Ötən gün Avropa İttifaqının (Aİ) Brüsseldəki səfirləri Aİ-nin Ermənistandakı Müşahidə Missiyası ilə bağlı qərarı təsdiqləyiblər. Bu qərara əsasən, avropalı müşahidəçilər daha iki il - 2027-ci il fevralın 19-dək Ermənistanın sərhəd rayonlarında qalacaqlar. Qərar layihəsinə əsasən, müşahidəçilərin tərkibi və sayı dəyişməz qalacaq: 165 xarici və 44 erməni üzv.
Qərar yaxın vaxtlarda Aİ-yə üzv ölkələrin xarici işlər nazirləri tərəfindən təsdiqlənməlidir. Erməni mediasının yazdığına əsasən, bu, əslində formal xarakter daşıyır, çünki bu ölkələrin səfirləri artıq layihəyə səs verərək, öz hökumətlərinin mövqelərini bildiriblər.
Qeyd edək ki, bir neçə gün əvvəl Azərbaycanla şərti sərhəddə yerləşdirilən Müşahidə Missiyası Zəngilan istiqamətində fəaliyyətini aktivləşdirib. Missiyaya məxsus maşın karvanı sərhədə doğru irəliləyib. Onların nə daşıdıqları, niyə belə aktivləşdikləri barədə dəqiq məlumat yoxdur.
Xatırladaq ki, Missiya ilə bağlı dəfələrlə Azərbaycan tərəfi narazılığını bildirib, onun Azərbaycanla razılaşdırılmadan fəaliyyət göstərdiyini bəyan edib.
Başqa bir xəbər isə Ermənistandakı “ARM Tactical” idman klubu adı altında xüsusi taktiki, snayper və terror-təxribat hazırlığı mərkəzinin öz sıralarını xeyli genişləndirməsi ilə bağlıdır. “Minval.az”ın mənbələrdən əldə etdiyi məlumata görə, həmin mərkəz erməni gənclərə təlim məşqləri keçməkdədir.
Ekspertlər hesab edirlər ki, Ermənistanda Azərbaycan əleyhinə təxribat-terror fəaliyyəti üçün geniş kadr hazırlığına başlanılıb. Bəzi analitiklərin qənaətincə, eyni zamanda, avropalılardan ibarət Müşahidə Missiyasının Ermənistanda qalma müddətinin artırılması, şərti sərhəd yaxınlığında ermənilərin səngərlər qazması hərbi toqquşma riskinin artdığı ehtimalını gücləndirir.
Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran Moskvada yaşayan azərbaycanlı politoloq, beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert, Rusiya Xalqlar Dostluğu Universitetinin dosenti Anar Həsənov deyib ki, Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sülh danışıqları prosesi “bir addım qabağa, iki addım geri” prinsipi ilə gedir:
- Məsələn, delimitasiya və demarkasiya prosesi ilə bağlı komissiyaların görüşü keçirilir, optimist bəyanatlar səslənir. Ümumiyyətlə, bu məsələdə hər iki tərəfin razılığı var. Hansı ki, sülh prosesində sərhədlərin müəyyənləşməsi məsələsi də əsas bəndlərdən biri idi. Amma əsas məsələlərdən biri də ATƏT-in Minsk Qrupunun ləğvi ilə bağlı birgə müraciət, Avropa missiyası ilə bağlı Azərbaycanın tələbləri var ki, Ermənistan bundan imtina edir. Ümumiyyətlə, düşünürəm ki, Avropa missiyası ilə bağlı Bakının şərtlərinə İrəvan əməl etməyəcək. Missiyanın qalma müddətinin uzadılması da bunu deməyə əsas verir. Bu isə təbii ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanmasını mümkünsüz edir.
İki ölkə arasındakı münasibətlər indi müşahidə edilən kimi, sabit və qeyri-sabit fazalarda inkişaf edəcək. Onsuz da 2025-ci ildə sülh sazişinin imzalanması mümkünsüz görünürdü. Çünki yenə deyirəm, Azərbaycanın tələbləri var ki, onları Ermənistan yerinə yetirmək niyyətindən uzaq görünür. Söhbət Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını özündə ehtiva edən maddənin dəyişdirilməsindən, de-fakto fəaliyyət göstərməyən Minsk Qrupunun ləğvindən, Ermənistandakı Avropa missiyasının varlığına son qoyulmasından gedir. İrəvan Bakının şərtlərini qəbul etməyə meyilli olsaydı, Avropa Müşahidə Missiyasının qalma müddətinin uzadılmasına “hə” deməzdi.
- Avropa müşahidəçilərinin Ermənistanda qalması Azərbaycanla Ermənistan arasında nələrin baş verməsinə səbəb ola bilər?
- Tərəflər arasında hadisələrin dəyişməsinə əsas verən amil nə avropalı müşahidəçilərin Ermənistanda qalma müddətinin uzadılmasıdır, nə də Ermənistanın Avropaya inteqrasiya kursu seçməsidir. Bu amillər sadəcə vəziyyəti müəyyən sabit şəkildə saxlayır, indiki status-kvonun davam etməsini təmin edir. Necə deyüərlər, nə müharibə, nə sülh vəziyyəti müşahidə edilir. Tərəflər arasındakı gərginliyə səbəb ola biləcək məsələ Ermənistanın silahlanması, Ermənistana gətiriləcəyi ehtimal olunan yeni hücum silahlarıdır. Əgər Ermənistan hədiyyə aldığı, pulu ilə aldığı silahları bazalardan çıxarıb təlim mərkəzlərinə gətirərsə, o zaman hərbi gərginliyin yaranması ehtimalı artır.
Amma avropalı müşahidəçilərin qalma müddətinin artırılmasının gərginliyə, hansısa toqquşmaya səbəb olacağını proqnozlaşdırmaq düzgün deyil. Baxın, həmin Missiya iki ildir ki, Ermənistandadır, amma bu, tərəflər arasında hansısa toqquşmaya, çaxnaşmaya səbəb olmayıb. Düşünürəm ki, onların qalma vaxtının uzadılması qərarı bundan sonra da hansısa hadisəyə səbəb olmayacaq. Sadəcə münasibətlərdə onsuz da mövcud olmayan etimadsızlığı daha da dərinləşdirəcək, sülh prosesinə zərər verəcək. Çünki Azərbaycanın tələblərindən, şərtlərindən biri də həmin missiyanın çıxarılması ilə bağlıdır.
- Yeri gəlmişkən, son vaxtlar yayılan məlumatlara görə, Ermənistanda “ARM Tactical” idman klubu adı altında xüsusi taktiki, snayper və terror-təxribat hazırlığı mərkəzində yeni təlimlər keçirilir, hərbi hazırlıqlar aparılır. Bu, nədən xəbər verir?
- Toqquşma riskini artıran amil Ermənistanın xaricdən aldığı hücum silahlarının təlimidir. Hansısa qrupun məşqləri, silahla davranış qaydalarını öyrənməsi mümkündür. Ola bilsin ki, gələcəkdə həmin şəxslərdən terror törətmək məqsədilə istifadə olunsun, yaxud da yeni müharibə olarsa, onlar ordu sıralarına qoşulsunlar və s. Amma hərbi toqquşma riskini artıran əsas amil Ermənistanın xaricdən tədarük etdiyi hücum silahları ilə təlimlər keçirməsidir. Hələlik belə təlimlər yoxdur, amma istisna da edilmir. Bu isə yeni gərginliyin yaranması ilə nəticələnə bilər. Çünki Ermənistan Azərbaycan ərazilərini 30 ildən çox müddətdə işğalda saxlayıb, iki müharibə baş verib, Ermənistan Konstitusiyasında ərazi iddiaları qalmaqdadır. Ən əsası isə iki ölkə arasında sülh sazişi imzalanmayıb. Belə bir vəziyyətdə Ermənistanın hücum silahları ilə silahlanması, bu silahların təliminin keçirilməsi potensilah hərbi toqquşma riskini artırır.
Hansısa qrupun silahlarla məşqləri, hansısa revanşist qüvvələrin bəyanatları, anti-Azərbaycan təbliğatı müharibə səbəbi deyil. Amma Ermənistanın ağır hücum silahları alması yeni müharibəyə səbəb ola biləcək məsələdir. Bu silahlanmaya görə Ermənistanı Azərbaycanın cəzalandırması mümkündür. Hər hansı bir dövləti onun təcavüzkar siyasətinə görə cəzalandırırlar, denasifikasiyaya uğradırlar. Biz öz arqumetlərimizi irəli sürmək üçün, dünyanın gözündə təcavüzkar olmamaq üçün əlimizdə elə fakt olmalıdır ki, həmin fakt Ermənistanı cəzalandırmağa əsas versin. Hesab edirəm ki, Azərbaycanın dünyaya göstərə biləcəyi ən güclü fakt Ermənistanın hücum silahları almasıdır. Əslində bu proses məncə, başlayıb. Bilirsiniz, hansısa toqquşmadan əvvəl rəsmi bəyanatlar verilir. Düşünürəm ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin son vaxtlar verdiyi bəyanatlar uzaqgörən siyasətin başlanğıcıdır.
- Hansı bəyanatları nəzərdə tutursunuz?
- Ölkə başçısının “Ermənistan faşist dövlətdir” bəyanatı həmin siyasətin başlanğıcı hesab edilə bilər. Ermənistan haqqında Azərbaycanın ictimai diplomatiyası “faşist”, “monoölkə”, “millətçi”, “təhlükə” ifadələrindən istifadə edir. Bu, haqlı iradlardır, yarlıq deyil, şər deyil. Bunların hamısı fakta əsaslanan metaforalardır. Biz bunu dünyaya deməliyik ki, sabah təcavüzkar dövlət, faşist dövlət cəzalandırılanda beynəlxalq ictimaiyyət bizi günahkar bilməsin. Bu gün iki ölkə arasında sülh yoxdur və 30 ildən çox işğalı davam etdirmiş bir dövlət sülhdən yayınır, əvəzində yenidən hücum silahları ilə silahlanır.
Gözləməliyik ki, Ermənistan yenidən təcavüzə başlasın, ərazilərimiz bombalansın, ondan sonra reaksiya verilsin? Nəyə görə Azərbaycan təcavüzkarı qabaqlamamalıdır? Bunu beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmalıyıq və potensial təcavüzün qarşısını əvvəldən almalıyıq. Anlamaq lazımdır ki, Ermənistanın silahlanmasının bir məqsədi var - Azərbaycana təcavüz etmək. Onlar bizim zəifləməyimizi gözləyirlər. Düşünürəm ki, Azərbaycan Ermənistanın verdiyi bu fakta əsasən addımlarını atmalıdır.
- Demək istəyirsiniz ki, Azərbaycan qabaqlayıcı addımlar atmalıdır?
- Mütləq şəkildə. Bunu bizim beynəlxalq aləmdə ən yüksək tribunadan analogiya aparmağa və haqlı olduğumuzu sübut etməyə əsaslarımız var. Bu gün İsrail Suriya ilə sərhəddə Suriya ərazisinə öz qoşunlarını daxil edir və bildirir ki, millətinin, dövlətinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün naməlum olan hökumət qarşısında bufer zona yaradır. Əslində bu, müzakirə obyektidir. Çünki Suriya heç vaxt İsrail ərazisini zəbt etməyib. Ermənistan isə 30 ildən çox müddətdə Azərbaycan ərazilərini işğalda saxlayıb və bu, faktdır. Azərbaycan dünyaya bəyan edə bilər ki, özümü təcavüzkar, aqressor dövlətdən qorumaq üçün qabaqlayıcı tədbirlər görürəm. Hesab edirəm ki, Bakıdan verilən bəyanatlar buna da aparır.
