Yerli mağazaların piştaxtalarında kərə yağı ilə bağlı vəziyyət getdikcə dramatikləşir. Əhalinin istehlak səbətində əsas ərzaq məhsullarının qiymətləri günü-gündən artır, keyfiyyət isə arzuolunandan çox uzaq səviyyədə qalır. Həqiqətən, təbii kərə yağı tapmaq əsl şans vuruşuna çevrilir.

Bu arada xarici məhsulların idxalı da sürətlənməkdə davam edir. Son statistik məlumatlara görə, bu ilin yanvar-fevral aylarında Belarusdan respublikamıza 1 milyon 700 min dollar dəyərində 233 ton kərə yağı idxal edilib. Eyni zamanda, ilin eyni dövründə bu məhsulun ümumi idxalı 2,9 min ton və 15,4 milyon dollar təşkil edib. Rəsmi məlumata görə, kərə yağı İran, Yeni Zelandiya və Belarusdan alınır.

Mahiyyət etibarilə, idxal edilən ölkələrin məhsulları yüksək keyfiyyətli olsa da, yerli piştaxtalarda müştərilərə yalnız kərə yağına oxşayan məhsul təklif olunur. Müştərilərin fikrincə, dadı və keyfiyyətinə görə, o, yalnız süd məhsullarına bənzəyir. Pərakəndə ticarətdə saxta məhsulların payı təkcə yüksək deyil - mənşəyi, tərkibi və xassələri məlum olmayan məhsullar təbii kərə yağı rəflərdən praktiki olaraq sıxışdırıb çıxarıb.

Vəziyyət geniş yayılmış olsa da, ixtisaslaşmış qurumların iddiaları yalnız fərdi istehsalçılara aiddir. Belə hallar genişmiqyaslı aldatma və istehlakçı hüquqlarının geniş şəkildə pozulmasının kiçik bir hissəsidir. Məsələn, Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin (AQTA) son hesabatlarına görə, bu qurumun səyləri nəticəsində bəzi istehsalçıların məhsullarında uyğunsuzluqlar aşkarlanıb.

AQTA-nın laboratoriya müayinələri nəticəsində, təbii kərə yağı adı altında satılan “Allbuy” MMC və “Şamaxı Süd Farm” MMC-nin məhsullarının partiyalarında bitki mənşəli yağların olduğu müəyyən edilib. Adətən olduğu kimi, məhsulun qablaşdırmasının üzərindəki məlumatda onun istehsalında təbii inək südü və pasterizə olunmuş qaymaqdan istifadə edildiyi göstərilir. Ancaq praktikada hər şey fərqlidir.
Odur ki, Agentlik tərəfindən keyfiyyətsiz malların partiyalarının dövriyyədən çıxarılması barədə qərar qəbul edilib və vicdansız istehsalçılara qarşı inzibati tədbirlər görülüb, pozuntuların aradan qaldırılması üçün göstərişlər verilib. Amma yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bu cür hallar ayrı-ayrı halların müəyyənləşdirilməsi modelinə uyğun gəlir, əksər hallarda isə tərkibi və xassələri qeyri-müəyyən olan mallar qondarma “yağ” adı altında satılır.

Azad İstehlakçılar Birliyinin (AİB) rəhbəri Eyub Hüseynov mövzuya dair AYNA.AZ-a açıqlamasında deyib ki, məhsulların etiketlənməsi ilə bağlı problem ciddidir: “Orada məhsulun tərkibi haqqında doğru məlumatlar olmalıdır. Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin apardığı işlər zəruri olsa da, kifayət deyil. Ona görə də biz kərə yağı da daxil olmaqla, geniş çeşiddə məhsulların etiketindəki məlumatlarla tərkibi arasında uyğunsuzluğu qeyd etməliyik. Lakin əksər hallarda belə mallar satışdan çıxarılmır. Belə məhsulların geri götürülməsi və ləğv edilməsi, məhv edilməsi ilə bağlı ictimaiyyətdə heç bir sübut yoxdur”.

“Kərə yağına gəlincə, bu bazar seqmentində çoxlu uyğunsuzluqlar var, məhsula bitki mənşəli yağlar əlavə olunur, lakin bu, etiketdə göstərilmir. Üstəlik, bu, yalnız kərə yağı ilə deyil, digər süd məhsulları ilə də baş verir. Məsələn, pendirlərə bitki mənşəli yağlar əlavə edilir. Bütün bu bolluq, kənd mənzərələrinin təsvirləri, inəklər və kompozisiyaya uyğun gələn adla rəngarəng qablaşdırma altında təqdim olunur ki, bu da alıcıları çaşdırır”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.

Liberal İqtisadçılar Mərkəzinin sədri Akif Nəsirli mövzu ilə bağlı AYNA.AZ-a şərhində söyləyib ki, qiymət artımı gözlənilən idi: “Azərbaycanda mal-qaranın sayı getdikcə azalır və bu səbəbdən də kərə yağı istehsalı azalır. Ona görə də əhalinin heyvandarlıq məhsullarına olan tələbatı əsasən idxal hesabına ödənilir. Təəssüf ki, dünya bazarında davam edən inflyasiya yerli bazara da təsir edir ki, bu da rəqabətin zəif olması ilə xarakterizə olunur”.

“Yeri gəlmişkən, qiymət artımının digər səbəbi Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin apardığı monitorinqdir. Agentlik zaman-zaman vicdansız istehsalçıları müəyyən edir, tonlarla saxta məhsulu dövriyyədən çıxarır və bu da qiymətlərə təsir edir. Ümumiyyətlə, artım davam edəcək, çünki indiki vəziyyətdə hər şey buna işarə edir”, - deyə mütəxəssis vurğulayıb.
Digər bir məsələ pərakəndə satış və alış qiymətləri arasında əhəmiyyətli fərqdir. İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli rəsmi statistikaya istinadən qeyd edib ki, ölkəyə kərə yağının kiloqramı 5,3 dollardan gətirilsə də, mağazalarda onun orta qiyməti xeyli yüksəkdir. Ümumiyyətlə, mütəxəssislər hesab edirlər ki, hətta vergilər, nəqliyyat xərcləri və pərakəndə satış qiymətləri şəklində üst-üstə düşmələri nəzərə alsaq belə, istehlakçı üçün son qiymət yalnız 50% arta bilər və piştaxtada orta qiymət etiketi 15-16 manatdan çox olmamalıdır.

Lakin “xarici” məhsul, xüsusən də idxal seqmentində rəqabətli bazarın olmaması səbəbindən alıcılara xeyli baha başa gəlir. Ancaq ən maraqlısı statistika ilə təqdim olunur: İndoneziya və Malayziyadan palma yağı idxalı nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. Təkcə ötən il bu cənub-şərq ölkələrindən Azərbaycana 65 min ton tropik məhsul idxal edilib. Eyni zamanda onun harada və necə istifadə olunduğu da məlum deyil.

AYNA.AZ