Azərbaycanda kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinin 90%-dən çoxu mikrobiznesdir, lakin elə onlar ən həssas olanlardır. Çətinliklərlə üzləşən mikro sahibkarların bir qismi fəaliyyətlərini ixtisar etmək məcburiyyətində qalır, digərləri isə bəzi yollarla vergilərdən yayınmağa çalışırlar. Bəziləri hətta kölgə biznesini seçirlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu, cüzi gəlirləri olan biznesdir və ekspertlər qeyd edirlər ki, yalnız lazımi dövlət dəstəyi almaqla ölkə iqtisadiyyatında mühüm rol oynaya bilər.
Bu günə kimi Azərbaycanda sadələşdirilmiş verginin ödəyiciləri illik dövriyyəsi 200 min manatdan çox olmayan sahibkarlardır. Hökumət əməliyyatlarının bir hissəsini nağdsız ödənişlər vasitəsilə həyata keçirən sahibkarların limiti daha 50% artıra biləcək mexanizm tətbiq etməyi planlaşdırır. Bu təşəbbüs vergi yükünü yüngülləşdirmək və mikrobiznesin rəsmi iqtisadiyyata keçidini stimullaşdırmaq üçün nəzərdə tutulub. Maliyyə naziri Sahil Babayevin əvvəllər dediyi kimi, bu, yalnız hazırda müzakirə olunan təklifdir.
Yerli mütəxəssislər bu fikri müsbət qiymətləndirirlər. İqtisadçı ekspert Asiman Quliyev AYNA.AZ-a şərhində deyib ki, mikrobiznes başlanğıc kapitalın aşağı səviyyəsi, yüksək çeviklik və mobillik, məhdud innovativ və investisiya resursları ilə xarakterizə olunur: “Bir qayda olaraq, bunlar ailə biznesi və ya fərdi sahibkarlardır. Düzgün yanaşma ilə sahibkarlığın bu seqmentinin inkişafı işsizliklə (xüsusilə gənclər və qadınlar arasında) mübarizə aparmağa, kənd yerlərində məşğulluğun genişləndirilməsinə, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə və davamlılığının artırılmasına kömək edir”.
Mikro sahibkarlıq Azərbaycanda sahibkarlıq subyektlərinin böyük əksəriyyətini təşkil edir, lakin maliyyə və texnologiyaya məhdud çıxış, eləcə də rəqəmsal savadlılığın aşağı səviyyəsi və hüquqi şüurun zəif olması sektorun inkişafına mane olur. Belə ki, onlardan yalnız 18,2%-nin bank kreditlərinə çıxışı var. Regionlarda nağdsız ödənişlər, rəqəmsallaşma və inkubasiya dəstəyi imkanlarının genişləndirilməsi xüsusilə vacibdir.
Həmsöhbətimiz hesab edir ki, sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri üçün limitin artırılması təklifi daxili sahibkarlığın inkişafında böyük mərhələ ola bilər: “Mövcud sistemə görə, illik dövriyyəsi 200 min manata qədər olan sahibkarlar sadələşdirilmiş vergi sistemindən istifadə edirlər. Lakin bu limitin uzun illər ərzində yenidən nəzərdən keçirilməməsi onun inflyasiyaya və mövcud bazar şəraitinə uyğun gəlməməsinə səbəb olub. Limitin artırılması, xüsusən də vergi ödənişlərinin genişlənməsini nəzərə alsaq, nağdsız gəlirləri əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Həmçinin, bununla kölgə dövriyyəsinin həcmini azaltmaq və büdcəyə vergi daxilolmalarının daha şəffaf olmasını təmin etmək olar”.
Üstəlik, belə bir tədbir mikro biznesin inkişaf potensialını genişləndirəcək. Bir çox kiçik sahibkarlar əhəmiyyətli risklər olmadan öz fəaliyyətlərini genişləndirə, işçilərin sayını artıra və innovativ fəaliyyətə keçə biləcəklər. Bu, yeni iş yerlərinin açılmasına və regionlarda sahibkarlığın inkişafına təkan verəcək.
Nağdsız ödənişlər də korrupsiyaya qarşı mübarizə vasitəsidir. İqtisadçı nağdsız ödənişlərin tətbiqi şəraitində vergi limitinin artırılması ideyasını mütərəqqi adlandırır. Təkcə vergitutmada şəffaflıq deyil, həm də iqtisadi idarəetmənin ümumi keyfiyyəti yüksələcək.
Amma Quliyevin vurğuladığı kimi, təkcə vergi yükünün azaldılması kifayət deyil: “Mikro sahibkarların güzəştli kreditlər almaq imkanlarını da genişləndirmək lazımdır. Hazırda bir çox mikrobiznes kredit alarkən girov və zəmanətlə bağlı problemlərlə üzləşir. Mikro sahibkarların elektron ticarət platformalarına inteqrasiyasına dəstək vermək, həmçinin dövlət rəqəmsal portalları vasitəsilə satış və reklam imkanlarını genişləndirmək lazımdır. Təlim və konsaltinq xidmətlərinin göstərilməsinə xüsusi rol verilməlidir”.
“Sahibkar olmaq istəyənlər üçün hüquq, maliyyə və idarəetmə sahələrində dövlət təlim proqramlarının təşkili yaxşı olardı. Əgər sadələşdirilmiş vergi sisteminə təklif olunan dəyişikliklər şəffaf və çevik şəkildə həyata keçirilərsə, bu, Azərbaycanda mikro biznesin xəritəsini yenidən formatlaya bilər. Bu, təkcə fiskal tədbir deyil, həm də inklüziv iqtisadi inkişafın əlamətidir. Regional tarazlıq naminə, bəlkə də, bütün vergi öhdəliklərindən müvəqqəti azad edilməsini nəzərdən keçirməyə dəyər”, - deyə müsahibimiz fikrini tamamlayıb.
İqtisadçı ekspert Xalid Kərimli də razılaşır ki, limit artırılmalıdır, çünki 200 min manat indi inflyasiyaya görə 20 il əvvəlki məbləğə bərabər deyil. O, real iqtisadi şəraitə uyğun olaraq həddə yenidən baxılmasının vacibliyini vurğulayır.
Bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, sahibkarlıq subyektlərinin vergi xərclərinin çox olması səbəbindən kölgəyə düşməməsi üçün məbləğ bir milyon manata çatdırılmalıdır. Mikro sahibkarlığın gələcəyi əsasən dövlətin bu ən kütləvi, lakin həssas biznes seqmentinin sorğularına necə cavab verməsindən asılıdır.
