Baş nazir Nikol Paşinyan Ermənistanla Azərbaycan arasında ərazi mübadiləsi məsələsindən danışıb.

"Cebheinfo.az"-ın Ermənistan mediasına istinadən verdiyi xəbərə görə, Paşinyan bildirib ki, delimitasiya çərçivəsində Azərbaycanla ərazi mübadiləsi olarsa, Ermənistan vətəndaşlarının mövqeyi lazım olacaq.

“Heç kim Ermənistan xalqının iradəsinə qarşı başqa ssenari ilə gedə bilməz. Bu, Ermənistan vətəndaşlarının mövqeyi olmadan baş verə bilməz”, - deyə Baş nazir vurğulayıb.

Qeyd edək ki, noyabrın 11-də Ermənistan parlamentinin Xarici Siyasət Məsələləri Komitəsinin hakim “Vətəndaş Müqaviləsi” fraksiyasından olan sədri Sarkis Xandanyan da Azərbaycanla ərazi mübadiləsindən danışıb. O bildirib ki, Ermənistan və Azərbaycan arasında mümkün ərazi mübadiləsi yalnız referendumdan sonra baş tutacaq:

“Əgər hər hansı bir ssenaridə Ermənistan və Azərbaycanın ərazi mübadiləsi aparmalı olduğu aydın olarsa Ermənistan qanunvericiliyinə görə, bu məsələ referendum olmadan həll edilə bilməz. Anklav məsələsi hazırda mövcuddur. Lakin bu, delimitasiya çərçivəsində həll edilməlidir. Delimitasiya və demarkasiya işləri başa çatdıqdan sonra İrəvan və Bakı anklav məsələsi ilə bağlı nə edəcəklərinə qərar verəcəklər”,- Xandanyan belə deyib.

Qeyd edək ki, söhbət Azərbaycanın hələ də işğal altında olan 4 kəndindən (Qazax rayonunun Yuxarı Əskipara, Barxudarlı, Sofulu və Sədərək rayonunun Kərki kəndləri) və Ermənistan tərəfinin iddia etdiyi Gədəbəy rayonunun Başkənd kəndindən gedir. Nikol Paşinyan hakimiyyəti Sovet dövründə qanunsuz Ermənistana verilmiş Başkəndin hazırda işğal altında olan yaşayış məntəqələrindən biri ilə dəyişdirilməsini təklif edir.

Rəsmi İrəvan işğal altındakı kəndlərin qaytarılması müqabilində ya Başkəndin Ermənistana verilməsini, ya da Başkəndin Azərbaycanın yurisdiksiyasına keçməsi müqabilində işğal olunmuş 4 anklavdan birindən imtina olunması iddiası ilə çıxış edir. Bundan başqa, Ermənistan 2021-2022-ci illərdə Azərbaycanla şərti sərhəddə yerləşən bir sıra yüksəkliklərin işğal olunduğunu bildirir.

Nikol Paşinyan guya bu ərazilərin Ermənistana məxsus olması barədə dəfələrlə əsassız iddialar irəli sürüb. Həmin yüksəkliklər Kəlbəcər rayonunun Ermənistanla şərti sərhədində yerləşən Buğdadağ dağı və Bala Göyçə gölü, Laçın rayonunun inzibati-ərazi vahidinə daxil olan Qaragöl gölü, Birinci və İkinci İşıqlı yüksəklikləri, İsti Su (Cermux) rayonu istiqamətində bir sıra torpaqlar daxildir.

Həmin ərazilər Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə Ermənistan tərəfindən işğal olunsa da, 2021-2022-ci illərdə Azərbaycan Ordusunun keçirdiyi antiterror əməliyyatları nəticəsində azad edilib. Ermənistan isə heç bir hüquqi əsas olmadan həmin ərazilərə iddia edir. Halbuki, Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası prosesi başa çatmadığına görə rəsmi İrəvanın həmin yüksəkliklərə iddia etməsi doğru deyil.

Anklavlara gəlincə, Qazax və Sədərək rayonlarının işğal altındakı kəndləri Azərbaycanın suveren əraziləridir. Bu yaşayış məntəqələri işğal olunduğuna görə qeyd-şərtsiz azad edilməlidir. Çünki bu kəndlərin Ermənistanın işğalı altında qalması Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınmasına dair 2022-ci il Praqa Bəyannaməsinə və 2025-ci il avqustun 8-də paraflanmış “Azərbaycan Respublikası ilə Emənistan Respublikası arasında sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin təsis olunması haqqında Saziş”in 1-ci və 2-ci bəndlərinə ziddir. Xandanyan bu məsələlərin sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası başa çatdıqdan sonra həll olunacağını bildirir. Amma buna yol vermək olmaz.

Ona görə ki, sərhədlərin müəyyənləşməsi prosesi on illərlə davam edə bilər. Bu isə kəndlərin işğal altında qalması deməkdir. Ona görə də yekun sülh müqaviləsi imzalanana qədər 1949-cu il Cenevrə Konvensiyasının tələblərinə uyğun olaraq, anklavlar Azərbaycana qaytarılmalıdır. Qazax rayonunun Barxudarlı və Sofulu kəndlərinin işğalına son qoyulmadan həmin istiqamətdə dəmir və avtomobil yolu açıla bilməz. Yəni işğal faktı kommunikasiyaların açılmasına mane olur.

Başkəndlə bağlı vəziyyət isə fərqlidir. Əvvəla, Başkənd tarixi Azərbaycan torpağıdır və 1920-ci ildə, yəni SSRİ yaranmazdan iki il əvvəl bolşeviklər tərəfindən qanunsuz olaraq Ermənistana pay verilib. Ona görə də bu qərarın heç bir hüquqi-konstitusion qüvvəsi yoxdur. İkincisi, Sovet dövründə Başkəndin ətrafında Azərbaycanla Ermənistan arasında inzibati, yəni şərti sərhəd olub. Ermənistan Ali Soveti 1989-cu il dekabrın 1-də keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Ermənistan SSR-ə birləşdirilməsində dair qərar çıxartmaqla Azərbaycanla inzibati sərhədlərdən imtina edib.

Bu, Başkəndə də aiddir. Eyni zamanda, Ermənistan Azərbaycana qarşı işğalçılıq müharibəsinə başlamaqla Azərbaycanla, o cümlədən Başkəndlə şərti sərhədi tanımaqdan imtina edib. Ona görə də həmin istiqamətdə sərhəd xəttini bərpa etmək hüquqi cəhətdən real deyil. Ermənistan bu məsələnin həlli üçün 1991-ci il Almatı Bəyannaməsinə istinad edir. Qeyd edək ki, Ermənistan Almatı Bəyannaməsini imzalamaqla yanaşı, Azərbaycan ərazilərini işğal edib, o cümlədən Başkəndlə Krasnoselsk (Çəmbərək) rayonu arasında dəhliz açmaq üçün Gədəbəy rayonuna hərbi təcavüz aktı həyata keçirib.

Eyni zamanda, Başkənddə separatçılığa və terrora dəstək verib. Beləliklə, adıçəkilən sənədin 3-cü bəndində əksini tapmış müstəqil dövlətlərin ərazi bütövlüyünə hörmətlə yanaşılması və sərhədlərinin toxunulmazlığına əməl edilməsi prinsipini pozub.

Ona görə də tərəflər sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası prosesində Almatı Bəyannaməsini əsas götürsələr də, bu, 1991-ci ildə mövcud olmuş inzibati sərhədlərin bərpası demək deyil. Almatı Bəyannaməsində “Sovet dövründə mövcud olmuş inzibati sərhədlər” ifadəsi yer alır. Sovet dövrü isə 1991-ci ildən ibarət deyil və 1920-ci ildən başlanır. 1920-ci il noyabrın 29-da isə Ermənistanın ərazisi 11 min kvadrat kilometr olub.

Sonra qanunsuz olaraq Azərbaycan torpaqlarının zəbt edilməsi nəticəsində Ermənistan SSR-in ərazisi 28743 kv.km.-ə çatıb. Ona görə də Nikol Paşinyan Başkəndin də daxil olduğu 29 min kv.km əraziyə mailk “real Ermənistan”ın yaradılmasını təklif edir. Əgər sərhədlərin müəyyənləşməsi zamanı Sovet dövrü xəritələrinə aid xəritələr əsas götürülərsə, o zaman Ermənistan qanunsuz zəbt etdiyi torpaqları geri qaytarmalıdır.

Bu baxımdan, 1995-ci ildə qəbul edilmiş “İnzibati Ərazi bölgüsü haqqında” Ermənistan Respublikası Qanunundan Başkəndin Geqarkunik vilayətinə aid olması barədə bənd çıxarılmalıdır. Əgər Sovet dövründə verilmiş torpaqların qaytarılması məsələsi danışıqlar predmeti olarsa, Azərbaycan tərəfi də Gədəbəy rayonunun 1947-ci ildə qanunsuz olaraq Ermənistana peşkəş edilmiş Çaykənd kəndinin, 1969-cu ilin may ayında verilmiş Tağlar kəndinin və minlərlə hektar torpaq sahəsinin qaytarılmasını tələb etmək hüququna malikdir.

Müşfiq Abdulla
“Cebheinfo.az”