Aleksey Naumov: “Danışıqlar Rusiya ilə Ukrayna arasında güclü ziddiyyətləri üzə çıxardı”

Mayın 16-da İstanbulda Vladimir Medinski və Rustem Umerovun başçılıq etdiyi Rusiya və Ukrayna nümayəndə heyətləri birbaşa danışıqlar aparıb. Onlar 2022-ci ilin yazında olduğu kimi, İstanbulda Dolmabaxça sarayında baş tutub. Görüş nisbətən qısa olsa da – cəmi iki saat – konkret nəticələr əldə edilib: genişmiqyaslı əsir mübadiləsi və təmasların davam etdirilməsi haqqında razılaşma.

Politoloq, Rusiya Beynəlxalq Əlaqələr Şurasının (RİAC) eksperti Aleksey Naumov “Lenta.ru”ya müsahibəsində danışıqlarla bağlı fikirlərini bölüşüb. AYNA.AZ sözügedən müsahibəni istinadla təqdim edir:

- Danışıqların əsas nəticələri nə oldu?

- Danışıqların əsas nəticəsi proqnozlaşdırılan idi. Artıq aydın oldu ki, tərəflərin mövqeləri son dərəcə ziddiyyətlidir. Onlar o qədər ziddiyyətdədirlər ki, danışıqlar effektiv şəkildə ultimatum mübadiləsinə qədər gedib çıxıb.

Sızdırılan məlumatlardan bildiyimiz kimi, Rusiya “referendumlar” nəticəsində ona birləşdirilən və hazırda Konstitusiyada təsbit edilən regionları özününkü kimi təqdim edib. Ukrayna təbii ki, belə bir təklifdən imtina etdi.

Məsələ burasındadır ki, hər iki tərəf güclü mövqedən danışıqların mümkünlüyünə inanır. Rusiya hərbi əməliyyatları uğurla davam etdirə biləcəyinə inanır. Həqiqətən də biz görürük ki, rus bölmələri həmişə sürətlə olmasa da, davamlı şəkildə irəliləyir. Ukrayna Silahlı Qüvvələri uzun müddətdir ki, müdafiə mövqeyindədir. Bununla belə, onlar da müharibəni davam etdirməyə hazırdırlar.

Ukrayna Avropa İttifaqının və ola bilsin ki, ABŞ-ın dəstəyinə ümid edir ki, cəbhədəki uğurlarını gücləndirsin və son nəticədə Rusiyanı ən azı öz tələblərinin bir qismini – heç olmasa nəzarət etmədiyi ərazilərdən imtina etməyə məcbur etsin.

Danışıqların nəticəsi budur ki, danışıqların özü indi mənasızdır.

- Rusiya Prezidenti Vladimir Putin və Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin görüşü nə dərəcədə mümkündür və hansı şəraitdə keçirilə bilər?

- Liderlər bir qayda olaraq, artıq əldə edilmiş razılaşmaları danışıqlar yolu çərçivəsində birləşdirir. Amma texniki xarakter daşıyan bu görüş heç bir konkret nəticə vermədi. Texniki danışıqlar adətən sırf praktiki məsələlərə aiddir: silahların neçə kilometr geri çəkilməsi, təmas xəttinin necə idarə olunması, monitorinqin necə təşkil olunması. Hətta bu, indi müzakirə olunmurdu. Ona görə də, mənim fikrimcə, Putinlə Zelenskinin görüşü hələ də çox az ehtimaldır.

- Rusiya-Ukrayna danışıqlarından dərhal əvvəl baş tutan Ukrayna, ABŞ və Türkiyə arasında üçtərəfli görüş hansı rol oynadı?

- O əslində görüşün faktını mümkün etdi. Aydın idi ki, nə Ukrayna, nə də Rusiya birbaşa danışmağa həvəsli deyillər. Əgər tərəflər birbaşa danışıqlar apara bilsəydilər, bunu son üç il ərzində aparardılar. 2022-ci ildə ilk İstanbul danışıqlarından xeyli vaxt keçib və yaxınlaşmağa cəhd edilməyib. Beləliklə, danışıqların özü Donald Trampın məharətidir. Hər iki tərəf ABŞ Prezidentinə hörmət edir və onun rəğbətini itirmək istəmir.

- Danışıqlar tərəflərin gözləntilərini doğruldubmu və nümayəndə heyətlərinin səviyyəsi qarşıya qoyulan məqsədlərə çatmaq üçün yetərli idimi?

- Bu, indiki mərhələdə kiçik bir məsələdir. Uğurlu danışıqlar üçün tərəflər ən azı əsas məqamlarda eyni mövqedə olmalıdırlar. Məsələn, döyüş meydanında kimin təşəbbüskar olduğunu, kimin qalib gəldiyini, kimin uduzduğunu aydınlaşdırmaq üçün. Və bu əsas məsələlərdə tərəflərin diametral şəkildə əks fikirləri var. Hətta ən yüksək səviyyəli nümayəndə heyətləri belə bu danışıqların nəticəsini dəyişməzdi.

- Türkiyənin xarici işlər nazirinin görüşdə iştirakını necə qiymətləndirirsiniz? Hakan Fidan danışıqlar zalında qaldı, baxmayaraq ki, xəbər verilmişdi ki, o yalnız açılış nitqi ilə iştirak edəcək... Bu, həm də tərəflərin birbaşa dialoq apara bilməməsindən xəbər verirmi?

- Türkiyə özünü vasitəçi hesab edir, baxmayaraq ki, artıq bu statusa iddialı olan tək Türkiyə deyil. ABŞ da özünü vasitəçi kimi göstərir. Praktikada bu qəribədir: Birləşmiş Ştatlar Ukraynaya hərtərəfli dəstək verdiyi üçün əslində münaqişənin tərəfidir. Lakin Donald Trampın dövründə belə görünür ki, ABŞ həm iştirakçı, həm də arbitr olmağa çalışır.

Türkiyə isə ənənəvi olaraq daha müstəqil davranıb. NATO üzvü olmasına baxmayaraq, hər iki tərəfin etimadını qazanmağı bacarıb. Yadda saxlamaq lazımdır ki, “taxıl sazişi” də Türkiyənin vasitəçiliyi ilə əldə olunub. Buna görə də Hakan Fidan ölkəsinin fəal vasitəçi olaraq qaldığını mahiyyətcə təsdiqlədi.

Amma tərəflərin dialoq üçün real əsası olmasa, heç bir vasitəçi onlara kömək edə bilməyəcək...

- ABŞ dövlət katibi Marko Rubio niyə prezidentlər Donald Tramp və Vladimir Putinin şəxsi görüşü olmadan kompromisin mümkünsüz olduğuna inanır?

- Belə bir görüş kifayət qədər real və hətta ehtimaldır. Rusiya Ukrayna ilə danışıqlara texniki yol kimi baxır. Kreml hesab edir ki, o Ukrayna ilə deyil, Qərblə müharibə aparır və məhz Qərblə danışıqlar aparmaq lazımdır. Bundan başqa, Rusiya Ukraynanı razılığa gəlməkdə aciz hesab edir. Hətta qısamüddətli atəşkəs əldə etmək üçün edilən bütün son cəhdlər pozulmuş hesab edilib. Ona görə də Rusiya əmindir ki, yalnız ABŞ-la danışmaq lazımdır. Məhz Ağ Ev Ukrayna ilə gələcək razılaşmanın həyata keçirilməsinin təminatlarını öz üzərinə götürməlidir. Donald Tramp olmadan heç nə yerindən tərpənməyəcək.

- Bütövlükdə danışıqlar prosesinin perspektivlərini necə qiymətləndirirsiniz?

- Hazırda danışıqlar kifayət qədər aşağıdır. Çox güman ki, rus qoşunlarının yay hücum kampaniyası baş tutacaq - ən azı, Qərb mediası bunun hazırlandığını bildirir. Bundan sonra Ukrayna hiss edə bilər ki, mövqeləri zəifləyib və vəziyyəti güc yolu ilə dəyişmək olmaz. Belə olan halda Ukrayna yenidən vasitəçilik xahişi ilə ABŞ-a müraciət edəcək. Ağ Ev çox güman ki, cavab verəcək - lakin o vaxta qədər Rusiyanın şərtləri daha da sərtləşəcək. Yəni Ukraynanın seçimi qalmayacaq və Rusiya diplomatik yollarla öz məqsədlərinə çata biləcək. Tramp bu ssenaridə siyasi dividendlər qazanacaq. O rus ordusunun Kiyevə doğru irəliləməsini dayandıran və Ukrayna dövlətçiliyini qoruyan şəxs kimi qəbul ediləcək. Məncə, bu, hazırda ən real proqnozdur.