Yaxın Şərq yanır və neft indeksləri proqnozlaşdırılan artan eskalasiya əyrisini təkrarlayır. İki böyük regional oyunçu arasındakı müharibə qlobal karbohidrogen birjalarında qiymətləri sarsıdıb.

Neft hazırda Yaxın Şərqdə gərginliyin artmasının ABŞ-ın birbaşa müdaxiləsinə səbəb ola biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlar səbəbindən son beş ayın ən yüksək həddinə yaxınlaşır. Neftin qiyməti bir həftə ərzində təxminən 10 faiz artıb. Bu, Trampın Yaxın Şərqdəki münaqişəni müzakirə etmək üçün Vaşinqtonda milli təhlükəsizlik komandası ilə görüşdüyü məlum olduqdan sonra baş verib. Ehtimallara görə, ABŞ İsrailin İrana hücumuna qoşula bilər (ki, artıq bir neçə zərbə endirib Birləşmiş Ştarlar İranın nüvə obyektlərinə). Amerika silahları İranın nüvə proqramına İsrailin təkbaşına edə biləcəyindən daha sarsıdıcı zərbə vurmaq üçün açar hesab olunur.

Eskalasiyanın ardınca Azərbaycanın “Azeri Light” (CIF) markalı nefti dünya bazarlarında kəskin bahalaşıb - 1 barelin qiyməti 3,79 dollar və ya 5% artaraq 79,58 dollar olub. Ticarət nəticələrindən sonra “Brent” markalı neftin avqust fyuçerslərinin qiyməti 75,79 dollar olub. Beləliklə, orta qiymətin büdcədə nəzərdə tutulan 70 dollardan aşağı düşməsindən və ümumi risklərdən sonra “qara qızıl” bahalaşmağa başlayıb. Potensial olaraq, Yaxın Şərqdə hərbi əməliyyatlar onun daha da bahalaşmasına ciddi təsir göstərə bilər.

Sanksiyalara baxmayaraq, İran əsas neft ixracatçısı olaraq qalır. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin məlumatına görə, ölkədə əvvəlki kimi son aylarda gündə təxminən 3,4 milyon barel neft hasil edilir. Agentlik hesab edir ki, istehsal potensialı 3,8 mln. barel olan İran neftinin yarısından üçdə ikisinə qədəri əsasən Çinə ixrac edilir.

“Caspian Barrel” Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban AYNA.AZ-a şərhində deyib ki, gərginlik artdıqca neftin qiyməti də artacaq: "Xatırladıram ki, 2022-ci ilin martında Ukraynada baş verən hadisələr fonunda neftin qiyməti 139 dollara qalxmışdı. Nəzərə almaq lazımdır ki, bundan sonra Şərqi Avropada davam edən müharibəyə baxmayaraq, kotirovkalar xeyli ucuzlaşaraq 65 dollara düşüb".

Təhlilçinin fikrincə, hazırkı artım uranın zənginləşdirilməsi mərkəzlərinin hava hücumları və bombalanması ilə bağlıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, İran ildə 200 milyon tondan çox neft hasil edir və onun yarısını dünya bazarına çıxarır. Bu səbəbdən sabitliyin pozulması bazarlara ciddi təsir edir.

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli mövzuya dair AYNA.AZ-a söyləyib ki, münaqişə zamanı kotirovkalar artmaqda davam edəcək: “Münaqişə nəticəsində birdən-birə neftin qiyməti qalxdı. Ən azından münaqişənin davam etdiyi dövrdə qiymət artımı nəzərə çarpacaq. Çünki İran körfəzi, Hörmüz boğazı neft tankerlərinin yüzdə 30-unun keçdiyi bölgədir. Bu hadisə ölkəmizə də təsir edəcək - Azərbaycan neft ixracından müvəqqəti olaraq əlavə gəlir əldə edəcək”.

İqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirov da oxşar fikirdədir: “Tehranın Hörmüz boğazını bağlamaq təhdidləri beynəlxalq bazarlarda qiymətlərin daha kəskin sıçrayışına səbəb ola bilər. Neftin baha olması qiymətlərin yüksək olması deməkdir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun hesablamalarına görə, inkişaf etmiş ölkələrdə qızılın qiyməti 1 faiz, 0,4 faiz bəndi artıb”.

Beləliklə, Azərbaycan iqtisadiyyatına təsir edən amillər neftin artması müstəvisinə keçir və bu, sözsüz ki, büdcəyə müsbət təsir göstərəcək. Lakin dünya qiymətlərinin artması istehlak bazarında inflyasiya dinamikasını artıra bilər.

İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov hesab edir ki, eyni zamanda neftin ucuzlaşması riskləri inflyasiya təhlükəsi ilə müqayisə oluna bilməz: “Neftin 50 dollara düşmə ehtimalı qlobal kataklizmlər nəticəsində yarana biləcək inflyasiya və ya ABŞ dollarının məzənnəsinin yüksəlməsi kimi amillərdən daha böyük təhlükə və təhlükədir. Bu səbəbdən biz ilk növbədə istehsalın və ÜDM-in artırılmasına diqqət yetirməliyik və buna iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirməklə nail olmaq lazımdır”.