.
Azərbaycan parlamentində Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına təklif olunan dəyişikliklər ətrafında müzakirələr yeni siyasi və hüquqi perspektivlər doğurub. Milli Məclisin son iclasında təqdim olunan “Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklərin təsdiq edilməsi haqqında” qanun layihəsi yalnız texniki yeniliklərlə kifayətlənməyib, həm də regionun muxtariyyət statusu ilə bağlı fundamental sualları gündəmə gətirib.
Müzakirələr zamanı millət vəkilləri xüsusilə Konstitusiyanın Preambulasından Moskva və Qars müqavilələrinə istinadın çıxarılmasını müsbət hal kimi qiymətləndirməklə yanaşı, Naxçıvanın muxtariyyət statusunun aktual olub-olmadığını da müzakirə ediblər. Bu da ölkənin unitar dövlət prinsipi çərçivəsində Naxçıvanın gələcək hüquqi statusu ilə bağlı geniş ictimai debatların başlanacağına işarə edir.
Parlamentin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin sədr müavini Qüdrət Həsənquliyev bildirib ki, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasının Preambulasından Moskva və Qars müqavilələrinə istinadın çıxarılması çox müsbət haldır.
Millət vəkilinin sözlərinə görə, Naxçıvanın muxtariyyət statusu ilə bağlı geniş müzakirələrə başlanmalıdır: “Geniş ictimaiyyət müzakirələrə başlasın ki, Naxçıvanda muxtar respublikanın saxlanmasına ehtiyac var, ya yox? Naxçıvan balaca yerdir. Əvvəllər hardasa başa düşmək olardı. İndi isə İran üzərindən qısa yol çəkilir, tezliklə Zəngəzur üzərindən də yol açılar. Bizim Konstitusiyaya görə, Azərbaycan unitar dövlətdir. Bu baxımdan Naxçıvanda muxtariyyətin ləğvi məsələsi barədə düşünmək lazımdır. Bu dəyişiklikləri Azərbaycan Konstitusiyasına dəyişiklik etdikdən sonra etmək olar. Konstitusiyamızda Naxçıvanla bağlı müddəalar qala-qala, Naxçıvan Konstitusiyana dəyişiklik edirik. Düşünürəm ki, bu dəyişiklikləri Azərbaycan Konstitusiyasına dəyişiklik etdikdən sonra etməli idik”.
Deputat Elman Nəsirov isə qeyd edib ki, muxtariyyətlə bağlı məsələ bu layihənin predmeti deyil: “Bu layihədə konkret əlavə edilən iki yeni maddə və bir çox dəyişikliklər əhatə olunub. Bu layihə ilə Azərbaycanın unitar dövlət kimi möhkəmlənməsi baxımından yeni pəncərələr açılır”.
Konstitusiya Araşdırmalar Fondunun rəhbəri Əliməmməd Nuriyev isə hesab edir ki, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına təklif olunan dəyişiklik tarixi və hüquqi əsasların normativ mətnlərdən çıxarılması kimi qiymətləndirilə bilər. Hüquq müdafiəçisi bildirib ki, əvvəllər Moskva və Qars müqavilələrinə istinad etməklə Naxçıvanın muxtar statusunun beynəlxalq hüquqi zəmanətləri vurğulanırdı. Onların çıxarılması isə suveren hüququn daxili normativ qaynaqlarla təsbitinin keçidini ifadə edir:
“Bu da Naxçıvanın hüquqi statusunun yalnız Azərbaycan Konstitusiyası ilə tənzimlənməsi prinsipinə keçidi göstərir. Deməli, dəyişiklik dövlət suverenliyinin tam şəkildə tanınması və təmərküzləşdirilməsi kontekstində şərh oluna bilər. Qüvvədə olan mətnə görə, Naxçıvanın statusu həm Azərbaycan Konstitusiyası, həm də onun öz Konstitusiyası ilə müəyyən olunur. Yeni yanaşma isə statusun birbaşa Azərbaycan Konstitusiyası ilə müəyyən olunacağını göstərir. Bu dəyişiklik vahid hüquqi sistemə keçidin, muxtariyyətin hüquqi çərçivəsinin mərkəzi qanunvericilik aktları ilə müəyyən ediləcəyinin göstəricisidir. Əvvəllər Naxçıvan öz Konstitusiyası vasitəsilə hüquqi statusunu müəyyən edə bilirdisə, dəyişiklikdən sonra bu imkan məhdudlaşdırılacaq və Konstitusiya hüquqi səviyyəsinə tabeçilik daha da dəqiqləşdirilir. Bu, həm də muxtar respublikanın statusunun daha mərkəzləşdirilmiş və hüquqi sabitlik çərçivəsində tənzimlənməsi məqsədi güdür”.
Ə.Nuriyev təklif olunan ən mühüm dəyişikliklərdən birinin muxtar respublikanın ali vəzifəli şəxsi statusunun ləğv olunması ilə bağlı olduğunu vurğulayıb:
“Bu, regional özünəməxsus idarə modelinin vahid dövlət idarəetmə modelinə keçidini ifadə edəcək. Muxtar respublikanın qüvvədə olan Konstitusiyasına görə, muxtariyyətin başçısı Ali Məclisin sədri xüsusi statusa malikdir. Yeni dəyişiklikdə isə bu status ləğv olunur. Bu isə Naxçıvanın idarəçiliyində Prezident üsul-idarəsinin gücləndirilməsi, muxtar rəhbərlik institutunun isə simvolik və ya struktur olaraq zəiflədilməsi anlamına gəlir. Yəni Naxçıvanın siyasi idarəetməsi birbaşa mərkəzdən yönəldilir. Bu dəyişiklik regional özünəməxsus idarə modelinin vahid dövlət idarəetmə modelinə keçidi ifadə edir. Bu da Azərbaycanın unitar dövlət olmasından irəli gəlir. Dəyişiklik Azərbaycan Konstitusiyasına uyğunlaşma deməkdir, həm də vahid vertikalı müəyyənləşdirir və icra hakimiyyəti institutunun Prezidentə məxsusluğunu bir daha göstərir. Dəyişiklik Naxçıvanın hüquqi, siyasi, inzibati statusunun mərkəzi icra hakimiyyətinə daha sıx bağlanması və Azərbaycan Konstitusiyasına tam inteqrasiya edilməsinə yönəldilib. Bu daxili suverenliyin daha güclü ifadəsi, konstitusion sabitliyin təminatı və vahid idarəetmə modelinə keçid kimi qiymətləndirilə bilər”.
