Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan Rusiya ilə münasibətləri uzun müddət pozaraq ümid edirdi ki, nəticədə Avropa İttifaqı (Aİ) ilə daha sıx əlaqələr üçün müsbət siqnallar alacaq. Amma hadisələrin gedişatı göstərdi ki, Ermənistan Aİ-ni ümumiyyətlə maraqlandırmır, bu regionda Qərbin elə də ciddi təsiri yoxdur.
Üstəlik, Gürcüstan məsələsi həll olana qədər onlar İrəvana müraciət etməyi ciddi hesab etmirlər. Bununla belə, Paşinyan siyasəti ilə özünü geosiyasi tələyə saldığını artıq dərk edib. Çünki ABŞ-də Tramp administrasiyası hakimiyyətə gəldikdən sonra Nikolun xaricdəki mövqeyi daha da zəiflədi. Bu amilləri nəzərə alan Paşinyan Moskva ilə korlanmış münasibətləri bərpa etmək istəyir və Kremlin tələblərinə boyun əyməyə hazırlaşır. Rusiyanın XİN başçısı Sergey Lavrovun bir neçə illik fasilədən sonra İrəvana səfəri də bunu göstərir. Görüşlər və birgə mətbuat konfransı zamanı verilən açıqlamalardan aydın olur ki, tərəflər bir-birlərinə qarşı inciklikləri keçmişdə buraxmağa çalışmalı olduqları tezisləri səthi şəkildə, könülsüz formada səsləndirirlər. Amma aydındır ki, Ermənistanın Rusiyaya, Moskvanın da İrəvana qarşı inamsızlıq mühiti aradan qalxmayacaq. Eyni zamanda Lavrovla Paşinyanın bağlı qapılar arxasında hansı danışıqlar apardığını, Kremlin hansı təlimatlarını gətirdiyini bilmək olmur. Bu, bir müddət sonra baş verən hadisələrdən sonra aydınlaşacaq.
Siyasi şərhçi Asif Nərimanlı "Sherg.az"a açıqlamasında deyib ki, Sergey Lavrovun Cənubi Qafqazda hadisələrin inkişafına təsirsiz ötüşməyəcək Ermənistana səfəri Moskvanın İrəvanda itirilən mövqelərini bərpa etməyin mümkünlüyünü qiymətləndirmək məqsədi daşıyırdı. Ekspertin sözlərinə görə, səfərə Moskva-İrəvan xəttində baş verən hadisədən daha çox, geosiyasi müstəvidəki proseslər kontekstində baxa bilərik:
"2022-ci ildə Rusiyanın Ukraynaya hücumundan sonra beynəlxalq təcridlə üzləşən Moskvanın postsovet məkanında təsir imkanları müzakirə mövzusuna çevrildi və mərkəzdənqaçma addımları ən çox İrəvan tərəfindən sərgilənirdi. Bu, təkcə Paşinyan hakimiyyətinin qərbmeyilli siyasi xəttin daşıyıcısı olmasından irəli gəlmir. Həm də Qərb-Rusiya mübarizəsinin Cənubi Qafqaz cəbhəsində platforma rolunun Gürcüstandan Ermənistana keçməsi – Gürcüstanda itirilən mövqelərin burada kompensasiya edilməsi prosesinin tərkib hissəsi idi. Müharibənin davam etdiyi müddətdə Ermənistan hakimiyyəti Rusiyanın mövqelərini kifayət qədər zəiflədə bildi. Hərçənd, təsir rıçaqlarını hələ tam itirməyən, xüsusilə iqtisadi müstəvidə, Moskvanın İrəvana “səbr etməsi”nin iki mümkün səbəbi görünürdü. Birincisi, Paşinyan hakimiyyətinin anti-Rusiya siyasətinə əsas verməmək və erməni ictimai rəyindəki “xilaskarlıq” imicini qoruyub saxlamaq idi. Digər səbəb isə odur ki, Moskva Cənubi Qafqazda “ikinci cəbhənin” açılması risklərini dəyərləndirirdi".
Analitik qeyd edib ki, son üç ildə Rusiya-Ermənistan ticarət dövriyyəsinin 2,6 milyarddan 16 milyarda çatması hər iki tərəfin qazanclı çıxdığını göstərir:
"ABŞ və Rusiya arasında Ukrayna məsələsində danışıqlar başlanması və ümumilikdə geosiyasi müstəvidə razılaşma perspektivlərinin ön çıxması fonunda Moskvanın diqqətini yenidən postsovet məkanına yönəldəcəyi gözləntisi var idi. Lavrovun İrəvana səfəri Rusiyanın prosesə ən çox “qan itirdiyi” Ermənistandan başladığı deməkdir. Hədəf mövqelərini qorumaq, xüsusilə 102-ci hərbi bazanın gələcəyini təmin etmək, rəsmi İrəvanın anti-Rusiya və Avropameyilli siyasətini ən azı səngitməkdir. Lavrovun İrəvandakı bəyanatları da Avropaya ümid etməyin Ermənistan üçün mənfi nəticələrini izah etməyə köklənmişdi. Bu kontekstdə iki bəyanatı xüsusilə əhəmiyyətli idi. Bunlar regionun problemləri regional müstəvidə həll etməsi və Qərbin Cənubi Qafqazın Rusiya, Türkiyə və İranla birləşməsinin qarşısını almağa çalışmasıdır. Bu, Ermənistanda Rusiyanın boşalan yerini ələ keçirmək ssenarisini dəyərləndirən region ölkələrinə “təhlükənin Qərbdə gəldiyi” mesajının çatdırılması və İrəvana regional müstəvidə təklənə biləcəyini izah etməyə hesablanmışdı. Paşinyan və Mirzoyanın ritorikasındakı Rusiyayönümlü dəyişiklik isə İrəvanın təkcə xəbərdarlıq mesajını gətirən Lavrovun “problemsiz yola salınması”ndan yox, həm də mövcud reallıqlar fonunda Moskva ilə qarşıdurma kursuna korrektlərin edilməsindən qaynaqlanır. Və hadisələrin inkişafında mümkündür ki, İrəvan Brüsselə yaxınlaşmada müəyyən qədər geri çəkilməklə Moskvaya loyallaşma xəttini davam etdirəcək. Moskva da bir tərəfdən Paşinyan hakimiyyətinin önündə maneələr yaratmaqla özündən asılılığını artırmağa, digər tərəfdən, rəsmi İrəvana müəyyən jestlər etməyə çalışacaq".
A.Nərimanlıya görə, burada ən vacib məqam Moskva-İrəvan xəttindəki mümkün loyallaşma perspektivlərinin Bakı-İrəvan xəttindəki proseslərə təsiridir:
"Bu kontekstdə Lavrovun İrəvanda səsləndirdiyi “Rusiya Ermənistanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinin təmin edilməsi üçün hər cür yardım etməyə hazırdır” bəyanatı suallar doğurur. Çünki İrəvan 2022-ci ilin sentyabrında sərhəddə baş verən döyüşlərdən sonra KTMT və Rusiyanı Azərbaycan qarşısında Ermənistanı müdafiə etməməkdə ittiham edərək, Moskvadan sürətli uzaqlaşma xəttini tutdu. Bu döyüşlərin nəticəsində Azərbaycan ordusunun sərhəddə strateji yüksəkliklərə nəzarəti bərpa etməsini Ermənistan “ərazi bütövlüyünün pozulması” iddiası ilə şərh edir. Bu baxımdan, Lavrovun “ərazi bütövlüyünün təmin edilməsinə dəstək” sözləri Azərbaycana qarşı Ermənistanı dəstəkləmək vədi kimi görünür. Hərçənd, bunun praktiki müstəvidə necə baş verəcəyi sual altındadır, çünki Bakıya qarşı İrəvanın maraqları kontekstində addımların atılması Moskvanın regiondakı mövqelərinə müsbət perspektiv vəd etmir".
