Cəmiyyətdə ziyalı sözünə hər zaman ehtiyac var. Ziyalı baxışı prosesləri daha dərindən analiz etməyə imkan verir.

Bu mövzuda “Cebheinfo.az”-ın müsahibi Böyük İdeallar Araşdırma Mərkəzinin (BİAM) sədri Zəlimxan Məmmədlidir.

- Zəlimxan müəllim, siz fəaliyyətinizdə daim alimlərin və ziyalıların cəmiyyətləşmə prosesində rolunu xüsusi vurğulayırsınız. Bunun səbəbi nədir?

– Cəmiyyətin tərəqqisi təkcə iqtisadi göstəricilərlə ölçülmür. Əsl inkişaf şüurda, mənəviyyatda və düşüncə mədəniyyətində baş verir. Alim və ziyalı bir millətin düşüncə sisteminin təməl sütunlarıdır. Ziyalı o insandır ki, elmi biliklə mənəvi məsuliyyəti birləşdirir, onu xalqın tərəqqisinə yönəldir. Mən bu mövzuya xüsusi önəm verirəm, çünki dövlətin intellektual dayaqları məhz bu təbəqədən formalaşır. Əgər ziyalı cəmiyyətlə ünsiyyətdən uzaq düşürsə, dövlətçilik ideyası da ruhunu itirir.

- Bəs indiki alimlərin gerçək ziyalıya – aydına çevrilməsi perspektivini necə dəyərləndirirsiniz?

– Bu məsələ həm fərdi, həm də sistemli yanaşma tələb edir. Bizdə çox sayda savadlı, elmi bilik sahibi insanlar var, lakin “gerçək ziyalı” olmaq yalnız biliklə müəyyən edilmir. Ziyalılıq mənəvi məsuliyyət, vətəndaş cəsarəti və milli düşüncə ilə ölçülür. Əgər alim xalqın ağrılarını duyur, sözünü millətin gələcəyi naminə deyirsə, o, artıq ziyalıdır. Mən bu prosesə nikbin baxıram. Gənc alimlər arasında milli düşüncəyə, dövlətçilik şüuruna meyil artmaqdadır. Sadəcə, bu istiqamətdə institusional müstəvilər – ideoloji mərkəzlər, diskussiya platformaları – formalaşmalıdır. Böyük İdeallar Araşdırma Mərkəzi də məhz bu ehtiyacdan doğub, ziyalıların və alimlərin milli ideologiya ətrafında birləşməsi üçün elmi-intellektual mühit yaratmaq məqsədi daşıyır.

- Noyabrın 16-da “Böyük İdeallar – reallıqlar və perspektivlər” mövzusunda təqdimat konfransını keçirəcəksiniz. Çağdaş zamanda milli idealların fəlsəfi və strateji çərçivəsi haqqında nə deyə bilərsiniz?

– Milli ideal nə keçmişin nostaljisi, nə də uzaq gələcəyin xülyasıdır. O, milli varlığın fəlsəfi modelidir. Bizim üçün milli ideal həm tarixi köklərə, həm də müasir reallığa söykənən istiqamətverici düşüncə sistemidir.

Bu gün “böyük ideal” dedikdə, biz üç əsas istiqaməti nəzərdə tuturuq:

1. Milli düşüncənin dirçəldilməsi – xalqın öz kimliyinə, dilinə, dəyərlərinə sadiqliyi;
2. Dövlətçilik fəlsəfəsinin gücləndirilməsi – milli maraqların qorunması və müstəqil qərarvermə iradəsi;
3. İntellektual və mənəvi liderliyin formalaşdırılması – ziyalıların milli ideyanın daşıyıcısına çevrilməsi.

“Böyük İdeallar” konfransı ilə biz göstərmək istəyirik ki, ideallar abstrakt anlayış deyil, milli inkişafın strateji reallığıdır. Biz milli ideyaları yalnız müdafiə etmirik – onları elmi əsaslarla işlənmiş, fəlsəfi və praktik proqram halına gətiririk.

- Qarabağ məsələsinin həlli ilə Azərbaycanın suverenlik problemi aradan qalxdı, yəni bir mühüm milli ideal reallaşdı. Lakin bu gün cəmiyyətdə müəyyən ideoloji boşluq müşahidə olunur. Siz bu boşluğu hiss edirsinizmi və onu necə doldurmaq olar?

– Bəli, bu məsələ son illərin ən həssas ideoloji mövzusudur. Qarabağ Zəfəri ilə biz milli yaddaşın ən böyük ağrısını sağaltdıq, lakin bu, ideoloji prosesin sonu deyil, başlanğıcıdır. Bir xalq idealını reallaşdırdıqda, təbii olaraq “İndi nə olacaq?” sualı doğur. Bu, boşluq deyil, yeni milli yönün formalaşması üçün zəruri keçid mərhələsidir.

İndi biz “torpağı azad edən xalq” mərhələsindən “dövlətini ucaldan xalq” mərhələsinə keçirik. Yeni dövrdə cəmiyyətin əsas ehtiyacı mənəvi və intellektual suverenlikdir. Rusiyanın təsir dairəsindən çıxmaq, Qərb modelini kor-koranə təqlid etmədən öyrənmək və Türk dünyası ilə ideoloji birləşmək – bu, yeni mərhələnin üç sütunudur.

Mən bu boşluğu nəzəri olaraq doldura biləcək üç əsas idealı vacib hesab edirəm. Bu gələcəkdə meydana çıxacaq milli idealların təməlidir. Bu nəzəri baza milli idealizmlə milli modernizmin qarşılıqlı inteqrasiyası üçün münbit şərait yaradılmasının əsasıdır.

- Mətbuatda və sosial şəbəkələrdə yeni idealların vacibliyindən danışırsınız. Nədir bu ideallar?

- Yeni dövrün çağırışları bizdən yeni ideallar sistemi tələb edir. Biz bu boşluğu doldura biləcək dörd əsas ideyanı önə çəkirik:

1. Vahid Vətən – bu, həm coğrafi, həm də mənəvi bütövlük anlayışıdır. Vətən ideyası ilk öncə tarixi yaddaşın və milli şüurun birliyidir. Biz parçalanmış yaddaşımızı bərpa etməliyik.
2. Turan – artıq romantik bir arzu deyil, Türk dünyasının sivil və strateji həmrəyliyi modelidir. Bu ideya Azərbaycanın özünü türk sivilizasiyasının ideoloji mərkəzlərindən birinə çevirməsini tələb edir.
3. Vahid Qafqaz Evi – bölgədə sülh və əməkdaşlığın alternativ modelidir. Azərbaycan bu ideyanın birləşdirici dövlət funksiyasını üzərinə götürə bilər. Qafqazı qarşıdurma məkanından əməkdaşlıq məkanına çevirmək bizim tarixi missiyamızdır.
4. Demokratiya – milli suverenliyin mənəvi dayağıdır. Bizim üçün demokratiya Qərbin təqlidi deyil, xalqın iradəsini milli mədəniyyətlə birləşdirən idarəçilik fəlsəfəsidir.

Hesab edirəm ki, müzakirəyə təqdim olunan bu ideallar alimlərin, ziyalıların, mütəxəssislərin bilik süzgəcindən keçərək vahid milli yol xəritəsinə çevriləcəkdir. Azərbaycan insanı və siyasi sistemi bu ideallarla silahlanaraq gələcəyə daha cazibəli ideallarla daxil olmalıdır.

Zəfər bizə torpağı qaytardı, indi bu ideallar düşüncəmizi bütövləşdirməlidir. Azərbaycan yalnız azad dövlət deyil, həm də yeni sivil modelin daşıyıcısı olmalıdır. Zəfər dövlətin gücünü göstərdi, amma ideallar xalqın gücünü formalaşdırır. BİAM kimi mərkəzlərin missiyası da bu mərhələdə başlanır – qazanılmış qələbəni ideoloji sistemə çevirmək, milli düşüncəni yeni dövrün fəlsəfi məzmunu ilə zənginləşdirmək. Qarabağ torpağını birləşdirdik, indi düşüncəmizi birləşdirməliyik.

– Müsahibə üçün təşəkkür edirik.

– Mən təşəkkür edirəm. Hər bir xalqın gələcəyi onun düşüncə enerjisindən doğur. Biz düşüncəmizi azad, məqsədimizi aydın, ideallarımızı böyük saxladıqca, dövlətçiliyimiz də əbədi olacaq.