BU SAHƏDƏ NEÇƏSİNİN BAŞI AĞRIYIB
Azərbaycanda avtomobil şinlərinin təkrar istehsalı aparılmır. GUNDEMİNFO.AZ-ın əməkdaşları Bakıda avtomobil şinlərinin tullantıları və istifadəsi ilə bağlı araşdırma aparıblar.
Araşdırmalar zamanı ortaya kifayət qədər maraqlı faktlar çıxıb. Ən əsası isə ölkə iqtisadiyyatı üçün yararlı olan istehsal sahələrinin qurulması baxımından hökumətin bu sahəyə kifayət qədər laqeyd yanaşması səbəbindən hər il milyonlarla manatın torpağa qovuşması faktları ortaya çıxıb.
Araşdırmaya başlamaq üçün ilk baş çəkdiyimiz ünvan Babək proespektində yerləşən «Köhnə maşın bazarı» idi. Uzun illər avtomobil bazarı kimi fəaliyyət göstərən bu ərazidə indii daha çox avtomobil şinləri satılır. Burada hər növdə avtomobil şinlərinə rast gəlmək olar. Amma bazarda daha çox diqqətimizi çəkən qalaq-qalaq yığılmış şinlər idi. İlk baxışdan adama elə jəlir ki, bu şinlər satılır. Amma bazarda şin alveri ilə məşğul olan Fikrət Balayev adlı sahibkarla söhbətləşəndə ilkin təsəvvürlərimiz təmamən alt-üst oldu.
Sahibkar deyir ki, hər həftə bazardan 1000 ədəd köhnə avtomobil şini çıxarıb xahiş-minnətlə zibilliklərə daşvyırıq. « «Kamaz» çağırıb ona 50 manat da pul veririk ki, bu şinləri aparıb bir zibilliyə aparsın. Sürücülər də etiraz edirlər ki, boşaltmağa yer yoxdur. Əgər Ekalogiya ə Təbii Sərvətlər Nazirliyinin əməkdaşları görsələr yük daşıyan maşını 1200 manat cərimə edəcəklər. Bu köhnə təkərləri boşaltmağa yer tapa bilmirik. Bizdən təkrar istehsal üçün almaq istəyən də yoxdur» deyə Fikrət Balayev deyir.
Araşdırmalar zamanı məlum oldu ki, bazardan əsasən gecə saatlarında şinləri daşıyıb çıxarırlar ki, görən olmasın . Həmsöhbətimiz deyir ki, hər həftə Almaniyadan Azərbaycana gətirilən minlərlə avtomobilin təkərləri burada yenilənir. Yenilənmədən sonra isə təkəri dəyişiik və o burada zibillik kimi yığılıb qalır.
Qeyd edək ki, artıq Gürcüstanda «Auto Reyker» şirkəti avtomobil şinlərinin təkrar emalını həyata keçirmək üçün zavod inşa edib. Aylıq emal gücü 10 min avtomobil şini olan zavodda xammal olaraq hər ay 4 tondan çox kauçuk-rezin, 1 tona yaxın isə dəmir məftillər emal edilir. Zavodda emal edilən kauçuk-rezinin 30 faizi daxili istehsal tələbatının ödənilməsinə, yerdə qalanı isə Çin, Türkiyə və İrana satılır. Nə qədər qəribə görünsə də, Azərbaycanda Gürcüstanda kauçuk-rezini xammal kimi alır.
Ölkənini iri mineral sular istehsal edən şirkətləri öz illik hesabatlarında göstərirlər ki, palstmas butulkaların alınması üçün xammal olaraq Gürcüstandan rezin alınır. İllik idxal nə az, nə çox 27 tondan çoxdur.
Yeri gəlmişkən onu da əlavə edək ki, Gürcustan dövləti atvtomobil şinlərinin istehsalı ilə bağlı olaraq zavodun inşa edilməsi prossesində investitsiya tərəfi olaraq iştirak etməyib. Yəni zavod 100 faiz xarici investitsiya hesabına formalaşdırılıb.
İndii isə Azərbaycanda bu potensialın nə qədər olasına, belə bir sənaye müəssisəsinin qurulması üçün daxildə tələb və təklif arasında balansın nə qədər uyğun olmasını müəyyən etmək üçün rəsmi statistikaya diqqət yetirək. Rəsmi məlumatlarda göstərilir ki, hər il Azərbaycana 110 minə yaxın minik avtomobili idxal edilir. İdxalatda ikinci əl avtomobillər 70 faiz təşkil edir. Faktiki olaraq ölkə ərazisində istismarda olan minik avtomobillərinin sayı 2 milyondan çoxdur. Əgər bura 300 mindən çox sərnişin daşıma üzrə istifadə edilən nəqliyyat vasitələrini, 200 mindən çox yükdaşıma və tikintidə istifadə edilən nəqliyyat vasitələrini də əlavə etsək o zaman ortaya kifayət qədər böyük bir rəqəm - 2.5 milyon nəqliyyat vasitəsinin ildə 4 in dəyişməsi 6 milyon ədəd edir.
Hər bir şinin orta çəkisini 4 kiloqramdan götürsək, o zaman təkrar emala yönəltmək üçün ən azı 24 milyon ton xammal yaranır. Təbii ki, bunun da ən azı 20 faizi dəmir olaraq xammal kimi emal zamanı əldə edilir.
Əgər üstəlik Yaponiyanın «Siemens» şirkətinin Gürcüstandakı zavodun haıvaya buraxdığı tullantılara hər il 1 milyon dollar təklif edərək almaq istəməsini də nəzərə alsaq, o zaman ekologiyanı təmizləməklə yanaşı pul qazanmağın da mümkün olduğunu görə bilərik.
Amma Azərbaycanda olmur. Və araşdırmalar zamanı ortaya çox mühim faktlar çıxdı. Sən demə 2007-ci ildə tanınmış iş adamları, Zülfüqarlı qardaşları Bakıda belə bir nəhəng şin emalı zavodu inşa etmək istəyiblər. Hətta ilkin olaraq danışıqlar da aparılıb. Lakin məlum olaylardan sonra zavodun inşasına birbaşa olaraq Prezident Adminstrasiyasından veto qoyulub. Sonradan isə mətbuatda PA rəhbəri Ramiz Mehdiyevin adından nəinki şin emalı zavodunun inşası təxirə salınıb, hətta Züfüqarlı qardaşlarının bütün əmlakları əllərindən alınıb.
İndi isə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən şin zavodu ilə bağlı sovet dövrünə aid olan statistikaya diqqət yetirək:
- 1953 cü ildə Sumqyıtda sintetik kauçuk kombinatı, 1959-cu ildə isə Bakı şin zavodu istismara verilmişdi. Sumqayıt SK kombinatında Bakı şin zavodu üçün əsas xammal sayılan BSK, Butil kauçukları Qaradağ rayonunda istehsal olunan soba dudası, neft ayırma zavodunda hazırlanan PN -6 yağı, Rubraks, SPP qətranları, regenerat, polad kanatlar zavodunda APL-8 markalı latunlaşdırılmış polad tellər istehsal olunurdu ki, buda 1,850 miliyon şin istehsal gücü olan Bakı şin zavodunda yük, minik, kənd təsərrüfatı texnikası və motosiklet şinləri və o qədər də rezin kamerlər istehsal edilməsini təmin edən yerli xammallar idi. Bakı şin zavodu 1959-cu ildən 1993-cü illərə gədər tam gücü ilə işləyirdi. SSRI-nin sayılıb-seçilən strateji obyektlərindən biri hesab olunurdu. Şin zavodunun tərkibində illik gücü 250 min ədəd bütün ölçülərdə yük və minik avtomobil şinlərinin təmiri sahəsi, bu sahənin ildə 50 min ədəd pakrışka təmir edən Gəncə filialı var idi. Balaxanıda RTM sexi və nəhayət Mingəçevirdə 1965-cı ildə buraxılan RTM zavodları tam istehsal proqramları ilə müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərirdi.
Müstəqillik dövründə 1992-ci ildən başlayaraq bu müəsisələr yeni yaradılan “Azərkimya” birliyinin tabeliyinə verildi. Birlikdəki, səriştəsiz rəhbərliyin sayəsində yavaş-yavaş bu strateji müəssisələrin süqutu başlandı və 8-10 il ərzində bütün obyektlərdə istehsal prosesləri tədricən dayandırılaraq və qızıldan qiymətli qurğular, texnoloji maşın və mexanizmlər, konveyerlər, avtomatik axın xətləri və digər unikal -avadanlıqlar qurğular metalloma çevrilərək, qarət və talan olundu.
Bu cür yanaşma ilə aparılan islahat nəticəsində 10 minlərlə strateji məhsullar istehsal edən iş yerləri qapandı.
Bunun nəticəsində respublikaya gərəkli olan strateji məhsullar-şinlər, rezin texniki məmulatlar, motor və sürtkü yağları xaricdən gətirilməklə bərabər 10-15 dəfə baha qiymətə satılmaqla respublikadan hər il 100 miliyonlarla valyuta vəsaitinin kənara çıxarılması ilə nəticələndi.
İndi isə bu zavodlardan əsər-əlamət də yoxdur. Və ya bir neçə kiçik sexləri istisna olmaqla zavodlar fəaliyyət göstərmirlər. 2004-cü ilin fevral ayına iqtisadi inkişaf naziri Fərhad Əliyev Sahibkarlığa Kömək Milli Fonduna biznes plan təqdim edən və təkrar şin emalı ilə məşğul olmaq istəyən iş adamları ilə görüşür. Amma sonradan məlum olur ki, zavodların yenidən qurulması sadəcə mümkünsüzdür. Azərbaycn dövləti dağılmış şin emalı zavodlarını bərpa etmək üçün investitsiya proqramlarını dəstəkləmir. Daha sonra isə 2008-ci ildə artıq bu zavodları Dövlət Əmlak Məsələləri Komitəsinin sədri Kərəm Həsənov yavaş-yavaş satacaqdı .
Bununla da Azərbaycanda şin emalı zavodu demək olar ki, tikilməyəcəkdi. Və məmurların maraqlarının toqquşması səbəbindən avtomobil şinləri ilə yeyilib torpağa qarışan milyonlar batacaqdı.
Qeyd edək ki, mövzu ilə bağlı olaraq apardığımız araşdırmalar zamanı başqa bir maraqlı fakt d ortaya çıxıb. 1974-cu ildən etibarən Almaniya Sənaye Nazirliyi qərar verərək avtomobil şinlərinin yol tikintisində təkrar istifadəsi haqqında qərar çıxarıb. O zaman podratçı olaraq fəaliyyətə başlamış «Pirelli» şirkətlər qrupu indii dünyada nəhəng şin emalçılarından biridir...
