Globalinfo.az beynəlxalq və xarici siyasət gündəminin son gəlişmələri barədə türkiyəli politoloq Engin Özerdən müsahibə alıb.

Həmin müsahibəni təqdim edirik:

– Donald Tramp bəyan edib ki, Dmitri Medvedevin təhdidlərinə cavab olaraq Rusiya ilə su sərhədinə iki atom sualtı qayıqlar yerləşdirib. Amma dəqiq harda yerləşdirildiyi deyilmir. Montrö Konvensiyasına uyğun olaraq, ABŞ Qara dənizdə nüvə sualtı qayıqlarını yerləşdirmək üçün Türkiyədən icazə almalıdır. Çünki Türkiyənin ərazisindəki boğazlardan (Çanaqqala və Bosfor) keçərək gəmilər Qara dənizə daxil ola bilər. Şimal tərəfdən isə Baltik dənizdə yerləşdirə bilər. Həmçinin Barens dənizində də mümkündür. Bu məsələ haqda nə düşünürsünüz?

– Qeyd etdiyiniz kimi, Donald Tramp atom sualtı qayıqlarını hansı ölkəyə yerləşdirəcəyini deməyib. Bu, məsələn, Polşa da ola bilər, yaxud mənim fikrimcə, Rusiyanın şərqindəki Tayvan, hansı ki, ABŞ ilə hərbi müqaviləsi var, oraya da yerləşdirə bilərlər. Yəni, burada bir neçə variant var. Hətta Fin körfəzinə belə girə bilər. Kalininqrad yaxınlığında Almaniyanın limanlarına yanaşa bilər. Bir çox variant var. Yəni burada Türkiyənin adının hallanması çox da məntiqli deyil. Başa düşmürəm, niyə Türkiyəyə diqqət yetirirlər. Səhv etmirəmsə, Montrö Konvensiyası 10 min tona qədər olan xarici gəmilərin (sualtı qayıqlar da gəmi kimi təsnif edilir) 21 gün müddətində dayanmasına icazə verir. Ancaq bu atom sualtı qayığıdır və başqa kateqoriyaya aid edilə bilər. Bu gəmilərin biri ehtimal ki, Baltik dənizi tərəfdə, digəri isə həm də Çin təhdidinə qarşı Rusiyanın şərqində Tayvan yaxınlığında bir əraziyə yerləşdiriləcək.

İkinci və narahatedici məqam ondan ibarətdir ki, bu, indi müharibə dövrü hesab olunacaqmı? Çünki Rusiya rəsmi olaraq Ukraynaya müharibə elan etməyib və oradakı müharibəni xüsusi hərbi əməliyyat hesab edir. Bu, beynəlxalq hüquqda çaşqınlıq yarada bilər. Lakin Qərbin nöqteyi-nəzərindən Ukraynada elan olunmamış müharibə var. Bu da vəziyyəti bir qədər mürəkkəbləşdirir.

– Trampın Putinə qarşı sanksiyaları ləğv etməsi xəbəri yayılıb. ABŞ Senatı yayın sonuna qədər Rusiyaya qarşı sanksiyaların sərtləşdirilməsi, o cümlədən üçüncü ölkələrə qarşı məhdudiyyətlərin tətbiqi ilə bağlı yeni qanun layihəsini qəbul etməyəcək. Bu barədə “The Hill” qəzetində dərc olunan məqalədə deyilir. Məqalədə qeyd edilir ki, Respublikaçı senatorlar Rusiyaya qarşı sanksiyalarla bağlı genişmiqyaslı qanun layihəsini qəbul etmədən Vaşinqtonu tərk etməyə hazırlaşırlar. Senatın iş sessiyası avqustun əvvəlində başa çatır. Senatorlar bu ay təmsil etdikləri ştatlara gedəcəklər və sentyabrın əvvəlində Vaşinqtonda işə qayıdacaqlar. “Senatorlar bir aylıq fasilədən əvvəl qanunun qəbul olunmasını istəsələr də, son nəticədə bu barədə qərarı Trampın ixtiyarına veriblər. Ancaq Amerika prezidentinin bunu yerinə yetirəcəyinə demokratlar şübhə ilə yanaşırlar”, – nəşr yazıb. Trampın Putinlə bağlı tez-tez mövqe dəyişdirməsi nə ilə bağlıdır? Trampın Rusiya prezidentinə 10 gün vaxt verməsi qərarından sonra belə addımı nə ilə izah olunur?

– Tramp əvvəlcə 50 günlük müddət vermişdi. Əslində, biz hələ də 50 günün bitməsini gözləyirik və ümumi fikir budur ki, 1 sentyabrda – Ümumdünya Sülh Günündə atəşkəs təmin oluna bilər. Amma bu günlərdə Rusiya ordusunun strateji bölgələrdə, xüsusən də Kupyansk bölgəsində nə qədər irəliləyə biləcəyi bəlli deyil. Bununla belə, məsələn, nisbi atəşkəsin və ya bir aylıq atəşkəsin sentyabrın 1-də qəbul oluna biləcəyinə dair bir fikir var. Tramp niyə bu qədər çox müddət verildiyi barədə müzakirəni dayandırmaq üçün ilkin 50 günlük müddəti 10 günə endirdi.

ABŞ prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Stiv Uitkoff 6-7 avqustda Moskvaya gəlir. Yəni on beş gün içində yenidən ABŞ-Rusiya görüşləri keçirərək avqustun sonuna doğru ciddi bir zirvə görüşü təşkil edib sentyabrın 1-də atəşkəs elan ediləcək. Buna görə ABŞ parlamentində zamana qarşı oynayırlar.

– Suriyaya Azərbaycan qazının verilməsi siyasi və iqtisadi əhəmiyyətə malik mühüm hadisədir. Azərbaycan Qərb və Şərq marşrutları üzrə enerji diplomatiyasını gücləndirir. Bu, Rusiyadan üzərimizə əlavə təzyiqlərin artmasına da səbəb olacaqmı?

– Azərbaycanla Rusiya arasında gərginlik son həftələrdə bir qədər soyusa da, bu son Ayvazovski məsələsindən, Stepanakert və Dağlıq Qarabağ terminlərinin işlədilməsindən sonra yenidən artdı. Azərbaycanın bu məsələyə cavabı “Köniqsberq” (Kalininqrad şəhərinin 1946-cı ilə qədərki adı – red.) oldu. Gərginlik yaranır, əlbəttə, bunun arxasında geosiyasi dəyişiklik, Azərbaycanın Rusiyanın enerji sahələrinə daxil olması faktoru dayanır. Təəssüf ki, yaxın gələcəkdə Cənubi Qafqazda Ermənistan və Azərbaycanda problemlər yaşama ehtimalımız yüksəkdir. Bura Gürcüstanı da daxil edə bilərik. Gürcüstanda müəyyən dəyişikliklər ola bilər. Rusiya ilə Azərbaycan arasındakı məsələni daha da gərginləşdirərək deyil, kompromis yolu ilə həlli tərəflər üçün daha faydalı olar.