Son günlər erməni mənbələrinin yaydığı, 23 iyul 1993-cü ildə Ağdamın işğalı ilə bağlı birinci Ermənistan prezidenti Levon Ter-Petrosyanın çıxışından götürülmüş sensasiyalı kadrlar hər kəsin diqqətini yenidən bu qanlı tarixə çəkir. Məhz elə indi, indiki durumda bu videonun “təsadüfən” üzə çıxması düşündürücüdür: görünür, hazırkı baş nazir Nikol Paşinyanın ətrafından kimsə bunu ictimailəşdirməklə Ter-Petrosyanı və onun siyasi irsini çətin vəziyyətdə qoymaq istəyir. Bu isə hələ başlanğıcdır. Çünki Paşinyan əvvəllər də Ermənistanın ilk prezidentlərini Azərbaycanla danışıqlar mövzusunda açıq müzakirələrə çağırmış, bu da Ter-Petrosyanın xeyli aqressiv reaksiyasına səbəb olmuşdu. Ancaq bütün bunların içində ən sarsıdıcı məqam videonun məzmunudur.
Levon Ter-Petrosyanın 1993-cü ildə Ağdamın işğalından sonra etdiyi çıxışın yayımlanması Ermənistanın keçmiş rəhbərliyinin əsl məqsədlərini ifşa edib. Bu çıxışda Ermənistanın ilk prezidenti münaqişənin kökləri və məqsədləri haqqında açıq bəyanatlar verir. Çıxış uzun müddət gizli saxlanılsa da, onun yayılması Ermənistanın apardığı siyasətin həqiqətlərini üzə çıxarıb.
"Ermənistanın birinci prezidenti Ter-Petrosyan və erməni milli hərəkatının gerçək məqsədləri" adlı çox maraqlı videomaterial internetdə yayımlanıb. Bu, 1993-cü il iyulun 23-də, terrorçu “Yerkrapa” təşkilatının üzvləri ilə görüşdə Ermənistanın ilk prezidenti Levon Ter-Petrosyanın çıxışının videoyazısıdır.
“Əgər 1988-ci ildə hər şey başlamasaydı, bu gün nə Qarabağ olardı, nə də Ermənistan. Biz işi təşkil etdik, dəstələr yaratdıq. Təcrübə qazandıq. Ermənistan və Artsax tamamilə digər millətlərdən təmizləndi. Bir daha təkrar edirəm, bu, altı yüz illik problemdir. Onun əhəmiyyətini erməni xalqı bundan sonra da 600 il hiss edəcək, - Ter-Petrosyan deyir. - Təsəvvür edin, əgər bu gün Ermənistanda 1988-ci ildən əvvəl burada olan 170 min digər millətlərin nümayəndəsi qalsaydı, bu gün bizim dövlətimiz olmazdı. Biz şimal və şərq bölgələrimizi qoruya bilməzdik. Üstəlik, qarşımıza üç yeni problem çıxardı. Yadda saxlayın ki, üç rayonda azərbaycanlılar çoxluq təşkil edirdi: Vardenis, Masis və Amasiya. Zəngəzur bölgəsində isə onların sayı olduqca böyük idi. Və bu məsələ həll olunub. Bu, göydən bizə hədiyyə kimi gəlmədi. Bu problemi bizim hərəkat həll etdi – xalqımızın milli-azadlıq mübarizəsi, Erməni Ümumxalq Hərəkatı və onun hərbi qanadı, özünümüdafiə dəstələrimiz, “Yerkrapa” dəstələri. Artsaxda da eyni vəziyyətdir. Bu gün Artsaxın bütün ərazisi və daha böyük bir hissə ermənilərin əlindədir".
"İkincisi, əgər bu hərəkat vaxtında başlamasaydı, Azərbaycanda yaşayan 500 min erməni - hətta fiziki olaraq məhv edilməsəydilər də – girov vəziyyətinə düşəcəkdilər və bu, Ermənistanı diz çökdürmək üçün ən güclü vasitə olacaqdı. Onlar xilas oldular, 300 mini Ermənistanda sığınacaq tapdı, 10 ildən sonra isə onların sayı 1 milyona, hətta 1,5 milyona çatacaq”, – deyə ilk erməni prezidenti xəyallara qapılaraq əlavə edir: “Bu, milli miqyasda bir problemdir və bizim hərəkatımız tərəfindən həll olunub. Biz həmişə hərbi əməliyyatları diplomatiya ilə birlikdə tətbiq etmişik. İndiyədək bunu bacarmışıq. Burada zərgər dəqiqliyi ilə iş görülüb. Əgər elə davam etsək, uğurumuzu əldən vermərik. Biz Dağlıq Qarabağın statusu mövzusunu gündəlikdən çıxardıq. Əsas məsələ - müharibəni dayandırmaq, möhkəm sülhü təmin etmək və yalnız bu şəraitdə danışıqlar masasına oturmaqdır. Lazım olsa, 20 il, 30 il - Qarabağın statusu barədə danışıqlar apararıq. Bu müddət ərzində Qarabağın əhalisinin təhlükəsizliyi və yaşayışı təmin olunacaq, iqtisadiyyatı inkişaf edəcək, əhalisinin sayı artacaq və biz son məqsədimizə çatacağıq”.
Kadrlar Ter-Petrosyanın 1988-ci ildən etibarən azərbaycanlıların tarixi torpaqlarından qovulmasının “müstəqil” Ermənistanın yaranmasında əsas təməl daşına çevrildiyini açıq-aydın etiraf etməsini ortaya qoyur. O, bunu elə bir tonla deyir ki, guya bütöv bir xalqı torpaqlarından didərgin salmaq vandalizm deyil, qəhrəmanlıq nümunəsidir. Özü də fəxrlə vurğulayır ki, məhz silahlı milis dəstələrinin yaradılması “ordunun əsası” olub və “erməni xalqının 600 il ərzində həll edə bilmədiyi problemi” guya ki, onlar həll ediblər. Etnik təmizləmə kimi bir cinayətin Ermənistan dövlətinin ali rəhbərinin dilindən bu cür soyuqqanlılıqla səsləndirilməsi insanın qəlbini dondurur.
Amma Ter-Petrosyan bununla da kifayətlənmir. O, iddia edir ki, azərbaycanlıların kütləvi deportasiyası olmasaydı, Ermənistan nə şimal, nə də şərq istiqamətində özünü müdafiə edə, ümumiyyətlə, dövlət kimi formalaşa bilməzdi. Bu “müdafiə” deyilən məsələnin özündə isə bir bütün xalqın zorla yurdlarından çıxarılması nəzərdə tutulursa, burada hansı insani dəyərdən, hansı hüquqdən danışmaq olar? Bu mənzərəni Serj Sarqsyanın Xocalı faciəsi barədə açıq-aydın “qorxutma vasitəsi” ifadəsi ilə birləşdirəndə, insanın dəhşəti qat-qat artır.
Vaxt ötdükcə həqiqət üzə çıxdı: Azərbaycan öz torpaqlarını işğaldan azad etdi, Qazax rayonunun dörd kəndini bir güllə atmadan geri qaytardı və sarsılmaz iradə ilə ədaləti bərpa edəcəyini bəyan etdi. Bu iradəyə Qərbi azərbaycanlıların tarixi torpaqlarına dönüşü də daxildir. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə bildirib ki, neçə onillik əvvəl doğma ocaqlarından qovulan insanlar tezliklə öz el-obasına qayıdacaqlar. Bu sözlər milyonlarla azərbaycanlının ürəyinə su səpir, inam aşılayır.
Məhz bu fonda Levon Ter-Petrosyanın dediklərini əks etdirən video xüsusi simvolik məna kəsb edir. Çünki nifrət və təcavüz üzərində “dövlət” qurmaq niyyətinə düşənlər sonda fəlakətə sürüklənirlər. Regionda özünü guya “demokratik” dayağa çevirmək istəyən Ermənistanın faktiki olaraq millətçi ideyaların və “altı əsrlik problemin” uydurma təsəvvürlərinin girovuna çevrildiyi göz önündədir. Təəssüf ki, Qərbdə bu kadrların məzmununa, insan hüquqları və etnik dözümlülükdən danışan hər kəsin zülm keçirməli olduğu bu çıxışa sərt reaksiya verməkdə hələ də tələskənlik göstərən yoxdur. Bu isə tarix qarşısında böyük ədalətsizlikdir və biz yenidən şahid oluruq ki, həqiqəti boğmağa çalışan hər hansı revizionizm gec-tez öz ifşa olunma saatına çatır.
Beləcə, otuz ildən sonra o dövrün erməni siyasətinin əsl mahiyyətinin canlı sübutunu görürük: məqsədyönlü etnik təmizləmələr, yerli əhalinin qovulması, hətta fiziki məhvinə hesablanmış ideoloji xətt və bütün bunları özünə “azadlıq mübarizəsi” donu geyindirməyə çalışan bir riyakarlıq. Bu gün yeni təbliğat miflərinin tüğyan etdiyi məqamda ortaya çıxan həmin kadrlarda həqiqət sanki uçurumun dibindən səslənir və bizə xatırladır ki, millətçi fanatizm öz hay-harayında ilk növbədə elə Ermənistanın özünü uçuruma yuvarladı. Bu rüsvayçı sənədin “qəhrəmanı” Ter-Petrosyan hələ sağdır və öz əli ilə qurduğu bu faciəli tablonu canlı izləyə bilir. Bəs, heç olmasa, “azlıqların hüquqları”ndan dəm vuran erməni elitası və onunla həmrəylik nümayiş etdirən dünya bu açıqlamaların dəhşətini dərk edəcəkmi? Axı tarix dönə-dönə sübut edib ki, o, gec-tez bütün yalançıları haqq divanına çəkir.
Otuz ildən artıqdır ki, bizə “müstəqil” Ermənistanın guya milli-azadlıq ideyaları ilə qurulduğunu deyir, Qarabağ münaqişəsinin isə ermənilər üçün “müqəddəs savaş” olduğunu təlqin edirdilər. Lakin indi arxivdən çıxan bir parça video o illərin mifologiyasına son nöqtəni qoyur. Ter-Petrosyan bütün ehtiyat pərdələrini ataraq söyləyir: 1988-ci ildə Ermənistanda azərbaycanlıları kütləvi halda qovmaqla başlanan proseslər olmasaydı, nə müstəqillikdən söhbət gedər, nə də Qarabağ işğal edilərdi. Onun “özünümüdafiə dəstələri” adlandırdığı silahlı qrupların gerçək missiyası isə azərbaycanlı əhalini zorla doğma yurdlarından çıxarmaq olub. Üstəlik, o, xəcalət çəkmədən vurğulayır ki, bu taktika sayəsində Ermənistandan “digər millətləri də təmizləmək” və altı əsrlik “problemi” birdəfəlik həll etmək mümkün olub.
Əgər monoetnik struktur qurmağı rəsmi dövlət siyasətinə çevirmisinizsə, bəs onda hansı “gələcək”dən danışmaq olar? Qarabağda törədilənlər bir yana, Ermənistanın özündə belə, Ter-Petrosyanın etirafına görə, guya “yadlara” qarşı yönəlmiş “özünümüdafiə” dəstələri yaradılıb. Axı kimdən müdafiə olunurdu bu silahlılar? Öz ərazisində yaşayıb kimsəni hədələməyən dinc azərbaycanlılardanmı? Hədəf bəllidir: yüz minlərlə insanı evlərindən didərgin salmaq, qorxutmaq və yer üzündən silməyə cəhd etmək.
Nəticə isə göz qabağındadır: “böyük plan”ın acınacaqlı iflası. Ter-Petrosyan elə düşünürdü ki, azərbaycanlılardan “xilas” olmaqla Ermənistan dirçələcək, dövlətin demoqrafik və iqtisadi qüdrəti artacaq, Qarabağ isə çiçəklənən bir guşəyə çevriləcək. Halbuki reallıq tam tərsinədir: Ermənistanda sosial-iqtisadi tənəzzül daha da dərinləşdi, əhalinin böyük hissəsi miqrasiyaya məruz qaldı, Qarabağ isə on illər boyu uçurumun astanasında qaldı. Bu gün Ermənistanda gerçəkliklə üzləşən hər kəs başa düşür ki, soyqırım və deportasiya taktikasının altından yalnız bədbəxtlik və itkilər çıxdı.
İndi, otuz ildən sonra, tarixin dərinliyindən bizə bir ovuc həqiqət səslənir: insanlıq əleyhinə yönəlmiş cinayətlər “azadlıq hərəkatı” kimi təqdim oluna bilməz. Düşmənin torpağını işğal edib, dinc əhalini yerindən-yurdundan zorla silən siyasəti gah “milli intibah”, gah da “xilas” kimi qələmə vermək mümkün deyil. Ter-Petrosyanın öz dili ilə etiraf etdiyi kimi, bu, sadəcə milli təəssübkeşlik adı ilə pərdələnən və bir ölkəni bütövlükdə məhvə sürükləyən etnik təmizləmədir. Ermənilər öz-özlərini inandırmağa çalışdıqları o saxta əfsanələrin hoydu-hoyduya bir cavabı var: Tarix heç vaxt kənara çəkilmir və bu gün ortaya çıxan arxiv kadrları da tarixdən qaçmağın mümkünsüz olduğunu bir daha isbatlayır.
Beləliklə, biz 80-ci illərin sonu – 90-cı illərin əvvəllərində yaşanan faciəli proseslərin əsl mənzərəsini, guya “milli-azadlıq” hərəkatı kimi təqdim olunan təbliğatın gerçək mahiyyətini bu kadrlarda bütün çılpaqlığı ilə görürük. Həmin dövrdə Ermənistan hakimiyyəti əvvəllər utancaqcasına inkar etdiyi, əslində isə şüurlu şəkildə yürütməkdə olduğu etnik təmizləmənin varlığını artıq gizlədə bilmir. Levon Ter-Petrosyanın sözləri hər cür şübhəni aradan qaldırır: bu, yad xalqları Ermənistan ərazisindən qovmaq, orada monoetnik “cənnət” qurmaq məqsədi güdən planlı bir siyasət idi.
İndi sual yaranır: insan hüquqları, azlıqların qorunması, tolerantlıq kimi dəyərləri dilindən düşürməyən Qərb bu ifşaya necə münasibət göstərəcək? Ter-Petrosyanın çıxışındakı açıq nasist ritorikasını görüb bunu birmənalı qınayacaqlarmı, yoxsa “mübahisəli fikir” kimi qiymətləndirib göz yummağı seçəcəklər? Təəssüf ki, ikili standartların sərt reallığı ikinci variantın daha mümkün olduğunu göstərir.
Nəticə dəyişmir: bu arxiv görüntüləri ilə dünya birliyi uzun illər susub seyr etdiyi gerçək hadisələrin necə baş verdiyini eşidir. Ter-Petrosyan özü də sağdır və bu gün uydurduğu miflərin üstündən xətt çəkildiyini, Qarabağın yenidən Azərbaycanın nəzarətinə keçdiyini, “monoetnik Ermənistan” xülyasının isə ölkəni yalnız fəlakət və geriləməyə gətirib çıxardığını görməyə məcburdur. 90-cı illərin əvvəlində az qala “qəhrəmanlıq” kimi alqışlanan o siyasət bu gün Ermənistanın dərin iqtisadi və demoqrafik böhranında əks-səda tapır.
Bu kadrlara baxıb bir daha əmin oluruq: ədalətsizliyə və zorakılığa söykənən bütün planlar məğlubiyyətə məhkumdur. Vaxtilə özünə böyük ümidlər bəslənilən Ter-Petrosyan artıq siyasi səhnədən gedib, ancaq onun “miras” qoyduğu siyasət hələ də Ermənistanın çiyinlərində ağır yük kimi qalmaqdadır. Əgər sabiq prezident bu videoya bir cavab vermək niyyətinə düşsə, öz dili ilə söylədiklərini rədd etməyə necə çalışacaq? İstəsə bircə söz desin, amma unutmamalıdır ki, tarix heç kəsin yalanını uzun müddət yaşatmağa imkan vermir.
... Levon Ter-Petrosyanın çıxışına əsasən, Sovet-rus-erməni ideoloqlarının əsl məqsədi Qarabağın işğalı deyildi. Bu, daha çox ikinci dərəcəli bir hədəf idi. Əsas məqsəd indiki Ermənistan ərazisində yaşayan 250 minə yaxın azərbaycanlının qovulması və Ermənistanın monoetnik dövlətə çevrilməsi idi. Bu prosesdə Azərbaycanın 300-350 min erməni əsilli vətəndaşının taleyi isə qurban verildi. Levonun öz etiraflarına görə, azərbaycanlılar Ermənistan ərazisində qalacağı təqdirdə, ölkənin müstəqil olması mümkünsüz idi. Azərbaycanlıların demoqrafik üstünlüyü Ermənistanın strateji maraqlarına zidd idi və bu, uzunmüddətli problemlər yaradacaqdı.
Ermənistanın bu siyasəti təkcə azərbaycanlıları deyil, həmçinin Ermənistanın özündə yaşayan erməni icmalarını da təsir etdi. Etnik təmizləmə nəticəsində Azərbaycanda yaşayan təxminən 200-250 min erməni Ermənistana köçməyə məcbur oldu. Statistik göstəricilər də bunu təsdiqləyir: 1988-ci ildə Ermənistan əhalisi 3 463 600 nəfər idi, lakin 1993-cü ildə bu rəqəm yalnız cüzi fərqlə 3 463 700 nəfərə çatdı. Başqa sözlə, Ermənistan bu beş ildə azərbaycanlıları qovub, onların yerinə Azərbaycandan gələn erməniləri yerləşdirdi.
Əgər bu müharibə baş verməsəydi, bugünkü Ermənistanın əhalisi tamamilə fərqli bir mənzərəyə malik olardı. Bu gün Ermənistanda əhalinin 30%-ə qədəri türklərdən ibarət ola bilərdi. Bu halda, ölkədə heç bir hökumət onların razılığı olmadan qurula bilməzdi. Azərbaycanda isə erməni əsilli əhalinin sayı maksimum 200-250 min ola bilərdi ki, bu da ümumi əhalinin yalnız 3-4%-ni təşkil edərdi.
Levon Ter-Petrosyanın kimliyi də onun rolunu anlamaqda mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Onun Dəməşqdə anadan olması və ailəsinin SSRİ-yə köçməsi artıq sovet xüsusi xidmət orqanlarının nəzarətində olduğunu göstərir. Levonun Leninqradda təhsil alması, həyat yoldaşının isə etnik rus olması onun KQB-yə bağlı şəxs olduğunu təsdiqləyir. O, Ermənistanın türklərdən təmizlənməsi siyasətinin əsas icraçılarından biri idi.
Ermənistanın Qarabağ avantürası böyük faciələrə səbəb oldu. Azərbaycanın qətiyyətli siyasəti və ordusunun gücü ilə ərazi bütövlüyü bərpa edildi, münaqişə isə faktiki olaraq əhali mübadiləsi ilə yekunlaşdı. Tarixdə bu cür münaqişələr sərhəd dəyişiklikləri və ya əhali mübadiləsi ilə başa çatıb. Ermənistanın Qarabağ siyasəti isə insanların faciələri ilə dolu qanlı bir tarix yazdı.
Bakunetwork
