Dünyanın ən qiymətli dəniz məhsularından olan qara kürünün 80 faizdən çoxu Xəzər dənizindən əldə olunur. Lakin Azərbaycan əhalisinin bəlkə də 80 (bəlkə də 98) faizinin kürünün dadından xəbəri yoxdur. Çünki kürü qiymət baxımından kasıb təbəqənin büdcəsinə qətiyyən uyğun gəlmir. Təbii ki, söhbət təmiz qara kürüdən gedir. Hazırda bazarda qiyməti 800-1000 və hətta 1500 manata qədər yüksələn qara kürü əsasən zənginlərin süfrəsində, lüks restoranların menyusunda və xarici qonaqların hədiyyələri arasında öz yerini tutur.
Uzun illərdir ki, siyasi leksikonumuza “Kürü diplomatiyası” deyilən bir söz birləşməsi daxil olub, bu haqda həm yerli mətbuatda, həm də dünya mətbuatında böyük səs-küy yaradan məlumatlar dərc edilir. Qara kürünün AŞPA üzvlərinə, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələrinə hökumət adamları tərəfindən pay və ya “şirinlik” kimi verilməsi uzun illərdir ki, müzakirə mövzusudur. Azərbaycana qarşı belə ittihamlarla bir çox Avropalı siyasətçilər də çıxışlar ediblər.
Xəzərin qara kürüsü Avropa bazarında “caviar” adı ilə satılır. Və Avroa ölkələrinin əksəriyyətində aydın şəkildə bilinir ki, əsl qara kürünün məskənlərindən biri Azərbaycandır. Elə ölkəmizə gələn xarici qonaqlar da ölkəmizdə istehsal olunan qara kürü almağa üstünlük verirlər.
Qara kürünün alındığı nərə balıqlarının ovlanması hazırda qadağandır. Nərə balıqlarını ölçüsündən və çəkisindən asılı olmayaraq, qanunsuz yolla ovlayan şəxslər 250 manatadək cərimə olunur. Nərə balıqlarının ovuna balıqartırma və elmi-tədqiqat məqsədilə icazə verilir.
Maraqlı olan isə ovlanması qadağan olanan nərə balıqlarının bazarlarda geniş və açıq şəkildə satılmasıdır. Həmçinin kürü satışı da kifayət qədərdir.
“Təzə bazar”da nərə balığının bir kiloqramının qiyməti 30-35 manat arasıda dəyişir. Satıcılar bu balıqların hardan gətirildiyini demək istəmirlər. Növbəti suallarımız da satıcının ürəyincə olmadı. Elə cavabından da bunu hiss etdirdi: “Mən balıq satan adamam. Alıram və satıram. Başqa heç nə ilə maraqlanmıram”.
Bazarda müşahidə apararkən gördük ki, nərə balıqları soyuducularda saxlanılır. Balıqlar bazara dondurulmuş halda gətirilir. Nə qədər cəhd etsək də, balığın bazara haradan gətirldiyini öyrənə bilmədik. Satıcıların yekdilliklə cavabı “bazara gətirirlər, alırıq” oldu.
Bu bazardan qara kürü almaq da asandır. Bazarda piştaxtaların üstündə qara kürüyə nadir halda rast gəlmək olar. Lakin “kürü varmı” sualını verdikdən sonra sizi soyuducular olan mağazaya dəvət edirlər. Bu o deməkdir ki, kürünü kürüyüb bazara daşıyanlar var.
Ən ucuz kürünün qiyməti ilə maraqlandığımızı dedikdə satıcılardan biri onunla gəlməyimizi istədi. Bazardakı mağazalardan birində soyuducudan bizə bir neçə növ kürü təklif etdilər. Qara kürün 70-80 qramlıq qablardakı qiyməti növlərinə görə 50-140 manat arasında dəyişir. Bir kiloqramı da 600-1700 manata başa gəlir.
Onu da öyrəndik ki, 80 qramı 200 manata olan qara kürü xüsusi sifariş əsasında gətirilir. Satıcılar and-aman edirlər ki, “Təzə bazar”da qara kürünün süni şəkildə hazırlanmışına rast gəlmək mümkün deyil. Ən ucuz qara kürünün 80 qramı 50 manatdır. Bir kiloqramı isə 600 manatdan baha başa gəlir. Bazarda daimi müştərilərə xüsusi endirimlər də edilir. Satıcıların bəziləri 2-3 dəfə müştəri kimi onlara müraciət edəcəyimiz halda bizə 15-20 faizədək endirim edəcəklərini dedilər.
Qırmızı kürünün alıcısı az olduğundan bazarda satışına da maraq yoxdur. Bir yerdə qırmızı kürünün bir kiloqramının 125 manat olduğunun şahidi olduq.
Bazardakı nərə balığı və kürü satıcılarının əsas müştəriləri restoran inzibatçılarıdıdır. Bu restoranlar əsasən orta səviyyəli və lüks restoranlardır. Düşünmək olar ki, bəs, ucuz restoranların menyusundakı kürü hansı kürüdəndir? Çəkisi 600 manatdan baha olan qara kürüdənmi? Əlbəttə, yox.
Azərbaycanda bazarlarda və əksər mağazalarda ucuz qiymətə süni şəkildə hazırlanmış kürü almaq mükündür. Süni kürü balıq yağı, süni rəng və zülallardan, əsasən kimyəvi maddələrdən hazırlanır. Süni kürülərin orqanizmə çox ciddi mənfi təsirləri var.
Süni kürünün qiyməti ilə əsl kürünün qiyməti arasında uçurum fərqi var. Paytaxtda üz tutduğumuz bəzi marketlərdə 110 qramı 2 manat 50 qəpik olan kürü ilə qarşılaşdıq. Bir kiloqramının çəkisi 22-23 manat edir. Bu qiymətə təklif edilən “Qara kürü” adlı məhsul yerli məhsuldur. Tərkibi isə belə göstərilib: nərə balıq əsaslı təbii dad qoxu əlavələri, bitki yağı, təbii qida boyası, aqar və duz. Ən ucuz məhsul da elə yerli məhsullardır.
Marketlərdə Rusiyadan gətirlmiş müxtəlif çeşiddə qara və qırmızı kürü də satılır. Onların qiyməti isə çeşidinə görə 100 qramı 15-18 manat arasında dəyişir.
Nərə balığının ovlanmasının qadağan edildiyi bir zamanda ölkə bazarında istənilən qədər qara kürünün satışa necə çıxarılması da araşdrıılması vacib olan məsələdir. 80-85 faizi Xəzərdə olan kürünün satışı bu cür kütləvi şəkildə baş tutursa, demək ki, qoyulan qadağaya nəzarətdə qüsur var. Düşünmək olar ki, bəlkə bazardakı məhsul Xəzərdən alınmayıb. Bəs, o zaman bazarda alıcılara təqdim edilən məhsullar ölkəyə haradan, necə və kimlər tərəfindən gətirilir? Təbii ki, bu məqamlar müvafiq qurumlar tərəfindən araşdırılmalıdır.
Xatırladaq ki, nərə balığının süni artırılması məqsədiylə 1954-cü ildə Neftçalada ilk balıqartırma zavodu tikilib. Şirvan şəhərində və Qaradağ rayonunda da balıqartırma zavodları fəaliyyət göstərir. Bu zavodlarda xüsusi şəraitdə yetişdirilən nərə balıqları Xəzər dənizinə buraxılır. Statistik rəqəmlərə görə, bu ilin ilk 9 ayı ərazində 5 milyon 6 min ədədə yaxın 1, 1.2 qram çəkisində nərə balığı körpəsi artırılıb və Xəzər dənizinə buraxılıb.
