Yanvarın 14-də Ermənistanla ABŞ arasında strateji tərəfdaşlıq xartiyasını imzalayıblar. Bu xartiya çərçivəsində ABŞ-la Ermənistan arasında iqtisadiyyat, o cümlədən energetika, eləcə də, müdafiə, təhlükəsizlik, demokratiyanın inkişafı, ədalət mühakiməsi sahələrində əməkdaşlığın genişləndirilməsi nəzərdə tutulur.
ABŞ-ın dövlət katibi Entoni Blinken deyib ki, Vaşinqton Ermənistanla strateji tərəfdaşlıq üzrə komissiya yaradıb Ermənistana göndərəcək. Eləcə də, Ermənistana sərhəd təhlükəsizliyi üzrə qrup göndərilməsi planlaşdırılır.
Blinken deyib ki, sülhün möhkəmləndirilməsi və Ermənistan sərhədlərinin müdafiəsi üçün Eagle Partner təşəbbüsü davam etdiriləcək. O, həmçinin bildirib ki, Ermənistan "İslam Dövləti əleyhinə qlobal koalisiyaya qoşulub".
Eyni zamanda tərəflər atom energetikası sahəsində də əməkdaşlıq edəcəklərini açıqlayıblar.
Bundan qısa müddət əvvəl isə "Ermənistan Respublikasının Avropa İttifaqına daxil olması prosesinin başlanması haqqında" qanun layihəsi Ermənistan parlamentində qəbul olunub. Avropa İttifaqının genişlənmə üzrə komissarı Marta Kos bildirib ki, əgər Ermənistan üzvlük üçün müraciət edərsə, bu, "hərtərəfli araşdırılacaq". Avrokomissar onu da dərhal xatırladıb ki, bu məsələ "öhdəliklərlə bağlıdır". Yəni Ermənistan Avropa İttifaqına üzv olmaq istəyirsə, öz üzərinə xeyli öhdəlik götürməli və onları yerinə yetirməlidir.
Həm bu qanun, həm də Vaşinqtonda imzalanan xartiya bir-biri ilə sıx bağlıdır. Bu, 2024-cü il aprelin 5-də Brüsseldə ABŞ, Avropa İttifaqı və Ermənistan rəhbərləri arasında keçirilmiş görüşün, Ermənistan üçün "miniMarşall planı"nın davamıdır. Vaşinqton və Brüssel Ermənistanı Moskvadan mümkün qədər tez qoparmağa çalışırlar. Bunun üçün rəsmi İrəvana "cənnətə bilet" vəd edirlər. Ancaq Rusiya bunu ""Titanik" gəmisinə bilet" adlandırıb.
Ümumiyyətlə, götürdükdə Rusiya bir yandan xarici işlər naziri Sergey Lavrovun və Prezidentin mətbuat katibi Dmitri Peskovun dili ilə Ermənistanın seçiminə "hörmətlə" yanaşdıqlarını ifadə edirlər, o biri tərəfdən isə, Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk və Təhlükəsizlik Şurası sədrinin müavini Dmitri Medvedyev bu addımların Ermənistan üçün ağır nəticələr doğuracağını bildiriblər. Rusiya Ermənistanın üzv olduğu Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) ilə də bağlı xəbərdarlıq edib: "Ermənistan bir gün KTMT-ni xatırlayacaq" deyilib.
Ermənistanın üzvü olduğu daha bir Rusiya mərkəzli təşkilata gəlincə, Aleksey Overçuk açıq şəkildə bildirib ki, bu ölkə "həm Avrasiya İqtisadi Birliyində, həm Avropa Birliyində eyni vaxtda üzv ola bilməz". Rusiyada Ermənistanın hər iki təşkilatdan Avrasiya İqtisadi İttifaqından və KTMT-dən qovulması çağırışları da eşidilir.
Rusiya rəsmi İrəvanın son addımlarını Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sülh gündəliyi kontekstində də qiymətləndirib. Sergey Lavrov Rusiyanın Ermənistanla münasibətlərini "mürəkkəb", Rusiya-Azərbaycan münasibətlərini isə "etibarlı" adlandırıb. Bu, Ermənistanın Rusiyaya qarşı etibarsız çıxdığının etirafı ilə yanaşı, Moskvanın Cənubi Qafqazda yeganə etibarlı tərəfdaşının Azərbaycan olduğunun da təsdiqidir. Lavrov Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh gündəliyinə də toxunaraq rəsmi İrəvanı Bakının şərtlərinə ya "hə", ya da "yox" deməyə çağırıb.
Ermənistanın ABŞ-la, Avropa İttifaqı ilə münasibətləri dərinləşdirmək cəhdləri göz qabağındadır. Həm Avropa İttifaqına üzvlüyə hazırlığın başlanması haqqında qanun, həm ABŞ-la strateji tərəfdaşlıq sənədi Ermənistanın Rusiyadan daha iki addım uzaqlaşması deməkdir. Rəsmi İrəvan Rusiya mərkəzli Avrasiya İqtisadi İttifaqında qalmaqla yanaşı ABŞ-dan və Avropa İttifaqından maliyyə yardımları alır. Ancaq bu yardımlar Ermənistanın Rusiya ilə iqtisadi tərəfdaşlıqdan qazandığını kompensasiya edə bilməz. 2024-cü ildə Ermınistanla Rusiya arasında qarşılıqlı ticarət dövriyyəsi 15 milyard ABŞ dolları olduğu halda, Ermənistanla Avropa İttifaqı arasında həmin göstərici cəmi 2 milyard ABŞ dolları olub. Fərq 7 dəfədən çoxdur. Həm də Ermənistanın ixracında Rusiya əsas yer tutur. Hər halda yaxın müddətdə Avropa bazarı Ermənistan üçün Rusiya bazarını əvəz edə bilməz. Bunu İrəvanın özündə də yaxşı anlayırlar. Ona görə də Ermənistanın iqtisadiyyat naziri bəyan elədi ki, ölkəsinin Avrasiya İqtisadi İttifaqından çıxması gündımdə deyil.
Beləliklə, Rusiya Ermənistanın Qərbə doğru hərəkət sürətini artırdığına görə onu cəzalandıracağına eyham vursa da, hər halda yaxın müddətdə konkret addımlar atmağa da tələsməyəcək. Çünki Ermənistan Rusiyanı Qərbin sanksiyalarından yayındıran azsaylı ölkələrdən biridir. Hazırda Rusiya Ukraynada hərbi əməliyyatları davam etdirir, müharibəyə isə pul lazımdır. Moskvanın qısa müddətdə Ermənistanı başqa bir partnyorla əvəzləməsi indilik çətin görünür. Ermənistan isə bu vəziyyətdən maksimum istifadə edir; Rusiya tərəfdən hər hansı ciddi cəza almayacağını hiss edir və ya düşünür, buna görə də sürətlə Qərbə doğru dreyf etməyə çalışır. Nə qədər mümkündürsə, uzun müddət eyni vaxtda "iki stulda oturmaq", sonrakı proseslərdən asılı olaraq tərəfini seçmək niyyətindədir. Bu niyyəti Moskvada da bilirlər.
Ancaq Ermənistanın bu "geosiyasi kaprizlər"inə hələlik "dözümlü" yanaşırlar. Bunun da səbəbi Rusiyanın başının Ukraynada qarışıq olmasıdır.
ABŞ-la Ermənistan arasında strateji tərəfdaşlıq sənədinin imzalnması, eləcə də, Ermənistanın Avropa İttifaqına üzvlüyə hazırlığının başlaması haqqında qanun Azərbaycan üçün heç də məqbul deyil.
Əvvəla, Ermənistanın strateji tərfdaşı olaraq ABŞ və üzvlük üçün müraciətdən sonra Avropa İttifaqı Ermənistana bütün sahələrdə dəstəyini artıracaq. O cümlədən, ABŞ-la, NATO üzvü olan başqa dövlətlərlə Ermənistanın müdafiə və təhlükəsizlik sferalarında işbirliyi leqallaşır və genişlənə də bilər. Avropa Müşahidə Missiyası adı altında NATO hərbi kontingentinin Ermənistanda mandatı uzadılacaq. Ermənistanın silahlandırılması sürətlənə bilər ki, bu da Azərbaycanı ən çox narahat edən məsələdir.
İkincisi, hadisələrin bu cür inkişafı "3+3" formatı çərçivəsində regionda çoxtərəfli diplomatik həllərə təhdiddir. Bu formatın əsas fəlsəfəsi ondan ibarətdir ki, regionun problemlərini yalnız region dövlətləri özləri həll etsinlər; kənar xarici güclər bölgəyə buraxılmasın. Azərbaycan bu mövqenin ən ardıcıl tərəfdarlarından biridir. Bu formatda Ermənistan da iştirak edir. Ancaq Rusiya ilə münasibətlərindəki problemlərə görə Gürcüstan burada iştirak etmir. Ancaq 2024-cü il oktyabr seçkilərindən sonra Rusiya ilə Gürcüstan arasında gərginliyin azaıdılması və rəsmi Tiflisin "3+3" platformasına aktiv qoşulacağı güman edilirdi. Buna isə Qərb güclərinin dəstəyilə müxalifətin ölkədə yaratdığı gərginlik imkan vermir. Bunun əksinə olaraq, Ermənistan həmin formatdan özünü uzaqlaşdırmaq kursu seçib.
Üçüncüsü, Ermənistanın Qərbi Cənubi Qafqaza daxil etməsi Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh gündəliyinə, eləcə də, "Zəngəzur dəhlizi" məsələsinə dair müzakirələrə öz təsirini göstərə bilər. Ermənistan əlini gücləndirdikcə, danışıqlarda destruktivliyə daha çox meyl edəcək.
Bununla yanaşı ABŞ-Ermənistan strateji tərəfdaşlığı xartiyası və Ermənistanın Avropa İttifaqına üzvlük perspektivləri ilə bağlı başqa proqnozlar və mülahizələr də var. Bu da üç mühüm faktordan çox asılı olacaq: birincisi, seçilmiş prezident Donald Trampın səlahiyyətlərinin icrasına başlamasından sonra onun xarici siyasətində Cənubi Qafqaza, o cümlədən, Ermənistanla əlaqələrə necə yanaşacağı, ikincisi, ABŞ-ın yeni administrasiyası ilə Avropa İttifaqının, o cümlədən, Fransanın münasibətlərinin necə olacağı, üçüncüsü, Rusiya-Ukrayna müharibəsinin dayanıb-dayanmayacağı, necə bir sonluqla bitəcəyi məsələsidir.
Məlum məsələdir ki, Bayden administrasiyası özünün son günlərində Tramp üçün yeni, daha ağır gündəlik, yeni problemlər qoyub getmək istəyir. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin də son müsahibəsində dediyi kimi, Bayden administrasiyası ABŞ-Azərbaycan münasibətlərini Erməmistan-ABŞ, Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərindən asılı vəziyyətə salıb. Bu, Cənubi Qafqazda ABŞ-ın buraxdığı ən ciddi strateji yanlışdır. Bayden-Blinken cütlüyü bu yanlışın özlərindən sonra da davam eyməsini istəyirlər. Eyni zamanda bu addımlarla Demokratlar postTramp dövründə - növbəti seçkilərdə erməniəsilli seçicilərin səslərini indidən özləri üçün qarantiyalamağa çalışırlar. Başqa sözlə, xarici siyasət alətləri ilə daxili siyasətə, daxili auditoriyaya oynayırlar. Ancaq
ümid var ki, Donald Tramp bu oyunları poza bilər. ABŞ-ın yeni dönəmdə əsas strategiyası müharibələr üzərində deyil, iqtisadi-ticari əməkdaşlıq üzərində qurula bilər. Hər halda belə düşünmək üçün xeyli əsaslar var. Ermənistanla strateji tərəfdaşlıq sənədini hakimiyyətdən gedən hökumət imzalayıb, amma, Azərbaycanla strateji tərfdaşlıq sazişini yeni gələn hökumət imzalaya bilər. Hər halda Azərbaycan prezidentinin də gözləntisi, daha doğrusu, təklifi belədir. ABŞ-Ermənistan sənədinin əhəmiyyətini çox da şişirtmək lazım deyil. Çünki beynəlxalq siyasətdə çox şey bir anda dəyişə bilir. Ukrayna da ABŞ-ın strateji müttəfiqidir, amma seçilmiş prezident Donald Tramp bildirib ki,səlahiyyətlərinin icrasına başlayan kimi Ukrynada müharibəni dayandırmaq üçün Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə görüşəcək. Ukraynanın taleyini Ukraynanın prezidentindən qabaq Rusiya ilə həll etmək istəyir. Yaxud Müammər Qəddafi dövründə Liviya ilə Fransa dost dövlətlər idilər, amma Qəddafinin məhvi üçün düymə basılanda Liviyanı ilk bombalayan Fransız aviasiyası oldu. Bunu elə Ermənistanın öz nümunəsi də göstərir; dünənə qədər Ermənistan Rusiyanın qanadı altına sığınmışdı, bu gün Rusiyanı kürəyindən xəncərləyir. Odur ki, Trampın hakimiyyəti dövründə ABŞ-ın Cənubi Qafqazda Ermənistana deyil, Azərbaycana daha çox önəm verəcəyi gözlənilir. Trampı Mərkəzi Asiyanın resursları da çox maraqlandırır. Mərkəzi Asiyaya yol isə Azərbaycan üzərindən keçir. Həm də Azərbaycan artıq Cənubi Qafqazın açar ölkəsinə çevrilib. Bu reallığı isə ağlı başında olan hər beynəlxalq siyasətçi nəzərə alır.
Bahəddin Həzi, bizimyol.info
