Donald Tramp və Viktor Orban arasında Ağ Evdə keçirilən son görüş zamanı ABŞ Prezidenti Budapeşti Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə görüş yeri kimi saxlamaq niyyətində olduğunu qeyd edib. Tramp həmçinin bildirib ki, artıq Macarıstan lideri ilə belə bir görüşün mümkünlüyünü müzakirə edib. Danışıqların təxirə salınmasına baxmayaraq, Macarıstan da görüşün baş tutacağına əmindir. Həm Rusiya, həm də ABŞ ilə əlaqə saxlayan Baş nazir Viktor Orban uzun müddətdir ki, Ukraynadakı münaqişənin həllində vasitəçilik etməyi təklif edir və çox güman ki, parlament seçkilərindən əvvəl siyasi mövqeyini gücləndirməyə ümid edir. Macarıstanlı siyasi ekspert, "Magyar Nemzet" qəzetinin xarici siyasət şöbəsinin müdiri və "Valday" Beynəlxalq Müzakirə Klubunun eksperti Qabor Ştir “Lenta.ru”ya Macarıstanın qarşıdan gələn danışıqlardakı rolu, Ağ Evin və Avropa İttifaqının Ukraynaya göndərdiyi siqnal və Viktor Orbanın bu vasitəçilikdə niyə bu qədər aktiv olması barədə danışıb. AYNA.AZ müsahibəni istinadla təqdim edir:
- Rusiya-Amerika sammitinin keçiriləcəyi yer niyə Budapeşt seçilib?
- Bu, Viktor Orbanın Vladimir Putinlə yaxşı münasibətləri və Donald Trampla dostluq münasibətləri sayəsində mümkün olan siyasi qərardır. Hər iki tərəf əmindir ki, Macarıstan görüşün uğurla keçirilməsi üçün əlindən gələni edəcək. Macarıstanın Haaqadakı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) yurisdiksiyasından çıxması da məsələyə kömək etdi. BCM-in qərarına baxmayaraq, İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu artıq ölkəyə səfər edib. Macarıstan açıq diplomatik kanallar saxlayır, blok düşüncəsini rədd edir və praqmatik davranır.
Putin və Trampın Budapeştdə görüşməsi faktının özü Avropa Birliyi və Ukrayna üçün zərbə olacaq. Hər iki lider sülhə əsas maneələrin müharibəni davam etdirməyə çalışan Avropa "sərkərdələri" olduğuna inanır. Bundan əlavə, Rusiya bu görüşdən Moskvanın dünyadan təcrid olunmadığını nümayiş etdirmək üçün istifadə edə bilər. Axı görüş Avropa Birliyinə üzv dövlətdə keçiriləcək. Bu, Putin üçün diplomatik qələbə olardı.
- Görüşün keçirilməsində hansı çətinliklər yarana bilər? Budapeştdə, bütövlükdə ölkədən fərqli olaraq, liberal əhval-ruhiyyə güclüdür...
- Nümayişlər istisna edilmir. 2026-cı il parlament seçkiləri ərəfəsində tarixi bir görüş Orban üçün də daxili siyasi uğur olardı. Lakin müxalifətin real şansı yoxdur. Şəhər hakimiyyətinin beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi etməkdə geniş təcrübəsi var və hökumət görüşün uğursuzluğa düçar olmasına imkan verməyəcək.
- Zirvə görüşü Macarıstanın və Viktor Orbanın Avropadakı mövqeyinə necə təsir edə bilər?
- Bu, ölkə və şəxsən Orban üçün böyük bir tanınmadır. Budapeştin seçimi ölkənin imicini gücləndirir və təsirini artırır, xüsusən də Avropada. Uğurlu görüş, AB-də əsas axına qarşı çıxan və müharibənin bitməsini müdafiə edənlərin - ilk növbədə Avropa üçün “Vətənpərvərlər” qrupunun mövqeyini gücləndirə bilər. Avropa bürokratlarının əsəbiliyi bunun ən yaxşı sübutudur.
- Macarıstanın Avropa Birliyindəki yeri necə dəyişib?
-Avropadakı əsas axın hələ də Orbanı bəyənmir və onun seçkilərdə məğlub olmasını səbirsizliklə gözləyir. AB liderləri Macarıstanın veto səlahiyyətini əlindən almaq istəyirlər, lakin Baş nazirin Avropadakı populyarlığı artır. Orbanın həm Avropa Parlamentində, həm də Avropa Komissiyasında təsiri artır. Liberal-sol hazırda hakimiyyətdə olsa da, Avropa üçün “Vətənpərvərlər” fraksiyası ilə hesablaşmalıdırlar. Orban Slovakiya və Çexiya Baş nazirləri Robert Fiko və Andrey Babiş ilə əlaqələrini gücləndirir. Digər ölkələr də müəyyən məsələlərdə onu gizli şəkildə dəstəkləyirlər. Lakin, xüsusən də qarşıdan gələn seçkilərlə əlaqədar olaraq, AB-dən təzyiq artır.
- Andrey Babişin qələbəsindən sonra Çexiyada "yeni Viktor Orban" haqqında danışılır. Çexiya-Macarıstan birliyi mümkündürmü?
- Orban və Babişin yaxşı münasibətləri var və fikirləri əsasən üst-üstə düşür. Macarıstan elitasının Ukrayna ilə bağlı Budapeşt-Bratislava-Praqa oxunun yaradılmasını müzakirə etməsi təsadüfi deyil. Bu, demək olar ki, "Vışeqrad dördlüyü" kimidir, amma Polşa olmadan.
Baxışları oxşar olsa da, Babiş Çexiyanın milli maraqlarına əsaslanaraq hərəkət edəcək. Çexiya Avropa Birliyini daha az tənqid edir və Rusiya məsələsində fikir ayrılığına malikdir. Eynilə, Orban və Fiko da çoxlu ortaq cəhətlərə malikdirlər, lakin Slovakiya Macarıstanı tam dəstəkləyə bilmir. Buna baxmayaraq, üç ölkənin mövqeləri bir çox məsələdə üst-üstə düşür. Bu, Ukraynanın girovuna çevrilmiş əsas Avropa Birliyi üçün vəziyyəti çətinləşdirir. Avropa bürokratları alternativ fikirlərin artan gücü ilə hesablaşmalı olacaqlar. Lakin onların kompromis axtaracaqları və ya müxalifəti yatırmağa çalışacaqları hələ də məlum deyil. Sonuncu ssenari AB-nin parçalanmasına gətirib çıxarır.
- Macarıstan Rusiya əleyhinə sanksiyalara fəal şəkildə qarşı çıxır, lakin sonda sanksiyaya qoşulur. Bu, niyə baş verir?
- Orban tez-tez Rusiyapərəst kimi təsvir olunur, amma əslində o ilk növbədə ölkəsinin maraqlarını hər şeydən üstün tutan Macarıstanpərəst siyasətçidir. Eyni zamanda, o həqiqətən də Avropanın məcburi sanksiyalar siyasətinin səhv və əks nəticə verdiyinə inanır. O veto hüququndan yalnız Macarıstanın həyati maraqları təhlükədə olduqda istifadə edir. Orban "divarı aşmağa" çalışmır - o başa düşür ki, bu, ağrılıdır və həmişə milli maraqlara xidmət etmir. Bəzən risk edir, amma manevr imkanlarını dəqiq qiymətləndirdikdə bunu edir.
- Macarıstan və Ukrayna arasındakı fərqlər nə dərəcədə fundamentaldır?
- Unutmamaq vacibdir ki, Macarıstan Ukraynanın müstəqilliyini tanıyan ilk ölkələrdən biri olub və ölkəni dəstəkləməyə davam edir. İki ölkə arasındakı münasibətlər döyüşlər başlamazdan çox əvvəl pisləşməyə başlayıb. Bu, Ukraynanın milli azlıqlara qarşı hərəkətləri, o cümlədən ana dilindən istifadə etmək və bu dildə təhsil almaq hüququnun məhdudlaşdırılması ilə bağlı idi. Macarıstan illərdir ki, Zakarpatiya macarlarını ardıcıl olaraq dəstəkləyir. Müharibə bu fərqləri daha da artırıb. Macarıstan əksər Avropa ölkələrindən fərqli olaraq, əvvəldən sülh tərəfdarı olub, humanitar yardım göndərib, Avropa Birliyinin siyasətini tənqid edib və Ukraynanın sürətlənmiş Avropa inteqrasiyasına qarşı çıxıb.
Ukrayna Macarıstanın mövqeyindən narazıdır və AB-nin dəstəyi ilə Orbanı zəiflətməyə çalışır. Ukrayna və AB Macarıstanın daxili işlərinə faktiki olaraq müdaxilə edirlər. Bu, gərginliyi artırır və “Drujba” neft kəməri hadisəsi də daxil olmaqla yeni qalmaqallara səbəb olur. Bu vəziyyət müharibə bitdikdən sonra belə Macarıstanın təhlükəsizliyinə təhdid yarada bilər.
- Macarlar Polşanın regional liderlik istəklərinə necə baxırlar?
- Polşa Mərkəzi Avropa işlərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən orta səviyyəli bir gücdür. Lakin artıq regionu aşıb və AB-nin daxili dairəsinə daxil olmağa çalışır. Polşa “Veymar üçbucağı” çərçivəsində Fransa və Almaniya ilə əməkdaşlığı inkişaf etdirir və Polşanın maraqlarına xidmət edən “Üç Dəniz Təşəbbüsü”ndə iştirak edir.
Polşa siyasəti Orbanın ambisiyaları ilə ziddiyyət təşkil edir. İki ölkə arasındakı münasibətlər ilk növbədə, hökumətləri arasındakı ideoloji fərqlərə görə soyuq olaraq qalır. Mühafizəkarlar Polşaya hakim olanda bu fərqlər aradan qaldırıldı: Ukraynaya yanaşmaları fərqli olsa da, Avropanın gələcəyi ilə bağlı fikirləri üst-üstə düşürdü. Bu birlik artıq mövcud deyil. Əvəzində Orban ruhən ona daha yaxın olan Fiko və Babişlə əməkdaşlığı gücləndirir. Orban və Polşa rəhbərliyi arasındakı ambisiyalardakı fərqlərə baxmayaraq, regional əməkdaşlığın gələcəyi var. Lakin “Vişeqrad dördlüyü” formatının effektivliyi həmişə ölkələrin özlərinin daxili siyasətindən asılı olub.
- Viktor Orban və Donald Tramp arasındakı əlaqələr nə qədər yaxındır?
- Viktor Orban və Donald Tramp - xüsusən də onun komandası və seçiciləri - oxşar dəyərləri bölüşürlər. Əgər Amerika lideri bu qədər eqosentrik olmasaydı, Macarıstan Baş nazirinə hörmət etdiyini demək olardı.
Orbanın mübarizə tərzi Trampla Avropa əsas axını arasındakı ideoloji qarşıdurmaya mükəmməl uyğun gəlir. Macarıstan Baş nazirinin Avropadakı müttəfiqləri müəyyən mənada Amerika Prezidentinin maraqlarına uyğun hərəkət edirlər.
Tramp Orbana güvənir və Macarıstana böyük əhəmiyyət verir, baxmayaraq ki, Çinlə yaxın əlaqələrini və Rusiya enerji ehtiyatlarını almasını bəyənmir. Digər administrasiya rəsmiləri Trampı bu cür yumşaqlığa görə tənqid edə bilərlər.
- Macarıstan cəmiyyəti Viktor Orbanın siyasətinə - Rusiya ilə əməkdaşlıq və Avropa Birliyi və Ukraynaya qarşı tənqidə necə baxır?
-Bütün Avropa Birliyi kimi Macarıstan da demək olar ki, iki yerə bölünüb. Ukrayna və AB ilə münasibətlər mərkəzi daxili siyasi məsələyə çevrilib. Orbanın tərəfdarları onun siyasətini dəstəkləyir, rəqibləri isə onları tamamilə rədd edirlər. Hökumət yorulub və gənc nəsil yeni simalar tələb edir. Orbanın xarici siyasətdəki uğurları iqtisadi çətinlikləri, korrupsiyanı və yorğunluğu onun uzunmüddətli hakimiyyətindən gizlədir. Əvvəllər nəzərə alınmayan bu məsələlər indi getdikcə daha çox diqqət mərkəzindədir. Hətta Baş nazirin tərəfdarları belə partiyanın yenilənməsini gözləyirlər.
Orbanın Avropadakı müttəfiqlərinin mövqelərini gücləndirməsi, Macarıstanın özündə isə hakimiyyət dəyişikliyinin mümkün olması ironikdir. Müxalifətdəki “Tisza” Partiyası gəncləri və dəyişiklikləri müdafiə edənlər sayəsində böyüyür. Lakin macarların çoxu hakimiyyət dəyişikliyinin sərt iqtisadi tədbirlər, xaos və küçə zorakılığı gətirəcəyindən qorxur, ona görə də Orbanı seçirlər.
- Məlumdur ki, Macarıstan son illərdə ən gərgin seçki kampaniyası ilə üz-üzədir. Müxalifət qalib gələrsə, Macarıstanın xarici siyasəti və Rusiya ilə münasibətləri necə dəyişəcək?
- “Tisza” Partiyası Orbana hər cəhətdən qarşı çıxır. Qalib gələrsə, Rusiya ilə münasibətləri də daxil olmaqla, xarici siyasəti kəskin şəkildə dəyişəcək. Ukrayna və Rusiyadakı döyüşlər seçki kampaniyasının əsas mövzusuna çevrilib.
