“Radio və televiziya əməkdaşları üslublarla orfoepik normaları qarışdırırlar”
Tarix: 2-07-2021, 08:14 | Çap et
Azərbaycan dili ilə bağlı qaydalara hər toxunuş dil daşıyıcılarının müzakirəsinə səbəb olur. Belə ki, kimi dəyişiklik və düzəlişləri əsassız, yersiz adlandırır, kimi də bunları təbii hal kimi qəbul edir, qaydalara əməl etməyin əsas olduğunu ifadə edir.
Nazirlər Kabinetinin 18 iyun 2021-ci il tarixli “Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları”nın təsdiq edilməsi haqqında qərarı da müzakirə olunmaqda davam edir. Qərarda nələrsə kiməsə görə əsaslı dəyişiklik, kiməsə görə isə artıq oturuşmuş qaydalara müdaxilə, dilin saflığının korlanmasıdır. Elə isə qaydalara mütəxəssis pəncərəsindən baxmağı qərara aldıq.
Natiqlik sənəti üzrə mütəxəssis Cəlalə Nəzəroğlunun AYNA-ya şərhinə görə, hansı üslubda danışmağımızdan asılı olmayaraq, orfoepik normalara əməl etməyimiz şərtdir: “Azərbaycan dilinin orfoepik normaları hər zaman mövcud olub. Bizim ədəbi dilimiz iki hissədən ibarətdir: orfoepiya, orfoqrafiya. Orfoepiya özündə düzgün tələffüzü, orfoqrafiya isə düzgün yazılış qaydalarını ehtiva edir. Dil qayda-qanunlarla idarə olunur. İctimai yerlərdə ləhcə ilə danışmaq bəzən xoş qarşılanmır. Hansı bölgədə böyüməsindən asılı olmayaraq, hər kəs ədəbi dili bilməlidir”.
“Bəzən televiziya və radio əməkdaşları üslublarla orfoepik normaları qarışdırırlar. Bütün üslublar (bədii, rəsmi, elmi, publisistik, məişət üslubu) orfoepik qaydalara tabe olur. Hansı üslubda danışmağımızdan asılı olmayaraq, biz orfoepik qaydalara əməl etməliyik. Ayrıca “televiziya və ya radio dili” adlı üslub yoxdur. Bu media qurumları bəzən publisistik üslubdan kənara çıxa bilir. Misal üçün, əgər Prezidentin sərəncamı səsləndirilirsə, bu, rəsmi üslubda yazılmış mətndir. Bununla belə, yenə də sözlər “kitab dili” ilə deyil, tələffüz dili – yəni, orfoepiyaya uyğun səsləndirilməlidir”, - deyə mütəxəssis bildirib.
Həmsöhbətimiz qeyd edib ki, yeni orfoepiya lüğətindəki qaydalar çox əvvəldən də mövcud olub, amma yeniliklər də az deyil: “Ola bilsin, abreviaturalarla bağlı bəzi məqamlar kiməsə yad gələ bilər. Ona görə buna toxunmağımız yerinə düşər. Abreviatura deyiləndə hansısa qurumun, təşkilatın adının baş hərflərindən ibarət qısaltmalar nəzərdə tutulur. Bizim hər zaman ABŞ kimi tələffüz etdiyimiz abreviatura əslində - qaydalara görə, A-Be-Şe kimi tələffüz olunmalıdır. Qısaltmada birinci hərf sait və ondan sonra gələn bütün hərflər samit olarsa, hərflər əlifbadakı adlarına uyğun tələffüz olunur”.
“Bundan başqa, əgər sait hərf ixtisarın ortasında və yaxud da sonunda gələrsə, ondan əvvəl və ya sonra gələn samit hərflər yazı qaydasına uyğun tələffüz olunur. Məsələn, Yeni Azərbaycan Partiyası Ye-A-Pe kimi yox, YAP kimi tələffüz olunur. Əgər qısaltmaların tərkibində hecaların sayı ikidən artıqdırsa, o zaman heca tələffüzü ilə deyiləcək. Bilirik ki, sözlərdəki hecaların sayı orada iştirak edən saitlərin sayına bərabərdir. Məsələn, NA-TO, A-ME-A, KA-MAZ”, - deyə C.Nəzəroğlu vurğulayıb.
Onun sözlərinə görə, orfoepiya qaydalarında başqa məsələlər də öz əksini tapıb: “Qeyd edim ki, bunlar əvvəldən də mövcud idi. Məsələn, “dır, dir, dur, dür” tələffüzdə R-siz deyilir. Məsələn, sevinclidir –sevinclidi, gözəldir – gözəldi. “Lar-lər” şəkilçisi nadir hallarda olduğu kimi tələffüz edilir. Bir çox hallarda ya “dar-dər”, ya “nar-nər”, ya da “rar-rər” olur. Məsələn: qızlar - qızdar, oğlanlar - oğlannar, xəbərlər - xəbərrər kimi tələffüz edilir. “Dan-dən” şəkilçisi də bir çox hallarda “nan-nən” olur. Məsələn, səndən - sənnən, bundan – bunnan”.
Müsahibimiz onu da diqqətə çatdırıb ki, bu qaydalar bütün üslublar üçün keçərlidir: “Məişət üslubunda danışarkən özləri də bilmədən çoxu orfoepik qaydalara əməl edir. Amma ictimaiyyət arasında sırf orfoepik qaydaları bilmədiklərinə görə “kitab dili” ilə danışırlar. Bu isə nitqi çox quru edir. Radioda, televiziyada fəaliyyət göstərən həmkarlar, müsahibə verən şəxslər, iclaslarda, tədbirlərdə natiq kimi danışan şəxslər nəzərə alsınlar ki, sözləri yazıldığı kimi tələffüz etdikdə çıxış süni alınır. Orfoepik qaydaları öyrənmək və əməl etmək lazımdır. Bu zaman nitqimiz daha sadə, axıcı və təbii olacaq”.
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • Lavrov İrəvanda Paşinyana ultimatum verib: - Rusiya Ermənistanın “kupça”sını istəyir
Bu gün, 19:08 |
|
|
|
| • Sarkisyanı məhkəmədə sıxırlar
Bu gün, 18:24 |
|
|
|
| • Paşinyan Lavrovla görüşüb
Bu gün, 18:13 |
|
|
|
| • Lavrovdan İrəvanda avantürist açıqlama: Nazir nəyə işarə edir? - GƏLİŞMƏ
Bu gün, 18:11 |
|
|
|
| • “Arkoz Qazax Sement Zavodu”nun dövlətə 5 milyon manata yaxın vergi borcu var
Bu gün, 18:08 |
|
|
|
| • Səfirliyimizə hücum edən terrorçunun edamını kimlər izləyib? - AKTUAL
Bu gün, 18:02 |
|
|
|
| • "JEK" 31 ədəd qaloş alır
Bu gün, 17:54 |
|
|
|
| • "Evimin təmirinə 100 min pul qoymuşam"
Bu gün, 17:51 |
|
|
|
| • 201 nömrəli məktəbdə direktorun müəllimi təhdid etdiyi iddia olunan səs yazısı ilə bağlı araşdırma başlanılıb - AÇIQLAMA
Bu gün, 17:44 |
|
|
|
| • Əmisi tərəfindən məhkəməyə verilən məşhur iş adamının şirkətləri ləğv olunur - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 17:41 |
|
|
|
| • Azərbaycanın daşınmaz əmlak bazarındakı bahalaşma səngiyəcəkmi? - ARAŞDIRMA
Bu gün, 17:36 |
|
|
|
| • Sizi DAYANDIRANMI VAR? - AKTUAL
Bu gün, 17:32 |
|
|
|
| • Müdafiə Nazirliyində 143 milyonluq mənimsəmə işi - Kapitan Novruzluya ağır cəza verildi
Bu gün, 17:27 |
|
|
|
| • Polkovnik Şahin Quliyev həbs edildi
Bu gün, 17:24 |
|
|
|
| • Azərbaycan diqqətli olmalıdır: - Lavrovla Mirzoyanın görüşü erməni əsilli iki nazirin görüşü təəssüratı yaradır
Bu gün, 16:05 |
|
|
|
| • “300 milyon müsəlman ayağa qalxa bilər” – Bu ölkə ilə bağlı kritik qərar
Bu gün, 16:02 |
|
|
|
| • İçməyənlər də bu həftə “vurmağa” başlayacaqlar – ŞƏRHLİ
Bu gün, 16:00 |
|
|
|
| • Azərbaycan pambıq lifini Türkiyəyə 2,5 manata satıb, tibbi pambığı isə 9,3 manata alır
Bu gün, 15:54 |
|
|
|
| • Bank of Baku-da təyinat olub - BUNDAN SONRA...
Bu gün, 15:49 |
|
|
|
| • “Rabitəbank”da yeni təyinat - FOTO
Bu gün, 15:44 |
|
|
|
| • "Ərim məni həmişə əxlaqsız qadın kimi görür, məni bu cür adlandırırdı" - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 15:37 |
|
|
|
| • Həmin zabitə 11 il həbs verildi
Bu gün, 15:33 |
|
|
|
| • “Nar”ın dəstəyi ilə Azərbaycanda biznesə dair ilk “B4B” kitabı təqdim olunub
Bu gün, 15:26 |
|
|
|
| • MN-nin 400 min manata yaxın vəsaitini mənimsəməkdə təqsirləndirilən maliyyə xidmət rəisinə hökm oxunub
Bu gün, 15:24 |
|
|
|
| • Müharibə iştirakçısı medalı alan müğənni qazidən şikayətçi oldu - QALMAQAL BÖYÜDÜ
Bu gün, 13:04 |
|
|
|
| • "Əvəz Zeynallıya sahib çıxın!" - ÇAĞIRIŞ
Bu gün, 12:59 |
|
|
|
| • İmişli Ağsaqqallar Şurasına sədr seçilib
Bu gün, 12:55 |
|
|
|
| • Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi imzalanmayacaq - Şərtlər dəyişdi
Bu gün, 12:53 |
|
|
|
| • "3+3" formatında üçüncü görüş hazırlanır - Lavrov
Bu gün, 12:51 |
|
|
|
| • PUTİNBAŞ Rusiyanın hücumlarına hər zaman hazır olmalıyıq - ÇÜNKİ...
Bu gün, 12:49 |
|
|
|
| • AXI NİYƏ: Nazir müavinin qardaşı tenderin qalibi oldu - 1.2 milyon manatlıq razılaşma
Bu gün, 12:44 |
|
|
|
| • Rusiya yenə özünü ORTAYA SOXUR
Bu gün, 12:35 |
|
|
|
| • Rusiyanın Cənubi Qafqaza yolunu bağlamaq istəyirlər - “Eurasia.net”
Bu gün, 12:27 |
|
|
|
| • Şirkətləri gözləyən 4 milyon manatlıq gəlir - NAZİRLİK TƏKƏRLƏR ALIR
Bu gün, 12:21 |
|
|
|
| • Şərq küləyi əsəcək - belə deyirlər...
Bu gün, 12:17 |
|
|
|
| • Məhkəmə Azər Qasımlı ilə bağlı qərar verib - DETALLAR
Bu gün, 12:15 |
|
|
|
| • Konfederasiyanı OYUN-OYUNCAĞA çevirib... - Uşaqlıq dostunu da UNUTMADI...
Bu gün, 12:13 |
|
|
|
| • Sakini olmadığın binanın həyətinə girmək QADAĞANDIR? - MTK-ların ÖZBAŞINALIĞI
Bu gün, 12:04 |
|
|
|
| • Bloger Gömrük Komitəsindən şikayət etdi - "Bizə “ürəyimiz belə istəyir” deyirlər
Bu gün, 11:59 |
|
|
|
| • “Georgi lenti” qalmaqalı böyüdü - Dövlət bu cür rəmzlərə aydın hüquqi mövqe sərgiləməlidir
Bu gün, 11:56 |
|
|
|
| • Elşən Salahov Bakının boğazına KAL ARMUD OLUB KEÇİB... - İTTİHAMLAR SƏNGİMİR...
Bu gün, 11:52 |
|
|
|
| • Ermənistan Rusiya ilə bütün istiqamətlərdə əməkdaşlığı davam etdirmək niyyətindədir - Mirzoyan
Bu gün, 11:44 |
|
|
|
| • Rusiya tərəfindən Azərbaycanda manipulyasiya məqsədli materiallar yayımlayan Facebook səhifələri bağlanıb
Bu gün, 11:40 |
|
|
|
| • Göyçayda “Qarabağ Azərbaycandır” yazısını və bayraqları sökdülər - BU NƏDİ BELƏ?..
Bu gün, 11:35 |
|
|
|
| • İran YASİNİN ardından agenturasının da FATİHƏSİNİ VERƏCƏKMİ? - HƏQİQƏTƏN DƏ...
Bu gün, 11:29 |
|
|
|
| • “Park müdiri” Karlen həbsdən çıxdı - Aldatdığı adamlara nazirlik adından zəng etdiribmiş...
Bu gün, 11:23 |
|
|
|
| • Budepeşt etirafı: Bakı əsl dost, etibarlı tərəfdaş kimi - İNCƏLƏMƏ
Bu gün, 11:17 |
|
|
|
| • Vətən müharibəsi qazisi müşavir təyin edildi - FOTO
Bu gün, 11:15 |
|
|
|
| • "Bayburt Grup"un Azərbaycan filialının 6 milyondan çox vergi borcu var - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 11:13 |
|
|
|
| • Özünü DAĞA-DAŞA salan... Səyyad ARAN... - SÖZARDI...
Bu gün, 11:01 |
|
|
|
|
