NƏDƏN В«AZƏRBAYCANВ» ADI?
Tarix: 24-04-2012, 13:37 | Çap et
 TÜRK CÜMHURİYYƏTİNƏ BU ADIN VERİLMƏ TARİXİ
XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərindən etibarən В«AzərbaycanВ» anlayışı ilə əlaqədar vəziyyət xeyli dərəcədə dəyişməyə başladı. Belə ki, bu dövrdə bəzi ziyalılarımız tərəfindən В«AzərbaycanВ» anlayışının yeni məna kəsb etməsi istiqamətində müəyyən addımlar atıldı: В«AzərbayВcanВ» adlı qəzetin nəşrinə cəhd göstərildi (Ünsizadə qardaşları); Qafqazın cənub-şərq hissəsinin В«AzərbaycanВ», Qafqaz müsəlmanlarının В«azərbaycanlı-türkВ», dilinin В«Azərbaycan-türk diliВ» adlanması qeyd edildi (M.Şahtaxtlı); В«Azərbaycan türklərinin ədəbiyyatıВ» adını daşıyan ilk kitab nəşr olundu (F.Köçərli); eləcə də В«türk millətiВ», В«azərbaycanlıВ» (В«KəşВkülВ»-Ünsizadələr), В«Azərbaycan türkləriВ» (Ə.HüseynВzadə), В«Azərbaycan sadə türkcəsiləВ» (Ü.Hacıbəyli), В«AzərВbaycan (türk) arvadlarıВ» (Y.V.Çəmənzəminli), В«türk AzərВbaycan qəВzetiВ», В«azərbaycanlı-türkВ», В«AzərВbayВcan türk muxtariyyətiВ» (M.Ə.Rəsulzadə) və b. istilahВlar günВdəВmə gətirildi.
XIX əsrin sonlarında M.Şahtaxtlı yazırdı ki, ZaqafqazВiya müsəlmanları etnik mənşə və dil etibarilə nə tatar, nə də fars amili ilə bağlıdır, onlar türkdürlər-Azərbaycan türkləri: В«GünВdəlik həyatВımızda xalqın adını və dilinin adını iki sözlə ifadə etmək rahat deyil: məsələn azərbaycanlı türk və yaxud azərbaycanlı türk dili. Ona görə də Zaqafqaziya müsəlmanВlarını azərbaycanlı, Zaqafqaziya türk dilini isə tatar dili əvəzinə Azərbaycan dili adlandırmaq məqsədəuyğun olarВdıВ».
В«AzərbaycanВ» anlayışı ilə bağlı kəskin dönüş isə birinci Dünya müharibəsi illərində (1914-1918) baş verdi. Bu dövrdə В«AzərbaycanВ» anlayışının tamamilə yeni siyasi-ideoloji prinsipləri işlənib hazırlandı. Xüsusilə, M.Ə.Rəsulzadə 1917-ci ildə yazdığı bir neçə məqaləsində Cənubi-Cərqi Qafqazın da tarixən В«AzərbaycanВ» adlanması fikrini irəli sürdu və müdafiə etməyə başladı.
Ancaq В«AzərbaycanВ» leksik vahidinin hüquqi və siyasi-ideoloji məna daşımasının səbəbi 1918-ci ildə Cənubi QafВqazda qurulan yeni tipli dövlətlərdən birinin В«Azərbaycan CümВhuВriyyətiВ» adlanması olmuşdur. Halbuki, AzərВbayВcan CümВhuriyyətinin qurucusu və ideoloqu M.Ə.RəВsulВzadənin də qeyd etdiyi kimi I Dünya müharibəsindən əvvəlki rəsmi coğrafiyaya görə Azərbaycan, Şimali İranda mövcud olan Təbriz ilə ətrafına deyilmişdir. O, daha sonra yazır: В«Hərbdən və böyük Rusiya inqilabından sonra dilВlərВdə dolaşan Azərbaycan hazırda Azərbaycanın şimaВlınВda Cənubi-Şərqi Qafqasiya qitəsindən ibarətdir ki, mərkəzi BaВkıdır. Azərbaycanlılar milliyyət etibarilə türk, din etibaВriВlə islam, mədəniyyəti-əsasiyyə etibarilə şərqВliВdirВlərВ». Deməli, В«AzərbaycanВ» anlayışı yalnız birinci Dünya müharibəsi dövründə, xüsusilə 1918-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaranması ilə В«tarixi-coğrafiВ» anlamdan kənara çıxaraq siyasi-ideoВloji məna kəsb etmişdir. В«Tarixi-coğrafi AzərbaycanВ» anlayışının siyasi-ideoloji məna kəsb etməsi nəticəsində də В«AzərbayВcan türk millətiВ», В«Azərbaycan türk xalqıВ», В«AzВərВbaycan türk diliВ», В«Azərbaycan türk dövlətiВ» və b. istilahВlar istər ölkə daxilində, istərsə onun xaricində siyasi və hüquqi staВtus qazanmağa başlamışdır
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • Rusiya Azərbaycanın tələblərini yerinə yetirməlidir - Başqa cür ola da bilməz...
Bu gün, 11:51 |
|
|
|
| • Overçuk Ermənistan üçün “çox pis ssenari”ni təsvir edib
Bu gün, 11:48 |
|
|
|
| • Rusiya ermənilərinin lideri: - Bakıdan növbəti qələbə...
Bu gün, 11:45 |
|
|
|
| • "Gərək alternativ yollardan istifadə edək..."
Bu gün, 11:37 |
|
|
|
| • Putin Azərbaycana heyət göndərir - Kremlin şərti var, Bakı isə...
Bu gün, 11:07 |
|
|
|
| • “Şərurlu İsfəndiyar” həmişə geyindiyi köynəyin - Qiymətini açıqladı
Bu gün, 11:05 |
|
|
|
| • AZAL təyyarəsinin faciəsi: Moskva niyə həqiqəti gizlədir? - AKTUAL
Bu gün, 10:59 |
|
|
|
| • Qazaxıstan Təhlükəsizlik Şurasının keçmiş katibinə qarşı cinayət işi açıldı
Bu gün, 10:53 |
|
|
|
| • Qarabağ veteranı bülleten pulunu ALA BİLMİR... - ETİRAZ VAR...
Bu gün, 10:39 |
|
|
|
| • Oliqarx-məmurun nəvəsi avtoşluqda ad çıxarıb... - Övladdan nəvə...
Bu gün, 10:30 |
|
|
|
| • HDQ-də nümunəvi gəmi döyüş təlimləri keçirilib - VİDEO
Bu gün, 10:16 |
|
|
|
| • Şadlıq sarayları əhaliyə “toy tutur” - məcburi menyu problemi
Bu gün, 10:14 |
|
|
|
| • Pasiyentlər həkim otağının qapısında niyə saatlarla gözləməlidir? - HƏQİQƏTƏN DƏ...
Bu gün, 10:11 |
|
|
|
| • Rasim Balayevin səhhətində problem yarandı
Bu gün, 10:05 |
|
|
|
| • Ermənistan Baş naziri Azərbaycanın hava məkanından istifadə edərək xaricə səfərə gedib - KİV
Bu gün, 09:56 |
|
|
|
| • Əməkdar artistdən həmkarlarına İRAD - "Muğamı regionlara, bölgələrə bölməyin"
Bu gün, 09:55 |
|
|
|
| • Rusiya kompensasiyanı ödəməli olacaq: Qaçış yoxdur - ÇÜNKİ...
Bu gün, 09:53 |
|
|
|
| • Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyası abituriyentlərin qeydiyyatını niyə təsdiqləmir? - rektordan AÇIQLAMA
Bu gün, 09:47 |
|
|
|
| • Azərbaycanla normal iqtisadi münasibətlərimiz var - Rusiya Baş nazirinin müavini
Bu gün, 09:41 |
|
|
|
| • Rusiya narazı qaldığını gizlədə bilmir - NECƏ OLMALI İDİ Kİ...
Bu gün, 09:36 |
|
|
|
| • Rusiyanın kompensasiya yalanı ifşa olundu - sərt reaksiyalar
Bu gün, 09:24 |
|
|
|
| • Dollarla bağlı mühüm proqnoz – Dəyişiklik ola bilər
Bu gün, 09:22 |
|
|
|
| • Ata qızının videolarını TikTok-da paylaşan kürəkənini öldürdü - Şəmkirdə ŞOK CİNAYƏT
Bu gün, 09:15 |
|
|
|
| • İran Zəngəzur dəhlizində “payçı” olacaq? - görünəni odur ki...
Bu gün, 09:10 |
|
|
|
| • Dəmir barmaqlıqlar arxasında dözə bilməyən məmurlar... - Nə vəzifə... nə də pul...
Bu gün, 09:07 |
|
|
|
| • ATEF-in 68 yaşlı türk iş adamı 18 yaşlı qızı necə "tora" saldı - Mehriban xanım Əliyevaya müraciət
Bu gün, 09:04 |
|
|
|
| • Azərbaycan ərazisində radioloji vəziyyət necədir? - ARAŞDIRMA
Bu gün, 09:03 |
|
|
|
| • Paşinyandan böyük erməni yalanına zərbə - GƏLİŞMƏ
Bu gün, 09:00 |
|
|
|
| • "Guya müalicəyə getmişdim... əsəb keçirib ger döndüm..." - NARAZILIQ VAR...
Bu gün, 08:56 |
|
|
|
| • Satdıqları məhsula sahiblənmirlər... - AXI NİYƏ?
Bu gün, 08:40 |
|
|
|
| • Şəmkirdə törədilmiş qətlin təfərrüatları məlum oldu - Mərhumun da əlində bıçaq olub
Bu gün, 07:33 |
|
|
|
| • Mehdiyevdən qalma LİMİT OYUNU - və ya ABSURD QADAĞA
Bu gün, 07:25 |
|
|
|
| • Beyləqan sakini ölümlə hədələnir - Vətəndaş hüquq mühafizə orqanlarından yardım istəyir
Bu gün, 07:17 |
|
|
|
| • Yeni tikililər bahalaşıb, sakinlər "şəhər"dən qaçır , Bakı ətrafında da infrastruktur böhranı davam edir
Bu gün, 07:14 |
|
|
|
| • Rusiya bizə NƏ EDƏ BİLƏR? - İNCƏLƏMƏ
Bu gün, 07:05 |
|
|
|
| • Müəllimlərdən Emin Əmrullayevə şikayət - Bakı məktəbində qalmaqal
Bu gün, 07:02 |
|
|
|
| • Vəfat etmiş qazinin anasına “Bank of Baku”dan BİABIRÇI TƏLƏB – “Borcu ödəyin, oğlunuz rahat yatsın”
Bu gün, 06:59 |
|
|
|
| • Mingəçevirdə MİSTİK TENDER - FOTO
Bu gün, 06:54 |
|
|
|
| • Avropa dövlətləri Şimali Koreya qədər ola bilmədilər - Partiya sədri Qərb liderlərini "qorxaq" adlandırdı
Bu gün, 06:50 |
|
|
|
| • Bu iki qurumun taleyi sual altında - AKTUAL
Bu gün, 06:46 |
|
|
|
| • Şəmkirdə qayınata kürəkənini bıçaqladı - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 06:34 |
|
|
|
| • "Siz bir yerdə oturmusuz, amma mən o restorandan bu restorana qaçıram"
Bu gün, 06:30 |
|
|
|
| • "Məhkəmə məhdudiyyətlərinin qoyulması doğru qərar deyil" - deputat
Bu gün, 06:27 |
|
|
|
| • ABŞ Rusiya və Çini cilovlamaq strategiyasından özünümüdafiəyə keçid etmək istəyir - "Politico":
Bu gün, 06:23 |
|
|
|
| • Zakir Fərəcov universitetə qəbul olan şəhid övladları ilə görüşüb - FOTO
Dünən, 21:21 |
|
|
|
| • Hindistan Azərbaycanla bağlı geri addım atdı - “News18”-
Dünən, 18:12 |
|
|
|
| • Rusiya yaxşı olar ki, itməkdə olan etimad mühitinin bərpasına fokuslansın - HƏQİQƏTƏN DƏ...
Dünən, 18:10 |
|
|
|
| • İrəvan Ermənistana necə verildi? – Kuba jurnalı
Dünən, 17:56 |
|
|
|
| • Süleyman Mikayılov Ələt sakinləri ilə görüşdü - FOTOLAR
Dünən, 17:55 |
|
|
|
| • “İşə çıxmıram, universiteti uşaqlar idarə edirlər” - Rektor
Dünən, 17:47 |
|
|
|
|
