Siz bioloji parçalanan stəkanda qəhvə alanda və ya plastik torba əvəzinə kağız paket seçdiyiniz anda yeni maliyyə tamaşasının iştirakçısına çevrilirsiniz. Bu tamaşanın adı “davamlı inkişaf”dır və bu tamaşaya biletlərin qiyməti getdikcə bahalaşır.

Artıq “yaşıl” sadəcə rəng deyil. Bu, həyat tərzi, şirkət imici, siyasətçilərin fəxarət mənbəyi və ailə büdcənizdə yeni xərc bəndidir. Dünya nə qədər “yaşıl” olursa, biz bir o qədər tez-tez eşidirik: “Axı bu niyə bu qədər bahadır?”

Niyə “yaşıl” məhsullar bahadır?

Hər kəs təmiz hava və mavi gölləri sevir. Amma məsələ ondadır ki, günəş panellərinin istehsalı üçün nadir metallar lazımdır, orqanik süd isə daha çox örüş və qayğı tələb edir. Tullantıların təkrar emalı isə sehrbazlıq deyil, logistika, texnika və maaşlar deməkdir.

Misallar:

Pambıqdan hazırlanan və dəfələrlə istifadə oluna bilən paket planet üçün yalnız 130 istifadədən sonra faydalı olmağa başlayır – bu vaxta qədər isə plastik paketdən daha çox zərər verir. Amma bunu kim hesablayır?

Elektrik avtomobili ekoloji cəhətdən daha təmizdir, amma əvvəlcə onun üçün az qala kosmik peyk qiyməti ödəməlisən. Xüsusən də, bu avtomobilin yaxınlıqdakı marketdən daha uzağa getməsini istəyirsinizsə.

Şirkət “yaşıl texnologiya” tətbiq edəndə, ciddi xərc çəkmək məcburiyyətindədir. Sonra isə bu xərci qaçılmaz olaraq sizin – “sevimli” istehlakçının üzərinə ötürür. Hər şey ədalətli görünür: təmiz vicdan istəyirsiniz? Buyurun, amma əlavə qiymətə.

Yeni vergilər, yeni qaydalar

Bir çox ölkələrdə təkcə ətraf mühitin çirkləndirilməsinə görə cərimə yazılmır. Artıq hətta şüşə və ya polad istehsal edənlərə belə “karbon vergisi” tətbiq edilir. Təyyarə ilə uçmaq indi təkcə narahat yox, həm də utancverici sayılır – Avropada artıq “flight shame” (uçuş ayıbı) termini də yaranıb.

Avtomobil istehsalçıları kütləvi şəkildə elektrikə keçir, hava yolları isə emissiya və marşrutlarını yenidən hesablayır. Yeganə problem odur ki, tullantılar asta şəkildə azalır, biletlərin qiyməti isə çoxdan qalxıb.

Yaşıl maliyyə: vicdanla investisiya

Müasir bankirlər də yaxşı insan obrazını sevirlər. Əvvəllər layihələr “gəlirlilik” və “rentabellik” sözləri ilə dəyərləndirilirdi. İndi isə dəbdə olan ESG termini əlavə olunub – ekologiya, sosial məsuliyyət və korporativ idarəetmə.

Bu nə deməkdir?
Plastik tullantıları emal edən zavod münasib faizlə kredit ala bilər. Neftayırma zavodu isə – nə qədər yaxşı hesabat təqdim etsə də, investor üçün toksik sayılır. Bəzən elə təsəvvür yaranır ki, hətta maliyyə sektorunda da vicdan dəbə minib.

Bəs mənim pullarıma nə olacaq?

Fikir vermisinizsə, üzərində “palma yağı yoxdur” yazılan yoqurt, təbii otlardan hazırlanmış şampun və ya ikinci dəfə emal olunmuş qabdakı mayonez həmişə daha bahadır. Bu istehsalçıların acgözlüyü deyil – yeni reallıqdır.

Çünki biz təkcə mal almırıq. Biz həm də:

istehsal zamanı emissiyaların azaldılmasına,

işçilərə ədalətli maaşların ödənilməsinə (Guancou ətrafında yox, öz ölkəmizdə),

və 30 günə parçalanan stəkana (plastik 300 ilə çürüyür) pul veririk.

Bir az istehza: yaşıl yeni qaradır?

İroniya ondadır ki, bəzən “yaşıl” həllər belə, 5 dəqiqə ərzində çürüyən kağız borucuq kimi dekorativ olur. Bəzən bundan daha pis hallarla üzləşirik:

Elektrik velosipedini 10 dəqiqəlik yürüşdən sonra yenidən doldurmalıyıq.

Biopaketlər bəzən ərzağı evə çatdırmamışdan əvvəl çürüməyə başlayır.

Bəzi ofislərdə “iqlim naminə” kondisionerləri çıxarırlar, amma əməkdaşların vəziyyəti yaddan çıxır.

Amma bütün bunlara baxmayaraq, alternativ yoxdur. Biz bir planetdə yaşayırıq və onun ehtiyatı sonsuz deyil. Hərəkətsizliyin iqtisadi qiyməti isə bəlkə də bioyoqurtun qiymətindən baha başa gələcək.

Nəticə:

“Yaşıl” məhsullar doğrudan da bahadır. Amma bu, şıltaqlıq, marketinq hiyləsi və ya təbiət sevgisinə görə cəza deyil. Bu – investisiyadır. Abstrakt gələcəyə yox, çox konkret sabaha investisiya. Elə bir sabaha ki, orada qorxmadan rahat nəfəs ala, qidalana və su içə bilək. Eybi yox, kağız borucuq ilə içək, amma daha yaxşı gələcəyə ümidimiz olsun...

*******

Bununla da “Maliyyə və gündəlik həyat: Çətin bildikləriniz sadə dildə…” adlı 15 məqalədən ibarət silsiləni başa çatdırırıq.

Bu silsilə nə dərslikdir, nə də universal məsləhətlər toplusu. Silsilənin məqsədi pulun sadəcə rəqəm yox, qərar, hiss, qorxu və ümidə çevrildiyi anlarda sizə yol göstərməkdir.

Necə istifadə etməli və sizə nə verəcək?
Maliyyə savadlılığı – Excel cədvəli və ya “gəlirinizin 10%-ni yığmağa çalışın” tipli məsləhətlər deyil. Bu, ətrafınızdakı pulların necə hərəkət etdiyini, bunun sizin davranışlarınıza necə təsir etdiyini anlamaq və sərf etməyən şərtləri sizə necə sırımaq istədiklərini sezə bilmək bacarığıdır.

Bu məqalələri

konkret sual yarananda bir-bir oxuya,

ailə və dostlarınızla müzakirə edə,

məktəb, universitet dərslərində, bloq və podkastlarda istifadə edə

və arada təkrar-təkrar nəzərdən keçirə bilərsiniz – çünki maliyyə vərdişləri bir gündə formalaşmır.

Son tövsiyə:
Bir gecəyə maliyyə eksperti olmağa çalışmayın. Tək bir dürüst addımla başlayın: xərclərinizə baxın, bank kartınızın şərtlərini anlayın, özünüzə bir sual verin: “Mən bunu niyə aldım? Bu qərar doğrudan da mənim idimi?”

Əgər bundan başlasanız – maliyyə sizin üçün abstrakt problem yox, real alətə çevriləcək.
Maliyyə savadlılığı – pulunuzun hara getdiyini bildiyiniz andır. Hətta yanlış yerə getsə də – heç olmasa siz onun dalınca sürünməyəcəksiniz!

Fuad Rəsulov - pressklub.az