Beş gün sonra ABŞ-da prezident seçkiləri keçiriləcək. Bütün dünyanın diqqəti bu ölkəyə yönəlib. Ekspertlər seçkilərin taleyinin dünya siyasətində ciddi dəyişikliklə paralellik təşkil edəcəyini düşünür.
“Harris də seçilsə, Tramp da hakimiyyətə gəlsə, ABŞ dəyişəcək” tezisi nə dərəcədə doğrudur? ABŞ-da nələr baş verəcək?
Globalinfo.az-a danışan politoloq Züriyə Qarayeva deyib ki, ABŞ-da son sorğunun nəticələri açıqlanıb:
“Respublikaçı namizəd Donald Tramp və onun Demokrat rəqibi Kamala Harrisin ölkə üzrə səs nisbətləri 48 faizə bərabər olub. Oktyabrın 20-23-də ölkə daxilində 2516 qeydiyyatdan keçmiş seçici ilə telefonla aparılan sorğuda Tramp və Harrisin səsvermə nisbətləri 48 faiz olub. Sorğuda ölkə ilə bağlı problem əsaslı suallara görə Tramp iqtisadiyyat üzrə 52 faiz, immiqrasiya məsələsi üzrə 54 faiz səslə öndə olub, vitse-prezident Harris 51 faiz demokratiyanın gələcəyi ilə bağlı narahatlıq və 55 faiz abort problemi ilə seçilən namizəd olub. Lakin namizədlərlə bağlı ən çox gündəmə gələn məsələ Yaxın Şərq regionuna yanaşma ilə bağlıdır.
Yaxın Şərq regionu ABŞ-da qarşıdan gələn prezident seçkilərinin nəticələrindən ən çox təsirlənəcək bölgələrdən biridir. HƏMAS 2023-cü il oktyabrın 7-də İsrailə hücum etdikdən sonra bütün bölgə zorakılıq zonasıdır. İsrailin ən yaxın müttəfiqi kimi ABŞ prosesin gedişində böyük geosiyasi təsirə malikdir. Noyabrın 5-də ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkilərində Demokratlar Partiyasının namizədi Kamala Harris və ya Respublikaçılar Partiyasının namizədi keçmiş prezident Donald Trampın qalib olub-olmaması Yaxın Şərq üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
2017-2021-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş keçmiş prezident Donald Tramp özünü “ABŞ tarixinin ən israilyönlü prezidenti” hesab edir. Prezidentliyi dövründə o, İsrailin istəklərinin çoxunu yerinə yetirdi: 2018-ci ildə ABŞ səfirliyini Təl-Əvivdən Qüdsə köçürüb. Digər ölkələr, o cümlədən Almaniya Şərqi Qüdsdəki vəziyyətin beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində həll edilmədiyini əsas gətirərək indiyədək bundan çəkinib. 2019-cu ilin martında ABŞ İsrailin Suriyadan ilhaq etdiyi Qolan təpələrini İsrail ərazisi kimi tanıyıb. Bundan qısa müddət sonra Trampın kürəkəni Jared Kuşner fələstinlilərə qarşı nəzərdə tutulan sülh planı hazırlayıb. Tramp həmçinin BMT-nin Fələstinə Yardım və İşlər üzrə Agentliyinə (UNRWA) ödənişləri kəsib və bəzi müsəlman dövlətlərinin vətəndaşlarının ölkəyə girişini çətinləşdirib. 2020-ci ilin payızında Birləşmiş Ştatlar İsrailin qurulmasından 70 il sonra bəzi ərəb və Şimali Afrika dövlətləri ilə diplomatik münasibətləri normallaşdıracağını nəzərdə tutan bir sıra sazişlər olan İbrahim Sazişlərinə vasitəçilik edib”.
Ekspert deyib ki, Tramp mütləq İsraillə yaxınlaşmağa davam edəcək:
“Müharibəyə son qoymaq üçün bütün planların böyük ölçüdə işləyəcəyi düşünülür. Bu ilin aprel ayında Tramp İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunu Qəzza müharibəsini tez bir zamanda dayandırmağa çağırıb, əks halda İsrailin Qəzzadakı mülki əhalinin humanitar vəziyyətinə görə uduzacağını söyləyib. Bu səbəbdən müharibə Trampa “yük” olacaq, o, Netayahuya Prezident Co Baydendən daha çox təzyiq göstərə biləcək.
Hazırkı prezident Bayden Netanyahunu Qəzza zolağında Rəfaha qarşı quru əməliyyatı kimi hərbi əməliyyatlardan çəkindirmək üçün dəfələrlə cəhdlər etsə də, müsbət nəticə əldə edə bilməyib. Bu dəfə mart ayında ABŞ BMT Təhlükəsizlik Şurasının atəşkəslə bağlı qətnaməsinə veto qoymadı. Lakin İsraili tənqid edən təkliflərin demək olar ki, hamısına ABŞ veto qoyub. Baydenin əlbəttə ki, təsirli ola biləcək “kozır”ları var idi, lakin onlardan istifadə etmək istəmədi. Əsl sual budur: Kamala Harris ABŞ-ın İsrailə siyasi təsirindən istifadə edib onları atəşkəsə məcbur etməyin vaxtının çatdığına qərar verəcəkmi?
Harris indiyə qədər ictimai açıqlamalarında mötədil olub. O, İsrailin özünü müdafiə etmək hüququnu vurğulamaqla yanaşı, Qəzzada mülki vətəndaşların ölüm hallarının çox olmasından təəssüfləndiyini bildirib. O, həmçinin Qəzza zolağında və Livanda gərginliyin azaldılması və atəşkəsin əldə olunmasına çağırıb. Bu, Kamala Harris üçün çətin məsələdir. Trampın İsrailyönlü siyasətlə ənənəvi Respublikaçı seçicilərin dəstəyini qazanacağı aydındır. Harrislə vəziyyət bir az fərqlidir, çünki onun itirə biləcəyi bir çox İsrail tərəfdarı seçicisi var. Digər tərəfdən, Harrisin İsraili çox tənqid edən seçiciləri də var. O, bu seçiciləri Trampa uduzmasa da, onları seçkiyə getməyə inandıra bilməyəcək. Baydenin gərginliyi azaltmaq cəhdləri indiyədək uğursuz olub və bu, Harris üçün problem yarada bilər. Böhran şimala – Livana sıçradığından və İranla yüksək gərginlik səbəbindən regional müharibə qorxusu artdıqca, Harrisin Amerika ərəbləri və müsəlmanları arasında dəstəyi, xüsusən də Miçiqan ştatında zəifləyir”.
Z.Qarayeva hesab edir ki, İran Yaxın Şərq böhranının mərkəzidir:
“Tehran bu il ilk dəfə təkcə əzəli düşməni İsrailə birbaşa hücum etmədi, həm də Livanda “Hizbullah”, Qəzza zolağında HƏMAS və Yəməndə Husilər kimi anti-İsrail aktorlarını dəstəklədi. İranın nüvə silahı proqramı da narahatlıqla qarşılanır. Tramp 2018-ci ildə İranla nüvə silahı sazişindən çıxdıqdan sonra Tehran nüvə silahı proqramını yenidən aktivləşdirib. Nüvə sazişi Trampın sələfi Barak Obamanın dövründə imzalanıb. Tramp İranı ABŞ-a qarşı düşmənçilik fəaliyyətindən əl çəkməyə məcbur etmək üçün maksimum təzyiq strategiyası həyata keçirib. Bu məqsədlə o, sərt iqtisadi sanksiyalar tətbiq edib və 2020-ci ilin əvvəlində yüksəkrütbəli İran generalı Qasım Süleymanini öldürmək üçün göstəriş verib.
Tramp təcrid olunmuş hava hücumlarını, İsrailin bir neçə hərbi əməliyyatını və kəşfiyyat fəaliyyətlərini daha güclü şəkildə dəstəkləyə bilər. İrana iqtisadi təzyiqləri artıra bilər. Bu dəfə ABŞ sanksiyaları çox daha sərt tətbiq olunacaq və İranın neft sazişlərinə yer qoymayacaq. Kamala Harris isə “ən mühüm prioritetlərindən” birinin “İranın heç vaxt nüvə gücünə malik olmaması” olduğunu bildirir. 2019-cu ildə nüvə razılaşmasının canlandırılmasını tələb edən Harris son aylarda bu mövzuda yeni açıqlama verməyib”.
