NƏDƏN В«AZƏRBAYCANВ» ADI?
Tarix: 24-04-2012, 13:37 | Çap et
 TÜRK CÜMHURİYYƏTİNƏ BU ADIN VERİLMƏ TARİXİ
XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərindən etibarən В«AzərbaycanВ» anlayışı ilə əlaqədar vəziyyət xeyli dərəcədə dəyişməyə başladı. Belə ki, bu dövrdə bəzi ziyalılarımız tərəfindən В«AzərbaycanВ» anlayışının yeni məna kəsb etməsi istiqamətində müəyyən addımlar atıldı: В«AzərbayВcanВ» adlı qəzetin nəşrinə cəhd göstərildi (Ünsizadə qardaşları); Qafqazın cənub-şərq hissəsinin В«AzərbaycanВ», Qafqaz müsəlmanlarının В«azərbaycanlı-türkВ», dilinin В«Azərbaycan-türk diliВ» adlanması qeyd edildi (M.Şahtaxtlı); В«Azərbaycan türklərinin ədəbiyyatıВ» adını daşıyan ilk kitab nəşr olundu (F.Köçərli); eləcə də В«türk millətiВ», В«azərbaycanlıВ» (В«KəşВkülВ»-Ünsizadələr), В«Azərbaycan türkləriВ» (Ə.HüseynВzadə), В«Azərbaycan sadə türkcəsiləВ» (Ü.Hacıbəyli), В«AzərВbaycan (türk) arvadlarıВ» (Y.V.Çəmənzəminli), В«türk AzərВbaycan qəВzetiВ», В«azərbaycanlı-türkВ», В«AzərВbayВcan türk muxtariyyətiВ» (M.Ə.Rəsulzadə) və b. istilahВlar günВdəВmə gətirildi.
XIX əsrin sonlarında M.Şahtaxtlı yazırdı ki, ZaqafqazВiya müsəlmanları etnik mənşə və dil etibarilə nə tatar, nə də fars amili ilə bağlıdır, onlar türkdürlər-Azərbaycan türkləri: В«GünВdəlik həyatВımızda xalqın adını və dilinin adını iki sözlə ifadə etmək rahat deyil: məsələn azərbaycanlı türk və yaxud azərbaycanlı türk dili. Ona görə də Zaqafqaziya müsəlmanВlarını azərbaycanlı, Zaqafqaziya türk dilini isə tatar dili əvəzinə Azərbaycan dili adlandırmaq məqsədəuyğun olarВdıВ».
В«AzərbaycanВ» anlayışı ilə bağlı kəskin dönüş isə birinci Dünya müharibəsi illərində (1914-1918) baş verdi. Bu dövrdə В«AzərbaycanВ» anlayışının tamamilə yeni siyasi-ideoloji prinsipləri işlənib hazırlandı. Xüsusilə, M.Ə.Rəsulzadə 1917-ci ildə yazdığı bir neçə məqaləsində Cənubi-Cərqi Qafqazın da tarixən В«AzərbaycanВ» adlanması fikrini irəli sürdu və müdafiə etməyə başladı.
Ancaq В«AzərbaycanВ» leksik vahidinin hüquqi və siyasi-ideoloji məna daşımasının səbəbi 1918-ci ildə Cənubi QafВqazda qurulan yeni tipli dövlətlərdən birinin В«Azərbaycan CümВhuВriyyətiВ» adlanması olmuşdur. Halbuki, AzərВbayВcan CümВhuriyyətinin qurucusu və ideoloqu M.Ə.RəВsulВzadənin də qeyd etdiyi kimi I Dünya müharibəsindən əvvəlki rəsmi coğrafiyaya görə Azərbaycan, Şimali İranda mövcud olan Təbriz ilə ətrafına deyilmişdir. O, daha sonra yazır: В«Hərbdən və böyük Rusiya inqilabından sonra dilВlərВdə dolaşan Azərbaycan hazırda Azərbaycanın şimaВlınВda Cənubi-Şərqi Qafqasiya qitəsindən ibarətdir ki, mərkəzi BaВkıdır. Azərbaycanlılar milliyyət etibarilə türk, din etibaВriВlə islam, mədəniyyəti-əsasiyyə etibarilə şərqВliВdirВlərВ». Deməli, В«AzərbaycanВ» anlayışı yalnız birinci Dünya müharibəsi dövründə, xüsusilə 1918-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaranması ilə В«tarixi-coğrafiВ» anlamdan kənara çıxaraq siyasi-ideoВloji məna kəsb etmişdir. В«Tarixi-coğrafi AzərbaycanВ» anlayışının siyasi-ideoloji məna kəsb etməsi nəticəsində də В«AzərbayВcan türk millətiВ», В«Azərbaycan türk xalqıВ», В«AzВərВbaycan türk diliВ», В«Azərbaycan türk dövlətiВ» və b. istilahВlar istər ölkə daxilində, istərsə onun xaricində siyasi və hüquqi staВtus qazanmağa başlamışdır
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • Rusiyada FACİƏ: azərbaycanlı öldü - HƏSSAS GÖRÜNTÜLƏR
Bu gün, 11:34 |
|
|
|
| • Azərbaycan Ağsaqqallar Şurasının sədr müavini mıəhkəmədə dindiriləcək – 14 milyon manatlıq dələduzluq
Bu gün, 11:30 |
|
|
|
| • “Təhsil qərarları yalnız rəqəmlərlə ölçülməməlidir!” - Kamran Əsədov
Bu gün, 11:27 |
|
|
|
| • Mavritaniya, Zimbabve, Toqo və Nigerə həsəd aparan "milli" komanda: -Reytinqdə 3 "addım" geri getdik
Bu gün, 11:26 |
|
|
|
| • Liderlərin beş saatlıq görüşünün nəticəsi: sülh prosesində irəliyə daha bir addım - ŞƏRH
Bu gün, 11:24 |
|
|
|
| • Jurnalistika ixtisasında qabiliyyət imtahanı LƏĞV EDİLİR?
Bu gün, 11:22 |
|
|
|
| • Agentlik rüşvət əleyhinə idarəetmə sistemi ilə bağlı xidmət alır - FOTO
Bu gün, 11:21 |
|
|
|
| • İranın Zəngəzurla bağlı "qırmızı xətti" aradan qalxıb - Sabiq nazirdən sensasiya
Bu gün, 11:19 |
|
|
|
| • "Rusiya artıq bu hadisədən müəyyən nəticələr çıxarıb..." - partiya sədri
Bu gün, 11:17 |
|
|
|
| • Bakıda Baş plana qarşı çıxaraq tarixi binaları kimlər sökür? – “Dedilər ki, burada narkomanlar yaşayır...”
Bu gün, 11:05 |
|
|
|
| • İcra Hakimiyyətində yeni təyinat - BUNDAN SONRA...
Bu gün, 11:02 |
|
|
|
| • Zelenski dilemma qarşısındadır
Bu gün, 11:00 |
|
|
|
| • Bakıda yeddi uşaq anasından şok əməl: əri həbsdə idi, özü də... - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 10:57 |
|
|
|
| • Robert Koçaryan Alen Simonyana qarşı ikinci iddia qaldırıb - BU DƏFƏ...
Bu gün, 10:53 |
|
|
|
| • Bakının iki dostu razılaşdı, üç regionda yeni vəziyyət – Pakistan ekspert detalları açdı
Bu gün, 10:51 |
|
|
|
| • İranda yeni proses: federasiya yaranır, Təbriz paytaxt olur... - GƏLİŞMƏ
Bu gün, 10:47 |
|
|
|
| • Naxçıvanda ƏSRİN MƏHKƏMƏSİ... - BU GÜN...
Bu gün, 10:44 |
|
|
|
| • Cəbrayılda 4.2 milyon manata Qarabağ Meşəçilik və Təlim Mərkəzi yaradılır - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 10:36 |
|
|
|
| • Ermənistanda "Taşir Pizza" şəbəkəsinin direktoru həbs edilib
Bu gün, 10:19 |
|
|
|
| • "Ermənistanla sülh müqaviləsi dekabrda imzalanacaq..." - Erməni nəşri
Bu gün, 10:15 |
|
|
|
| • Dövlət Turizm Agentliyinin daha bir milyonluq tenderi ləğv edildi
Bu gün, 10:12 |
|
|
|
| • İcra başçısı onu özünə müavin təyin etdi - ƏMR
Bu gün, 10:10 |
|
|
|
| • Zəngəzur dəhlizinə yaşıl işıq - Əbu-Dabi görüşü tarixi dönüş nöqtəsi ola bilər
Bu gün, 09:56 |
|
|
|
| • Rusiya ilə gərginlik müğənnilərin toy bazarına təsir edibmi? – İki məşhur danışdı
Bu gün, 09:49 |
|
|
|
| • Bu şirkət 15 milyon manatlıq dərman müqaviləsinə sahib çıxdı - DETALLAR
Bu gün, 09:41 |
|
|
|
| • İran SQ-nin Baş Qərargah rəisi öldürülüb - KİV
Bu gün, 09:39 |
|
|
|
| • AZERCEL: Müştəri oğurlayır, amma... - BU DA AXIRI...
Bu gün, 09:33 |
|
|
|
| • “Xalq Kapital” çökür? - Dövriyyədə 100 FAİZLİK AZALMA
Bu gün, 09:28 |
|
|
|
| • Naxçıvanda imtahan önəmli deyil: Rüşvət verməsən İŞ DƏ YOXDUR! - ETİRAZ VAR...
Bu gün, 09:11 |
|
|
|
| • ABŞ-ın yeni Yaxın Şərq projesi - Osmanlı imperiyasının millətlər sistemi
Bu gün, 09:08 |
|
|
|
| • "Bu nə qədər absurd, bu nə qədər anormal bir yanaşmadır?" - İFŞA!!!
Bu gün, 09:04 |
|
|
|
| • Paris Məhkəməsi Makronun xanımını kişi adlandıran jurnalistə bəraət verib
Bu gün, 08:52 |
|
|
|
| • Vaşinqtonun həm Zəngəzur, həm sülh sənədinə ciddi marağı bölgədə gərginliyi artıra bilər - hədəfdə iki region ölkəsi...
Bu gün, 08:51 |
|
|
|
| • GDU rektoru nazirə qarşı CƏBHƏ AÇIB? - İLGİNC İDDİALAR
Bu gün, 08:48 |
|
|
|
| • "Terrorsuz Türkiyə" üçün kritik dönüş nöqtəsi: - PKK bu gün silahı yerə qoyacaq
Bu gün, 08:06 |
|
|
|
| • Pentaqon bu məhdudiyyətləri ləğv etdi: Çin və Rusiyaya qarşı... - NƏ BAŞ VERİR?
Bu gün, 07:20 |
|
|
|
| • Məhbəs sisteminin SEYİDOV BƏLASI... - Məmurlar sanki sanatoriyalarda qalır...
Bu gün, 07:18 |
|
|
|
| • Cənubi Qafqazda sülh gündəliyi: hazırkı danışıqların siyasi fəlsəfəsi - İNCƏLƏMƏ
Bu gün, 06:29 |
|
|
|
| • "Biz qalib tərəf kimi öz mövqelərimizi, təkliflərimizi bəyan etmişik" - deputat
Bu gün, 06:17 |
|
|
|
| • Əliyev onunla görüşmədi: Moskvadan gözlənilməz etiraf – 10 il əvvəl Putin…
Bu gün, 06:12 |
|
|
|
| • Rusiyanın Ermənistandakı hərbi bazasının əsgəri özünü güllələyib - “Factor.am”
Bu gün, 06:09 |
|
|
|
| • Uzun danışıqların başlanğıcı və: Ukraynada müharibəyə son qoymağın açarı - Görünəni odur ki...
Bu gün, 01:00 |
|
|
|
| • Əbu-Dabi görüşü: Böyük sülhə doğru mühüm addım... - GƏLİŞMƏ
Bu gün, 00:57 |
|
|
|
| • "Elə şeylər var ki, onları danışmaq istəmirəm"
Bu gün, 00:52 |
|
|
|
| • Rəsmi İrəvan yola gəlir... - AKTUAL
Bu gün, 00:50 |
|
|
|
| • Rusiya Azərbaycanın daxili işlərinə BURUN SOXMAĞA HAZIRLAŞIR - BU NƏDİ BELƏ?
Bu gün, 00:46 |
|
|
|
| • Əliyev-Paşinyan görüşü "vasitəçilik oyunu"nu yenə pozdu: - Qafqaz Rusiya, ABŞ və Avropa Birliyinin maraqlarına "girov" düşmədi
Dünən, 21:11 |
|
|
|
| • Partiya sədrlərindən Əliyev-Paşinyan görüşünə REAKSİYA
Dünən, 18:00 |
|
|
|
| • Azərbaycanlı hərbi jurnalist Gülbəniz Arifqızı vəfat etdi
Dünən, 17:57 |
|
|
|
| • 130 dollara ChatGPT planı satıldı - Dietoloqu hansı cəza gözləyir?
Dünən, 17:55 |
|
|
|
|
