Misirdə keçirilən Qəzza sammitinin əsas hədəfi Trampın sülh planının ikinci mərhələsinə start verilməsidir. Sammitin keçirilməsi fonunda birinci mərhələ - girovların azad edilməsi icra edilir. İkinci mərhələnin ABŞ prezidenti tərəfindən məhz sammitdə elan ediləcəyi gözənilir.
- HƏMAS-ın tərkisilah edilməsi və Qəzzanın idarəçiliyindən çıxması;
- Qəzzanın beynəlxalq birliyin təminatında olan müvəqqəti komitə tərəfindən idarə edilməsi (gələcəkdə bölgənin Fələstin administrasiyasının idarəçiliyinə verilməsi gözlənilir) və bölgənin bərpa edilməsi;
- Regional təhlükəsizlik zəmanətlərinin verilməsi, həm İsrail, həm fələstinlilər üçün və s.
Trampın Qəzza planının ikinci mərhələsinin praktiki müstəvidə icrası ilə bağlı hələ də suallar qalır. Birinci mərhələ - girovların azad edilməsi hər iki tərəf, İsrail və HƏMAS üçün sərfəli olsa da, ikinci mərhələ haqda bunu demək çətindir:
- HƏMAS silahı buraxmaq istəmir və Qəzzanın idarəçiliyinin beynəlxalq nəzarətə verilməsini xarici müdaxilə hesab edir: qruplaşma ağır texnikadan imtina etmək qarşılığında bölgədə qalmaq variantını düşünə bilər;
- İsrail HƏMAS-ın tərkisilah edilməsinə qədər tam geri çəkilmək istəmir və Qəzzada Fələstin administrasiyasının olmasına qarşıdır;
Bu baxımdan, ABŞ-ın təşəbbüsü ilə Misirdə keçirilən Qəzza sammiti məhz planın ikinci mərhələsinin təmin edilməsi məqsədi daşıyır.
1. Qəzza planında əks olunan beynəlxalq dəstəyi praktiki mərhələyə keçirmək;
2. Beynəlxalq dəstək fonunda hər iki tərəfə – HƏMAS və İsrailə planın icrası məqsədilə təzyiq etmək;
3. Qəzzanın bərpası prosesinə müxtəlif ölkələri cəlb etmək;
Azərbaycan üçün Qəzza sammiti Prezident İlham Əliyevin iştirakı fonunda xüsusilə maraqlıdır. Əliyevin belə bir sammitə dəvət edilməsində Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzu və Yaxın Şərqin gələcəyinin qurulmasında potensial iştirakçılardan olması rol oynayır: Bakı Qəzza münaqişəsinin faktki tərəflərindən olan Türkiyə və İsrail arasında təmasların təşkil edilməsi təcrübəsinə sahibdir və bölgədə sülhün gəlməsinə hesablanmış Tramp planında da aktiv fəaliyyət göstərə bilər. Azərbaycanın Qəzza sammitinə dəvət edilməsində iki amil də qeyd olunmalıdır.
Birincisi, Trampın yenidən aktuallaşdırdığı “İbrahim razılaşmaları”dır.
İsail və ərəb ölkələri arasında əməkdaşlığa hesablansa da, ABŞ Administrasiyasının coğrafiyanı genişləndirərək, Orta dəhliz xəttindəki ölkələri də daxil etmək istədiyi “İbrahim anlaşmaları”nda Azərbaycanın da yer alması gözləntiləri var. Tramp Qəzza planının ikinci mərhələsinə start vermək istədiyi sammitdə “İbrahim razılaşmaları”na qoşulmasını gözlədiyi Azərbaycanın liderini görmək istəyir.
İkincisi, Azərbaycan Qəzzanın bərpasında iştirak edə bilər;
Sammitdə bu məsələnin müzakirə ediləcəyi və digər iştirakçı ölkələr kimi, Azərbaycandan da bölgənin yenidən qurulmasında iştirakının istənilməsi istisna edilməməlidir.
Müəllif: Asif Nərimanlı - "DİA-AZ"
|