DİA.AZ: - «Azərbaycanda Respublika gününün qeyd edildiyi 28 may görüşlərin gedişatında bir sıra razılıqlar əldə olundu. Xüsusilə də bizim respublikada Dərbənd şəhərində konserv zavodunun, torpağın zənginləşdirilməsi üzrə müəssisənin, olimpiya kom-pleksinin tikilməsi və küçələrin bərpası planlaşdırıldı. Azərbaycan Respublikasının DİN-i Ramil Usubovla iki respublika hüquq-mühafizə orqanları arasında gələcək əməkdaşlıa dair razılıq əldə olundu.” (KİV)
Dərbənd dəyişikliklərin yolayrıcında yerləşir, bir tərəfdən hökümət hər şeyi zamanında etməyə çalışır, digər tərəfdən də tarixi şəhər öz simasını itirir. Həm də biz deyirik ki, onun 5000 yaşı var. Yeri gəlmişkən, əgər yanaşma ağlabatandırsa hökümətin bütün keçmiş uğursuzluqları reabilitasiya etmək və şəhərə daha gözəl görünüş vermək imkanına sahibdir. Lakin bu zaman Dərbəndin qədim şəhər olduğunu və burada hər bir detalın mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini unutmamaq lazımdır. Əgər bu belədirsə, onun keçmişinə gərək ehtiyatla yanaşaq. Hər şeyi yaxşı vəziyyətdə saxlamaq və yenilikləri şəhər sakinlərinin və qonaqların rifahını nəzərə alaraq yaratmaq gərəkdir. Bütün bunlar əslində necə edilir? Birlikdə bu məsələni anlamağa çalışaq, hər hansı bir qəzəb, hiddət, milli qaşınma olmadan.
Hərçənd ki bəzən Dərbənddə işlərin qaydasında getmədiyini bütün dünyaya hayqırmaq istəyirəm. Hər zaman yazmışam və yazacam da, şəhərdə dünya şöhrətli alim, rus şərqşünaslığı üçün Şərqin minillik tarix və mədəniyyət dünyasını açan Mirzə Kazımbəyin abidəsi yoxdur. Əgər biz belə insanları tanımırıqsa, onda hər gün öz işini görən sadə bağbanlar, süpürgəçilər barədə nə danışaq. Bax elə indi də susmamaq- dağıntılara yardım etmək deməkdir. Məlum olduğu kimi sökmək hər zaman asandır, nəinki yaratmaq. Tarixdə müxtəlif yollala qalmaq olar. Tarixdə qalmaq üçün Artemida məbədini yandıran Gerostratı xatırlayaq. İndi isə barəsində danışmaq istədiyimiz əsas məsələyə gələk. Hər bir insan bilir ki, yeni bir yerdə tikmək asan və ucuzdur, nəinki köhnənin dağıtmaq və yenisini tikmək.
Hazırda Olimpiya kompleksin tikilməsinin plalaşdırıldığı ərazi zamanla Dərbəndin mərkəzi ola bilər, çünki tikinti daha çox Oqni (İşıqlar) tərəfə daha sürətlə hərəkət edir, nəinki digər tərəfə. Buna görə də həmin ərazidən imtina heç bir əsasa söykənmir. Üstəlik də, administrasiya rayon torpaqlarının hesabına şəhər ərazisinin genişləndirilməsi problemi hər zaman önə sürmüşdür. Burada imkan yüzfaizdir. Lakin hər şey o qədər də sadə deyil. Biz hamımız dərbəndlilərin bir hissəsinin (xüsusilə də gəlmələrin) Sovetski küçəsinin Heydər Əliyevin adı ilə adlandırılmasına qarşı toplanaraq etiraz etdiyini xatırlayırıq.
Küçədəki afişanı dəyişdirməyə macal tapmadan dərbəndlilər arasında başqa bir xəbər yayıldı: Nizami abidəsini sökürlər. Bu obyekt Rabitə qovşağının yaxınlığında yerləşir, yanında park, əyləncə mərkəzi vardı və “Şəhristan” da ordadır. Ağacların kəsilməsi uğurla keçirildi. Qırmaq qurmaq deyil. Sonuncu ağacın Kəsilməsi zamanı iş icraçıları kölgəsində oturduqlaı ağacı da kəsdilər. Günahkar olan onlar deyil. İndi də kompleksin tikilməsi üçün nə isə iş görüldüyünü göstərmək üçün uşaq əyləncə parkından xilas olmaq lazım gəldi. Şairin abidəsinə suiqəsd-vandalizmdən, bilinməyən cəhalət nümunəsindən başqa bir şey deyil. Hətta heç kim demir ki, yenidənqurmadan sonra abidə yenidən yerində duracaq ya yox. Bu isə o deməkdir ki, abidə olub və indi yoxdur. Sovetski parkı bu yaxınlarda Nizami parkı adlandırılmış, Dağıstan və Azərbaycan xalqları arasında dostluq simvolu olmuşdur. Nizami abidəsi önündə təntənəli tədbirlər, ədəbi gecələr, konsertlər keçirilmişdir, gənc evlilər bu yeri ziyarət edir, uşaqlar burada əylənirdilər. İndi isə nəinki akasiya, hətta əncir, tut ağaclarının kəsilməsindən sonra növbə Dərbənd ən məşhur kürəkəni olan-Nizami Gəncəvinin abidəsinə çatmışdır.
Mən hər zaman düşürdüm: necə oldu ki, şəhər administrasiyası Azərbaycanın Dərbəndə investisiya yatırmasına icazə verdi, xüsusilə də Olimpiya kompleksinin tikilməsinə. İni hər şey aydın olur. Dağıstan rəhbərliyi tərəfindən baxılan, ilkin olaraq ayırlmış ərazi şəhər və rayon hüdudlarında 10-15 hektar boş qalır. Hər şeyi sıfırdan başlamaq lazım gəlir, deməli iş çoxdur. Həmin layihə üçün yalnız Olimpiya kompleksi deyil, həm də köməkçi müəssisələr də nəzərdə tutulmuşdu. Nizami abidəsi ətrafında bütün bunları tikmək mümkün deyil. Deməli, xərclər azaldılacaq. İndiki halda bu işlərin rəhbəri qismində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndəsi Vergilər naziri Fazil Məmədov və “Ata holdinq” tikinti-lojistik korporasiyası çıxış edir.
Beləliklə, şəhər administrasiyası rayondakı obyektləri ələ keçirərək icraçıları sözün əsl mənasında bu miqyasda işin görülə bilinməyəcəyi bir küncə sıxışdırmışdı. Orada iri kompleks üçün yer yoxdur. Birincisi, yaxınlıqdan hər iki tərəfinin mühafizə olunan zona kimi saxlanılmasına ehtiyac duyulan qala divaları keçir. Bu artıq ərazi üçün bir mənfidir. Yaxud da administrasiya bu qurğuya və lazımi ekoloji standartlara riayət etməyəcəkdir. Məlum oldu ki, şəhər rəhbərliyi ictimaiyyətə bu abidənin kim tərəfindən sifariş verilməsini və tikilməsinə maliyyə sərf edilməsini izah etmədən Nizami Gəncəvi abidəsinin sökülməsinə sərəncam vermişdir.
Bu obyekt şəhərin mülk reyestrinə daxil edilmişdirmi? Əgər tarixi xatırlasaq, abidə şəhərin ictimai təşkilatının pulları hesabına tikilmişdir və gəlirə yazılan maliyyə orqanı ola bilməz. Əgər bu belədirsə, şəhərin reyestrində olmayan obyektin tikilməsinə dair sərəncam qanunsuz hesab oluna bilər. Nizami abidəsi Dərbəndin diqqətəlayiq bir yeridir. Müxtəlif poeziya gecələri, konsertlər məhz burada keçirilmişdir, yeni evlilər, şəhərin qonaqları buranı ziyarət edərdilər. Abidənin müəllifi heykəltəraş A.Əliyev və S.Quliyevdir. (Bakı). Bu abidəyə qarşı bir neçə dəfə vandalizm faktı qeydə alınmışdır: əllərini sındırmış, qırmızı rəngə boyamışdılar. İndi isə “yazıq şairi” ehtiyatda saxlayaraq Dərbəndin tarixindən silməyə çalışırlar. Maraqlıdır ki, bu parkı Nizami adı ilə administrasiya bu yaxınlarda adlandırmışdır. Nizami hansı siyasi oyunlara ortaq olmuşdur? Onun abidəsinin dağıdılmasının, bir kənara atılmasının, məhv edilməsinin bir anlamı varmı…Məlum olduğu kimi söhbət abidənin yerinin dəyişdirilməsindən deyil, məhz onun sökülərək ehtiyata verilməsindən gedir. İctimai təşkilatların səhlənkalığı nəticəsində mədəni obyektin məhvinə sərəncam verilib.
Hər kəs susur, öz optimist fikirlərini söyləməklə hər şey əvvəlkindən daha yaxşı olacaqmı. Yaxşı olacağına əmin deyiləm, ama daha pis olan isə artıq baş verir. Mənim H.Əliyev küçəsini kimin yenidən quracağı ilə bağlı məlumatım yoxdur, əgər onun adını dəyişdirməyiblərsə, yaxud administrasiya fikirini dəyişib küçəyə yenidən başqa bir ad verməyibsə. Şəhərdə qəribə hadisələr baş verir, yaxud da mən başa düşə bilmirəm ki ağaclardan nə istəyirlər? Belə bir təsəvvür yaranır ki, Dərbənddə mövcud yaşıllıqlara qarşı mübarizə elan edilmişdir. Bu mübarizə rəvan şəkildə abidələrlə müharibəyə keçir. Əmin olmaq istəyirəm ki, bu illər ərzində şəhər administrasiyası tərəfindən nə qədər abidə ərsəyə gətirilmişdir. Hanı adına park olan Süleyman Stalskinin abidəsi. Görünür parkda abidəyə yer yoxdur. Dərbəndlilər- sakit xalqdır, heç bir işi düşünmədən etmirlər. Məlum oldu ki, şəhərin ictimai işçiləri dərhal Azərbaycanın Prezident Aparatı və Dərbənddə obyetin tikilməsinə məsul olan Fazil Məmmədovla ilə əlaqə saxlayıblar.
Cavabı da dərhal almışdılar: ”bu obyektlə bağlı məsələ müzakirə olunur. Həlledici qərar qəbul olunmayıb. Rayon tərəfindən ayrılan ərazi dünyəvi səviyyədə Olimpiya kompleksinin tikilməsi üçün ideal yerdi. Şəhər administrasiyasının təklif etdiyi ərazi isə bu məqsəd üçün əlverişli deyil.” Bir daha təkrar edirəm, bu nəzərdə tutulan obyektlərin üçün orada yer yoxdur, ya da planı iki dəfə azaltmaq lazımdır. Bu Dərbəndə lazımdırmı? Kimin xeyrinə olması aydındır. Sözdə qurucular kompleksdən savayı otel, supermarket, xidmət sahələri və digər köməkçi tikililər bina etməyə ümid edirlər. Hətta Gəncəvi abidəsini götürsən belə həmin yerdə tikmək mümkün deyil. Avtomobil dayanacağı üçün orda ümumiyyətlə yer yoxdur. Dərbənd şəhər administrasiyasının mövqeyi Nizami abidəsinin iştirakı ilə naməlum oyunu xatırladır. Məlum kompaniyanın uğuruna zəmanət varmı, bilmirəm. Bəlkə mən yanılıram, incəlikləri bilmirəm, lakin adi gözə görünənlər heç də yaxşı nəsə vəd etmir. Bu məzhəkə tez qurtaracaq. Şəhər strukturundakı islahatlar Dərbənd hakimiyyətinə daha çox təsir göstərəcəkdir, nəinki burada yaşayan kəsilən ağacın tezliklə böyüyəcəyini artıq çoxdan başa düşən şəhərlilərə. Ola bilər ki, hər şey gələcək nəsilə Dərbəndin ilk görünüşünü unutdurmaq üçün edilir ki, gələcək Nizamisiz olsun. Bu isə real olaraq sərəncamı ilə istənilən qərarı ləğv etmək imkanı olan administrasiyanın əlindədir. Lakin insan yaddaşı var, tarixçi və şairlər var ki, xatirələrində, əsərlərində, təsvirlərində artıq Dərbəndi olduğu kimi təsvir ediblər.
Biz hamımız “Belə bir şəhər var idi” nostalji layihələri xatırlayırıq. Park haqqında keçmiş zamanda danışmaq istəmirəm. Əgər Heydər Əliyevin Dərbəndlə heç bir əlaqəsinin olmadığı deyirdilərsə, Nizami birbaşa olaraq bu şəhərlə bağlıdır. Məhz o dahiyanə sətirlərində Dərbəndi göylərə qaldırırdı. Şairin həyat yoldaşı Afaq bu qədim şəhərin qıpçaq tayfalarından idi. Abidə Dərbənddə peyda olanda onun həyat yoldaşının vətəninə “gəlməsi” xoş idi, təəssüf ki bu qovuşms tez sovuşdu... Sonda demək istəyirəm ki: əgər qulluq olunarsa ağac böyüyəcəkdir. Lakin zaman keçəcək, sökülmüş abidə birdaha heç vaxt ucalmayacaq və bütün ağrı və kədər də bundadır. Nəzərdə tutulan obyekt Dərbəndə lazımdır, tikintiyə rəhbərlik edəcək Fazil Məmədova yox. Yerlərdə hakimiyyət buna necə reaksiya vercəksə, tikinti də o cür həyata keçiriləcəkdir. Onların necə reaksiya verməsi göz qabağındadır.
Fəxrəddin Qəribsəs
