bizə kənar oyunçular lazım deyil" - deputat
Bu gün, 01:13 |
|
|
|
• COP29 ən yüksək səviyyədə keçiriləcək -ŞƏRH
Bu gün, 01:10 |
|
|
|
• Vüqar Musayev vəzifəsindən azad edildi - ƏMR
Bu gün, 01:07 |
|
|
|
• Niyə ölkəmizə istirahətə gələnlər ancaq Bakını seçirlər? - AKTUAL
Bu gün, 01:02 |
|
|
|
• “Ermənistanın COP29-da iştirak edib-etməməsi heç nəyi dəyişməyəcək” - HƏQİQƏTƏN DƏ...
Bu gün, 00:59 |
|
|
|
• Azərbaycanda çörək şirkəti - YENİDƏN TƏŞKİL EDİLİR
Bu gün, 00:05 |
|
|
|
• Tikinti şirkəti əmlakını və pullarını səhmdarları arasında böləcək - TOPLANTI
Bu gün, 00:02 |
|
|
|
• Ermənistanın siyasi dəsti-xətti sülh sənədinin imzalanmasına icazə vermir - FAKT BUDUR!
Dünən, 19:00 |
|
|
|
• Separatçını ”əsir” gözündə görən 52 avropalı... - ZİBİLƏ DÜŞMÜŞÜK...
Dünən, 18:58 |
|
|
|
• "ABŞ-də oturub belə bir bəyanat vermək bir az suallar doğurur" - deputatdan REAKSİYA
Dünən, 18:14 |
|
|
|
• “Rufo Gəncinski” Rusiyaya qayıtdı – Azərbaycanlı “qanuni oğru”lar arasında YENİ MÜHARİBƏ
Dünən, 18:12 |
|
|
|
• Texnologiya Universitetinin rektoru kollektivə təqdim edilib - FOTO
Dünən, 18:10 |
|
|
|
• İranın keçmiş nazirinin BAŞI QAÇIB -“Azərbaycanın qaz kəmərini raketlə vuraq”
Dünən, 18:08 |
|
|
|
• Paşinyan indi "Tehranın dili" ilə danışır - İNCƏLƏMƏ
Dünən, 18:07 |
|
|
|
• Qarabağdan köçən ermənilərə sürətli şəkildə vətəndaşlıq veriləcək - Ermənistan DİN
Dünən, 17:51 |
|
|
|
• ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı İsraili “offsayd”a salırlar - “Axios”
Dünən, 17:49 |
|
|
|
• London-Ankara münasibətlərində nələr yaşanır? - GƏLİŞMƏ
Dünən, 17:48 |
|
|
|
• Bu məhsulu xaricə 36 dollara satıb, 76 dollara geri alırıq – İqtisadçıdan maraqlı açıqlama
Dünən, 17:42 |
|
|
|
• Mesaj Ermənistandan gəldi - Növbədə Zəngəzurdur
Dünən, 17:41 |
|
|
|
• İran təkzib etdi: - Şahmərd edam edilməyib!
Dünən, 17:39 |
|
|
|
• SOCAR-da yeni təyinat - ƏMR
Dünən, 17:37 |
|
|
|
• "Azərbaycana qarşı böhtan kampaniyası aparanlar unutmasınlar ki..." - deputat
Dünən, 17:34 |
|
|
|
• Rusiya Ermənistan və Azərbaycanı tələsik sülh sazişinə sövq etmir - Lavrov
Dünən, 17:26 |
|
|
|
• Əliyevin təklif etdiyi format daha səmərəlidir - Erməni nazir
Dünən, 17:23 |
|
|
|
• İsrafil Məmmədov yeni vəzifəyə seçildi - FOTO
Dünən, 17:21 |
|
|
|
• Polis paytaxtda 30 min manat dəyərində qapı və kondisionerləri oğurlayan şəxsi saxlayıb - VİDEO
Dünən, 17:18 |
|
|
|
• Flora Kərimovanın səhhəti pisləşdi
Dünən, 17:14 |
|
|
|
• Onlar Ermənistanın COP29-da iştirakına qarşı çıxdılar
Dünən, 17:12 |
|
|
|
• "Ermənistan hakimiyyətinin nümayəndələri Vardanyanın həbsinə görə Azərbaycana təşəkkür etməlidir"
Dünən, 17:09 |
|
|
|
• "Veysəloğlu" Qarabağ müharibəsində iştirak edən əməkdaşlarına qayğı göstərməyə davam edir - FOTO
Dünən, 17:01 |
|
|
|
• Deputata məxsus olduğu deyilən şirkət 5,6 milyon manatlıq tender uddu - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 16:58 |
|
|
|
• Vüqarı 125 min manat ziyana salan evin aqibəti necə oldu?
Dünən, 16:45 |
|
|
|
• “Nar”ın dəstəyi ilə ekologiya mövzusunda jurnalistlərə beynəlxalq təlim keçirilib
Dünən, 16:40 |
|
|
|
• Dövlətə məxsus torpaqlarda tikinti aparılmasına görə "icazə verən" FHN-in sabiq şöbə rəisinə HÖKM OXUNUB
Dünən, 16:36 |
|
|
|
• Azərbaycan müdafiə naziri Slovakiyada hərbi institutu ziyarət edib
Dünən, 16:30 |
|
|
|
• "Təəssüf ki, mənim qohumlarımın çoxu..." - Məleykə Abbaszadədən "xalası oğlu" ilə bağlı AÇIQLAMA
Dünən, 16:26 |
|
|
|
• Salyanda FACİƏ: Körpə bala özünü yelləncəyin ipindən asdı... - AXI NİYƏ?..
Dünən, 16:23 |
|
|
|
• Ermənistan "konyak"ı "erməni brendisi" ilə əvəz edir - KİV
Dünən, 16:22 |
|
|
|
• Sabiq MTN generallarının Fransada çiçəklənən biznesində “akula izi” - “MTN çətəsi”nin “yeriyən pulqabısı”ndan yeni xəbər
Dünən, 16:19 |
|
|
|
• Unun qiyməti kəskin bahalaşdı - QİYMƏTLƏR
Dünən, 16:14 |
|
|
|
• Dadaş Şükürov barəsində səslənən ittihamları təkzib edir - AÇIQLAMA
Dünən, 16:11 |
|
|
|
• ATU Cərrahiyyə klinikası acınacaqlı vəziyyətdə - Səbəblər, qara əl, xəstə azlığı...
Dünən, 16:06 |
|
|
|
• “Müəlliməyə bildirdi ki, oğlun şəhid deyil, veterandır, gedib işləsin” – İNCƏSƏNƏT MƏKTƏBİNİN KOLLEKTİVİ MÜDİRDƏN ŞİKAYƏTÇİDİR
Dünən, 16:03 |
|
|
|
• “Sandu Moldovanın prezidenti seçilməyib” - Kreml
Dünən, 15:57 |
|
|
|
• Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin kollegiyasının tərkibi dəyişib - QƏRAR
Dünən, 15:55 |
|
|
|
• Gəncədə yolların təmirinə 10 milyon ayrıldı - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 15:52 |
|
|
|
|