“Radio və televiziya əməkdaşları üslublarla orfoepik normaları qarışdırırlar”
Tarix: 2-07-2021, 08:14 | Çap et
Azərbaycan dili ilə bağlı qaydalara hər toxunuş dil daşıyıcılarının müzakirəsinə səbəb olur. Belə ki, kimi dəyişiklik və düzəlişləri əsassız, yersiz adlandırır, kimi də bunları təbii hal kimi qəbul edir, qaydalara əməl etməyin əsas olduğunu ifadə edir.
Nazirlər Kabinetinin 18 iyun 2021-ci il tarixli “Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları”nın təsdiq edilməsi haqqında qərarı da müzakirə olunmaqda davam edir. Qərarda nələrsə kiməsə görə əsaslı dəyişiklik, kiməsə görə isə artıq oturuşmuş qaydalara müdaxilə, dilin saflığının korlanmasıdır. Elə isə qaydalara mütəxəssis pəncərəsindən baxmağı qərara aldıq.
Natiqlik sənəti üzrə mütəxəssis Cəlalə Nəzəroğlunun AYNA-ya şərhinə görə, hansı üslubda danışmağımızdan asılı olmayaraq, orfoepik normalara əməl etməyimiz şərtdir: “Azərbaycan dilinin orfoepik normaları hər zaman mövcud olub. Bizim ədəbi dilimiz iki hissədən ibarətdir: orfoepiya, orfoqrafiya. Orfoepiya özündə düzgün tələffüzü, orfoqrafiya isə düzgün yazılış qaydalarını ehtiva edir. Dil qayda-qanunlarla idarə olunur. İctimai yerlərdə ləhcə ilə danışmaq bəzən xoş qarşılanmır. Hansı bölgədə böyüməsindən asılı olmayaraq, hər kəs ədəbi dili bilməlidir”.
“Bəzən televiziya və radio əməkdaşları üslublarla orfoepik normaları qarışdırırlar. Bütün üslublar (bədii, rəsmi, elmi, publisistik, məişət üslubu) orfoepik qaydalara tabe olur. Hansı üslubda danışmağımızdan asılı olmayaraq, biz orfoepik qaydalara əməl etməliyik. Ayrıca “televiziya və ya radio dili” adlı üslub yoxdur. Bu media qurumları bəzən publisistik üslubdan kənara çıxa bilir. Misal üçün, əgər Prezidentin sərəncamı səsləndirilirsə, bu, rəsmi üslubda yazılmış mətndir. Bununla belə, yenə də sözlər “kitab dili” ilə deyil, tələffüz dili – yəni, orfoepiyaya uyğun səsləndirilməlidir”, - deyə mütəxəssis bildirib.
Həmsöhbətimiz qeyd edib ki, yeni orfoepiya lüğətindəki qaydalar çox əvvəldən də mövcud olub, amma yeniliklər də az deyil: “Ola bilsin, abreviaturalarla bağlı bəzi məqamlar kiməsə yad gələ bilər. Ona görə buna toxunmağımız yerinə düşər. Abreviatura deyiləndə hansısa qurumun, təşkilatın adının baş hərflərindən ibarət qısaltmalar nəzərdə tutulur. Bizim hər zaman ABŞ kimi tələffüz etdiyimiz abreviatura əslində - qaydalara görə, A-Be-Şe kimi tələffüz olunmalıdır. Qısaltmada birinci hərf sait və ondan sonra gələn bütün hərflər samit olarsa, hərflər əlifbadakı adlarına uyğun tələffüz olunur”.
“Bundan başqa, əgər sait hərf ixtisarın ortasında və yaxud da sonunda gələrsə, ondan əvvəl və ya sonra gələn samit hərflər yazı qaydasına uyğun tələffüz olunur. Məsələn, Yeni Azərbaycan Partiyası Ye-A-Pe kimi yox, YAP kimi tələffüz olunur. Əgər qısaltmaların tərkibində hecaların sayı ikidən artıqdırsa, o zaman heca tələffüzü ilə deyiləcək. Bilirik ki, sözlərdəki hecaların sayı orada iştirak edən saitlərin sayına bərabərdir. Məsələn, NA-TO, A-ME-A, KA-MAZ”, - deyə C.Nəzəroğlu vurğulayıb.
Onun sözlərinə görə, orfoepiya qaydalarında başqa məsələlər də öz əksini tapıb: “Qeyd edim ki, bunlar əvvəldən də mövcud idi. Məsələn, “dır, dir, dur, dür” tələffüzdə R-siz deyilir. Məsələn, sevinclidir –sevinclidi, gözəldir – gözəldi. “Lar-lər” şəkilçisi nadir hallarda olduğu kimi tələffüz edilir. Bir çox hallarda ya “dar-dər”, ya “nar-nər”, ya da “rar-rər” olur. Məsələn: qızlar - qızdar, oğlanlar - oğlannar, xəbərlər - xəbərrər kimi tələffüz edilir. “Dan-dən” şəkilçisi də bir çox hallarda “nan-nən” olur. Məsələn, səndən - sənnən, bundan – bunnan”.
Müsahibimiz onu da diqqətə çatdırıb ki, bu qaydalar bütün üslublar üçün keçərlidir: “Məişət üslubunda danışarkən özləri də bilmədən çoxu orfoepik qaydalara əməl edir. Amma ictimaiyyət arasında sırf orfoepik qaydaları bilmədiklərinə görə “kitab dili” ilə danışırlar. Bu isə nitqi çox quru edir. Radioda, televiziyada fəaliyyət göstərən həmkarlar, müsahibə verən şəxslər, iclaslarda, tədbirlərdə natiq kimi danışan şəxslər nəzərə alsınlar ki, sözləri yazıldığı kimi tələffüz etdikdə çıxış süni alınır. Orfoepik qaydaları öyrənmək və əməl etmək lazımdır. Bu zaman nitqimiz daha sadə, axıcı və təbii olacaq”.
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • Rabitəbankda Kart Əməliyyatları departamentinə yeni direktor - TƏYİN OLUNDU
Bu gün, 17:53 |
|
|
|
| • Rusiya hərbi əməliyyatları dayandırmaqdan imtina edir - Zelenski
Bu gün, 17:45 |
|
|
|
| • Baş Prokururluq Elm və Təhsil Nazirliyinin saytında yayılmış saxta qaydaları araşdırmalıdır - ÇAĞIRIŞ
Bu gün, 17:33 |
|
|
|
| • Ucardan Bakıya gəldi, "Marani"nin qapısını sındırdı: Çaxır içdi, restoranda yatdı - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 17:31 |
|
|
|
| • Hərbi prokurorun birinci müavini də yola salınır - ŞƏFAYƏT İMRANOV ÖZÜNƏ YENİ VƏZİFƏ TAPIB
Bu gün, 17:26 |
|
|
|
| • Bakıda yeni tikililərdə təhlükə: Yanğınlar niyə təkrarlanır? – AQC sədrindən aidiyyəti qurumlara çağırış
Bu gün, 17:18 |
|
|
|
| • “Bahalı qolbaq və qızıl müəllimlərə verilməməlidir” – Ekspertdən SƏRT XƏBƏRDARLIQ
Bu gün, 17:07 |
|
|
|
| • Paşinyan Putin və Lukaşenko ilə eyni tədbirdə
Bu gün, 17:05 |
|
|
|
| • Gülnarə Kərimovanın müsadirə edilən 20 milyon dolları ilə bağlı qərar - KİV
Bu gün, 16:58 |
|
|
|
| • "Nigar Fərhadın şirkəti 5 min manatımı alıb qaytarmadı" - Dələduzluq İDDİASI
Bu gün, 16:55 |
|
|
|
| • Azərbaycanda BOKT-nin sədr müavini vəzifəsindən ayrılıb - BUNDAN SONRA...
Bu gün, 16:51 |
|
|
|
| • "Zaur Nəbioğlunun evini təmir etmişik, pulumuzu vermir" - GİLEY
Bu gün, 16:47 |
|
|
|
| • Bakıda iri işləri layihələndirən şirkətin mənfəəti azalıb, aktivləri kiçilib - HESABAT
Bu gün, 16:43 |
|
|
|
| • Azərbaycanda "diplom satan" HƏBS OLUNDU - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 16:39 |
|
|
|
| • Tiktokda canlı yayımda anası tərəfindən zərbə alan uşaq dövlət müəssisəsinə yerləşdirilib
Bu gün, 16:35 |
|
|
|
| • Dövlətə 2,2 milyon manatdan çox vergi borcunu ödəməyən mühəndislik şirkəti bağlanır
Bu gün, 16:20 |
|
|
|
| • “Bunun üçün evini satanlar var” - Xalq artistindən səs-küylü açıqlama
Bu gün, 16:09 |
|
|
|
| • Qurban Qurbanovun Türkiyədə nə işi var? - Ertem Şener
Bu gün, 16:06 |
|
|
|
| • Xalq artistinin yubileyinə xanımı ÇAĞIRILMAYACAQ - FOTO
Bu gün, 16:03 |
|
|
|
| • Kirill Kabanov yenə Azərbaycanı hədəfə aldı - “Dövlətim üçün xəcalət çəkirəm…”
Bu gün, 16:01 |
|
|
|
| • Gürcüstan narazı qalıb: - “Azərbaycana başqa cür yanaşırsınız”
Bu gün, 15:14 |
|
|
|
| • Ter-Petrosyan: - Nikol bunu bacardı
Bu gün, 15:12 |
|
|
|
| • Gizir Xanının ailəsi İH-in bu təklifindən imtina etdi - AÇIQLAMA
Bu gün, 15:09 |
|
|
|
| • “AzInTelecom”a təyinat olub - BUNDAN SONRA...
Bu gün, 15:06 |
|
|
|
| • Bakı səhiyyə xidmətlərinin səviyyəsinə görə dünyada sonunculardandır – “Numbeo”
Bu gün, 15:03 |
|
|
|
| • Nazirliyin tabeliyindəki qurumun 3,3 milyon manatlıq tenderinin qalibi - MƏLUM OLDU
Bu gün, 15:01 |
|
|
|
| • Son iki gündə 4 şirkət ləğv olunduqlarını açıqladı - SİYAHI
Bu gün, 14:59 |
|
|
|
| • Azərbaycandakı konsaltinq şirkəti - LƏĞV OLUNDU
Bu gün, 14:56 |
|
|
|
| • Ömürlük həbs də çıxış yolu deyil – Hüquq müdafiəçisi etiraz etdi
Bu gün, 14:52 |
|
|
|
| • Məzahir Pənahov yola salınır: MSK sədri bu şəxs olacaq - İDDİA
Bu gün, 14:51 |
|
|
|
| • Xəstəxanaya müayinə üçün gedən Xalq artistini ürəyindən əməliyyat etdilər
Bu gün, 14:47 |
|
|
|
| • Moskva Köçəryanın adamını niyə aradan götürdü? - ŞOK DETALLAR
Bu gün, 14:46 |
|
|
|
| • AQTA-da bir sıra kadr dəyişikliyi olub - ƏMR
Bu gün, 14:42 |
|
|
|
| • Şahin Şıxlinskinin həbs müddəti uzadılıb - FOTO
Bu gün, 14:40 |
|
|
|
| • "Nə məhsulu çatdırır, nə pulumu qaytarırlar" - “Music Gallery”dən şikayət
Bu gün, 14:38 |
|
|
|
| • Azər Aydəmir Koreyada - “Xərclədiyi məbləğin 40 faizini geri ala bilər”
Bu gün, 14:32 |
|
|
|
| • Bakıda növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib - FOTO
Bu gün, 14:27 |
|
|
|
| • Peskov Trampın NATO ölkələrinin Rusiya təyyarələrini vurma hüququ ilə bağlı sözlərini şərh edib
Bu gün, 14:24 |
|
|
|
| • Azərbaycanlının sürdüyü TIR-da gizlənib Avropaya qaçmaq istədi - VİDEO
Bu gün, 13:11 |
|
|
|
| • İlhamə Elşadqızına hökm oxundu - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 13:00 |
|
|
|
| • Əgər belədirsə... daha qulaq asmasınlar!
Bu gün, 12:31 |
|
|
|
| • Regional Su Meliorasiya Xidməti “AZSUR GROUP” MMC-ni 20 gündə 28 tenderin qalibi seçdi – Antiinhisar hara baxır?
Bu gün, 12:22 |
|
|
|
| • AYNA 10 manatlıq şirkətdən 205 minlik alış-veriş edir - Zibil torbaları, qeyd kağızları, yapışqanlı stikerlər, və s
Bu gün, 12:14 |
|
|
|
| • “Giləzi-Quşçuluq Şirkəti” buna görə cərimələnə bilər – SƏBƏB
Bu gün, 12:08 |
|
|
|
| • “Fələstini tanısanız, HƏMAS-a dəstək olarsınız” – BMT kürsüsündə BÖYÜK REZONANS
Bu gün, 12:01 |
|
|
|
| • Naxçıvanda yarım milyonluq mənzil tikəcək şirkət - MƏLUM OLDU
Bu gün, 11:56 |
|
|
|
| • Ermənistanda konstitusiya islahatı müzakirə olunur - KİV
Bu gün, 11:53 |
|
|
|
| • “Kim istəyər ki, ayda 300-500 manatla yaşasın?” – DEPUTATIN AÇIQLAMASINA REAKSİYA
Bu gün, 11:40 |
|
|
|
| • "TikTok-dakı qızların günahkarı analarıdır"
Bu gün, 11:36 |
|
|
|
| • Talıbovlar YENİDƏN BİZNESDƏ: Oğlu satdığı oteli geri aldı... - İLGİNC
Bu gün, 11:33 |
|
|
|
|
