“Tramp yolu”nun həyata keçirilməsi ilə bağlı siyasi-texniki çətinliklər var, bu mövzuda Ermənistan və ABŞ danışıqlar aparır. Çünki İran, ABŞ, Rusiya, Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistanın maraqlarını uzlaşdırmaq asan deyil. Bununla belə, bu, mümkünsüz də deyil, sadəcə, çox ciddi iş tələb edir, hələ böyük yol qət edilməlidir".

Bunu erməni politoloq Aleksandr İsgəndəryan deyib. O, prosesin mürəkkəb və uzunmüddətli olduğunu bildirib və dünyada buna bənzər çoxlu nümunələrin mövcudluğunu xatırladıb: “Mən həmişə Belarusla Rusiyanın Kalininqrad vilayətini birləşdirən yolu nümunə gətirirəm: o yol Litvanın ərazisindən keçir, halbuki Litva NATO və Avropa İttifaqının üzvüdür. Buna baxmayaraq, razılaşma var ki, Rusiya vətəndaşları Kalininqrada vizasız, hətta pasportsuz gedə bilirlər. Deməli, belə layihələr mümkündür, sadəcə, çox həssas və diqqətli iş tələb edir”.

Bəzi ekspertlərin iddiasına görə, Zəngəzur dəhlizinin açılması Gürcüstana sərf etmir. Analitiklər bunu onunla əsaslandırırlar ki, buna qədər Azərbaycanın Türkiyə və Avropaya açılan bir çox əhəmiyyətli iqtisadi layihələri Gürcüstan üzərindən həyata keçirilib. Məhz bu səbəbdən Gürcüstan Zəngəzur dəhlizinin açılmasını nəqliyyat, logistika baxımından alternativ kimi qiymətləndirir.

“Ermənistan, Azərbaycan və Türkiyə arasında yeni marşrutların açılmasından sonra Gürcüstan tranzit yüklərinin 20%-ə qədərini itirmək riski ilə üzləşir”.

Bunu bir müddət əvvəl Nəqliyyat Dəhlizləri Tədqiqatları Mərkəzinin direktoru Paata Tsaqareişvili demişdi. “Gürcüstan ərazisindən hər il təxminən 18-20 milyon ton yük daşınır. Bu miqyaslı itkilər olduqca ciddidir. Gürcüstan bu gün rəqabət qabiliyyətini qorumaq üçün addımlar atmalıdır: tarif siyasətini yenidən nəzərdən keçirməli, infrastrukturu inkişaf etdirməli və yük daşıyıcıları üçün stimullar təmin etməlidir”, - o bildirib.

Zəngəzur dəhlizinin açılması Gürcüstana sərf edirmi? Gürcüstan dəhlizə hansı dəstəyi verə bilər? ABŞ-ın bununla bağlı istəklərində söhbət nədən gedə bilər? Nəhayət, erməni cəmiyyəti nə dərəcədə dəhliz rejiminə hazırdır?

Politoloq Yusif Bağırzadə “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, ABŞ Dövlət Departamentinin böyük müşaviri Conatan Askonasın Gürcüstana səfəri və rəsmi açıqlamasında TRIPP/Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı məsləhətləşmələrə xüsusi yer verilməsi Cənubi Qafqazda geosiyasi dinamikanın yeni mərhələyə keçdiyini göstərir: “Bu danışıqlarda xüsusilə Gürcüstanın rolu diqqət mərkəzinə çıxır. Çünki regionda nəqliyyat-kommunikasiya xəritəsinin yenidən formalaşması məhz Tiflisin mövqeyindən də asılı olacaq. Zəngəzur dəhlizinin açılması əslində həm də Gürcüstan üçün mühüm imkanlar yaradır. Uzun illərdir Bakı-Tiflis-Qars xətti və digər mövcud marşrutlar sayəsində Gürcüstan Cənubi Qafqazın əsas tranzit qovşaqlarından biri kimi formalaşıb. Buna görə bəzi dairələr yeni marşrutların Gürcüstanın tranzit dominantlığını zəiflədə biləcəyini irəli sürür. Lakin daha realist yanaşma göstərir ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması əksinə, regional yük axınlarının ümumi həcmini artıracaq. Bu halda yüklərin bir hissəsi alternativ yollarla daşınsa belə, ümumi tranzit həcminin yüksəlməsi Gürcüstanın üzərindən keçən daşımaların da artmasına səbəb ola bilər. Burada iki əsas mexanizm işə düşür: birincisi, Azərbaycan üzərindən keçəcək yüklərin sayının çoxalması Tiflis limanları, dəmir yolları və gömrük məntəqələri üçün əlavə gəlir mənbəyi formalaşdıracaq; ikincisi, regionda yeni nəqliyyat arteriyasının açılması Gürcüstanın logistika xəritəsində tamamlayıcı rol oynayan daşımaların genişlənməsinə səbəb olacaq. Bu baxımdan Gürcüstanın ziyan görməsi ehtimalı azdır, əksinə, Cənubi Qafqazın vahid tranzit məkanına çevrilməsi Gürcüstanın geoiqtisadi mövqeyini gücləndirə bilər”.

ABŞ-nin maraqlarına gəlincə, politoloq dedi ki, Vaşinqton üçün Zəngəzur dəhlizi təkcə iqtisadi layihə deyil, Cənubi Qafqazda Avroatlantik təsirin gücləndirilməsi üçün strateji alətdir: “Bu layihə həm Rusiya təsirinin məhdudlaşdırılması, həm İranın regiondakı logistik rolunun balanslaşdırılması, həm də Avropa-Asiya ticarətinin diversifikasiyası baxımından Vaşinqton üçün əhəmiyyətlidir. ABŞ həm Azərbaycana, həm də Gürcüstana layihənin siyasi və institusional dəstəklə təmin edilməsində yardımçı olmaq istəyir və Tiflisin bu prosesdə ”stabil tərəfdaş" kimi iştirakını vacib hesab edir".

Y.Bağırzadə qeyd etdi ki, Ermənistan cəmiyyətində isə dəhlizlə bağlı fikir ayrılığı qalmaqda davam edir: “Dəhlizin iqtisadi faydalarını başa düşənlər olsa da, xüsusilə də Paşinyanın müxalifəti dəhlizin açılmasını Ermənistanın ”suverenliyinin itirilməsi", “təzyiq altında seçim” kimi təqdim edir. Bununla belə, Ermənistanın real geoiqtisadi maraqları uzunmüddətli perspektivdə kommunikasiyaların açılımını qaçılmaz edir.

Ümumi olaraq qeyd edim ki, Zəngəzur dəhlizi ətrafında gedən danışıqlar təkcə Azərbaycan və Ermənistanı deyil, bütövlükdə regionun iqtisadi-siyasi arxitekturasını yenidən formalaşdırır. Gürcüstanın isə bu prosesdən əlavə qazanc əldə etmək imkanı böyükdür".