Səudiyyə Ərəbistanı İranın nüvə proqramı ilə bağlı yeni sazişdə vasitəçilik etməyə hazırdır. Bu barədə krallığın rəsmiləri ABŞ Prezidenti Donald Trampın Tehranla razılığa gəlmək niyyətini şərh edərkən bildiriblər.
Vaşinqton İranla 2015-ci il Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planından (JCPOA) daha sərt nüvə sazişi imzalamaq istəyir. İran rəhbərliyinin seçim şansı azdır: ABŞ və İsrail, deyəsən, danışıqların nəticəsiz qalacağı təqdirdə həyata keçiriləcək güclü ssenari üzərində razılığa gəliblər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
CNN mənbələri Səudiyyə Ərəbistanının hakim evinin Vaşinqton və Tehran arasında vasitəçi olmaq istədiyini bildirib. Bu məlumata görə, Ər-Riyad Trampın irəli sürdüyü yeni nüvə sazişi layihəsini İranın hərbi xarakterli nüvə proqramına doğru irəliləməsinin qarşısını almaq üçün real yol kimi nəzərdən keçirir.
Səudiyyə tərəfi 2023-cü ildə Çinin vasitəçiliyi ilə körfəz qonşusu ilə münasibətləri normallaşdırıb və indi ciddi şəkildə inanır ki, Yaxın Şərqdə mövcud gərginlik ancaq çeviklik və qarşılıqlı maraqların nəzərə alınması ilə azaldıla bilər. Ər-Riyadın fikrincə, birgə təzyiq yalnız vəziyyəti daha da pisləşdirə və Tehranı nüvə bombası hazırlamağa məcbur edər.
CNN-nin xəbərləri ABŞ və Rusiya danışıq qruplarının Ukrayna dosyesi ilə bağlı danışıqlar aparmaq üçün krallığa getdiyi bir vaxtda yayılıb. Eyni zamanda, amerikalı danışıqçıların rəhbəri, Dövlət Departamentinin katibi Marko Rubio Səudiyyə xanədanını Trampın anklavın “Yaxın Şərqin Rivyerası”na çevrilməsini nəzərdə tutan Qəzza zolağının sakinlərinin köçürülməsi təşəbbüsünün təfərrüatları ilə tanış etmək niyyətində idi.
Trampın bu inkişaf layihəsinin uğuruna tam əmin olmasına baxmayaraq, bu təklif ABŞ-nın Səudiyyə Ərəbistanı ilə münasibətlərində ciddi tətik yaradır. Krallıq daha əvvəl fələstinlilərin köçürülməsinə dözməyəcəyini və bu plana açıq şəkildə qarşı çıxdığını bildirmişdi.
İranla mümkün razılaşmanın perspektivlərinə gəlincə, Tramp bunu bir neçə dəfə ictimaiyyətə açıqlayıb. O, İslam Respublikasına ağır sanksiya etmək niyyətinin həddən artıq şişirdildiyini və qarşıdurma gündəmini daha da dərinləşdirməkdənsə, tərəflərin qarşılıqlı faydalı şərtlərlə razılığa gəlməsinin daha yaxşı olacağını müdafiə edib.
Bir gün əvvəl ABŞ Prezidentinin Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Stiven Vitkoff “Fox News”la söhbətində belə izah edib:
“Prezident dedi ki, onlar (iranlılar – NG) bombanı almayacaqlar. Əgər onlar bomba düzəltsələr, bu, nüvə silahlanma yarışına səbəb olacaq və buna yol verilə bilməz. Lakin prezident məsələnin diplomatik yollarla həll oluna biləcəyini də deyib. İran diplomatik həldə maraqlı olsa, Amerika hökuməti bu cür müzakirələrə açıq olacaq”.
Trampın irəli sürdüyü nüvə sazişinin parametrləri haqqında çox az şey məlumdur. Diplomatik mənbələrin Amerikanın “Al-Monitor” nəşrinə verdiyi məlumata görə, bu, keçmiş prezident Barak Obamanın dövründə bağlanmış JCPOA-dan daha sərt və daha tələbkar bir sənəd olacaq.
“Al-Monitor”-un İsraildəki mənbələrindən biri qeyd edir: “Əgər Tramp İranla nüvə sazişi əldə etsə, onun Obama dövründəki razılaşmadan daha yaxşı bir razılaşma olacağını güman etmək olar. Hətta Netanyahu belə hesab edir ki, İsrailin belə bir sazişə dair tələblərinin əhəmiyyətli hissəsi ABŞ-la əməkdaşlığı sayəsində təmin olunacaq”.
Eyni məlumata görə, ABŞ İsraili əmin edib ki, yeni nüvə sazişi üzrə danışıqlar uğursuz olarsa, İrana qarşı güclü ssenari qaçılmazdır. Vaşinqton bu şəraitdə Yaxın Şərqdəki müttəfiqinə regional düşmənin nüvə infrastrukturuna qarşı əməliyyat keçirmək üçün bütün lazımi dəstəyi təmin edəcəyinə zəmanət verib.
“Al-Monitor” mənbələri bildiriblər ki, bu cür tədbirlərə IDF (İsrail ordusu) Hərbi Hava Qüvvələrinin havadan yanacaqla doldurulması, döyüş təyyarələrinin örtülməsi, İsraili güclü bunker bombaları ilə təmin etmək və İranın tədarük xətlərini kəsmək üçün dəniz yollarının bağlanması daxil ola bilər.
Tramp yeni sazişlə bağlı danışıqlarda israrlı olsa da, İran rəsmilərinin ritorikası son dərəcə sərtləşir. Ali lider Xamnəi bu yaxınlarda ABŞ-la danışıqların sadəcə olaraq ağılsızlıq olduğunu vurğulayıb. Bazar ertəsi isə Vaşinqtonla yeni razılaşma ideyasını Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi İsmayıl Bəqai şərh edib.
“Amerika rəsmilərinin danışıqlarla bağlı açıqlamalarını ciddi qəbul etmək olmaz, çünki sözlər əməllərlə üst-üstə düşməlidir. İnsanı məhv etməklə hədələmək və eyni zamanda dialoqu müdafiə etmək olmaz. Bu sözlər ziddiyyət və ikiüzlülüklə doludur”, - deyə diplomat vurğulayıb.
Əgər ABŞ və İsrail mövcud elmi-tədqiqat və sənaye obyektlərini zəiflətmək üçün hava əməliyyatı keçirməyə cəsarət edərsə, onlar öz ərazilərində yüzlərlə dəfə çox nüvə obyektləri yaratmağa hazırdırlar.
Lakin Vaşinqtonu inandırmaq çətindir. ABŞ-ınn milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Mayk Vals “Fox News”a verdiyi müsahibədə bu mövqeyi izah edib:
“Bu, təkcə İsrail üçün deyil, bütün dünya üçün ekzistensial əhəmiyyət kəsb edəcək, çünki bu (İranın bombanı əldə etməsi – NG) Yaxın Şərqdə nüvə silahı yarışına səbəb olacaq”.
Vals izah edib ki, Ağ ev “bütün variantları” nəzərdən keçirir. “Bura İran bütün proqramından imtina etmək və keçmişdə gördüyümüz kimi oyunlara girməmək istəsə, onunla danışıqlar da daxildir”, - deyə rəsmi qeyd edib.
“Mən sizə bunu vəd edə bilərəm: prezident Tramp İranın heç vaxt nüvə bombasına sahib ola bilməyəcəyini söyləyərkən ölümcül ciddidir”, - Vals “Fox News”a əlavə edib. Onun sözlərinə görə, əgər İslam Respublikası hərbi nüvə silahı əldə edə bilsə, Trampın ikinci dövründə bu, şübhəsiz ki, baş verməyəcək.
Səudiyyə Ərəbistanının İranın müqaviməti qarşısında kompromis həll yolları tapmasına kömək etmək üçün ABŞ-nın mövqeyinə əhəmiyyətli təsir göstərə biləcəyini görmək qalır.
Xatırladaq ki, ərəb dövlət fondları təkcə Amerika daşınmaz əmlak sənayesində deyil, həm də vençur kapitalı və özəl kapital firmalarında mühüm oyunçulardır. “Global SWF” təşkilatının məlumatına görə, ABŞ hökumətinin hesablarında 5 trilyon dollara yaxın vəsait Yaxın Şərq ölkələrinin suveren fondlarının inyeksiyalarının nəticəsidir.
Trampın biznes imperiyası və Ərəb monarxiyası arasında da uzunmüddətli biznes əlaqələri var. Keçən il ABŞ-nın hazırkı prezidentinin ailəsinə məxsus “The Trump Organization” şirkəti Səudiyyə Ərəbistanında irimiqyaslı layihələrə başlamaq niyyətində olduğunu açıqlamışdı.
Qırmızı dənizin sahilində yerləşən Ciddə şəhərində “Trump Organization” təxminən 500 milyon dollar dəyərində irimiqyaslı təşəbbüsü həyata keçirəcəyini vəd edib və “The Trump Organization”un yüksək menecmentinin üzvü olan dövlət başçısının oğlu Erik Tramp qeyd edib ki, bu, Fars körfəzi ölkələrində son inkişaf layihəsi deyil, çünki bu regional oyunçuların potensialı böyükdür.
