Rusiya Dnestryanı nizamlama prosesində vasitəçi və qarant kimi Kişinyov ilə Tiraspol arasında dialoqu asanlaşdırmağa hazırdır. Bunu Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin (XİN) rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova Moldova Prezidenti Maya Sandunun respublikanın Avropa İttifaqına (Aİ) Sol Sahilsiz də daxil ola biləcəyi ilə bağlı mövqeyini şərh edərkən deyib.
“Hesab edirəm ki, indi boş bəyanatlardan daha çox ehtiyac duyulan tərəflər arasında qarşılıqlı etimadın möhkəmləndirilməsinə və aktual qarşılıqlı fəaliyyət məsələlərinin həllinə yönəlmiş real dialoqdur. Təbii ki, beynəlxalq yardımla”, - deyə Zaxarova bildirib.
Onun sözlərinə görə, Sandunun bəyanatı nümayiş etdirir ki, Moldova Respublikası lazım gələrsə, Aİ-yə daxil olmaq naminə Dnestryanı probleminin həlli perspektivindən imtina etməyə hazırdır: “Moldovanın Dnestryanı ilə və ya onsuz Aİ-yə daxil olmasının məqsədəuyğunluğu ilə bağlı müzakirələr Kişinyovda uzun müddətdir gedir. Moldova Prezidenti Sandunun başqa bir bəyanatı bir daha təsdiqləyir ki, Kişinyov “Avropa arzusu”nun arxasınca, lazım gələrsə, Dnestryanı probleminin həlli perspektivindən imtina etməyə hazırdır. Aydındır ki, onun həlli Kişinyovun əsas prioritetləri sırasında deyil və Dnestryanı problemini Moldova rəhbərliyi az qala Moldovanın Aİ-yə daxil olmasına əngəl kimi qiymətləndirir”.
Zaxarova hesab edir ki, bu halda Tiraspolu Kişinyov ilə Brüssel arasında keçiriləcək danışıqlara məcbur etmək üçün hesablama aparılır: “Eyni zamanda, Kişinyovda bu mövzunun müzakirəsinin özü Dnestryanı probleminin dərinliyini, Dnestryanı sahilləri arasında parçalanma dərəcəsini nümayiş etdirir”.
Moldova hakimiyyətinin ölkənin iki mərhələdə Aİ-yə üzv ola biləcəyi ilə bağlı Brüsselin dəstəyini aldığı barədə məlumatlar var. Əvvəlcə sağ sahil Moldova (Bessarabiya), sonra isə Dnestryanı. Moldova müxalifəti artıq Kişinyovu Avropaya inteqrasiya naminə ərazisini tərk etməkdə ittiham edib.
Bu arada Dnestryanı nizamlaması üzrə danışıqlar 2019-cu ildən faktiki olaraq dayandırılıb. Bu dialoqda qarant və vasitəçi qismində çıxış edən Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzə başlayandan sonra Moldova Respublikasının hakimiyyət orqanları bəyan ediblər ki, danışıqlar masasına qayıtmaq yalnız müharibə başa çatdıqdan sonra mümkündür. Onlar Rusiyanı ondan kənarlaşdırmaqla, ABŞ və Aİ-nin rolunu gücləndirməklə, həmçinin Rumıniya ilə dialoqa qoşulmaqla müzakirə platformasının yenidən formatlaşdırılmasında israrlıdırlar.
Bildiyimiz kimi, Moldova artıq Aİ-yə üzv olmaq üçün namizəd ölkə statusundadır. Bəs həqiqətənmi, Dnestryanı problemi hələ də o qədər həllolunmaz görünür ki, Kişinyov bu separatçı bölgəni müvəqqəti də unutmağa, sadəcə olaraq tezliklə Aİ-yə üzv olmağa hazırdır? Axı biz onun əsas himayədarı olan Rusiyanın son iki ildə hansı çətin şəraitə düşdüyünü bilirik.
AYNA mövzunu Moldovanın tanınmış ekspertləri ilə müzakirə edib.
Moldova-rumıniyalı politoloq Mixay İsak:
“Rusiya təbliğat maşını Moldova Respublikasına, onun ərazi bütövlüyünə və milli suverenliyinə daimi hibrid hücumla məşğuldur. Oktyabrın 20-də keçmiş sovet respublikasında prezident seçkiləri və Avropaya inteqrasiya ilə bağlı konstitusiya referendumu keçiriləcək. Prezident seçkilərindən danışanda isə Maya Sandu real şansı olan yeganə namizəddir, amma referendumdan danışanda suallar yaranır.
Moskva və Moldovadakı rusiyapərəst qüvvələr bu referendumun uğursuzluğunda maraqlıdır. Çünki belə bir nəticə əhalinin əksəriyyətinin Aİ-nin bir hissəsi olmaq istəmədiyinə “ciddi sübut” olardı. Bu nəticəyə nail olmaq üçün Rusiya Moldovanın Avropa kursuna, o cümlədən Dnestryanı ərazinin Moldovanın konstitusiya hakimiyyəti altında reinteqrasiyası məsələsinə zərbə vurmaq üçün bütün imkanlardan istifadə edir.
Moldova Respublikası, məsələn, Rusiyanın iradəsi olmasa belə, separatçı regionu yenidən inteqrasiya edə bilən Azərbaycanla eyni geosiyasi imkanlara malik deyil. Bakının siyasidən tutmuş hərbi və xarici strategiyaya qədər əlaqələndirilmiş strategiyası var idi ki, bu da Azərbaycana beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq bütün regionunu reinteqrasiya etməyə imkan verdi.
Moldova Respublikası Dnestryanı probleminin sülh yolu ilə həllinə kömək etmək üçün 30 ildən artıqdır ki, danışıqlarda iştirak edir, lakin heç bir nəticə verməyib. Rus əsgərlərinin Dnestryanıda olması və Rusiyanın Moldova qurumlarına qarşı istifadə etdiyi hibrid müharibə, o cümlədən casusluq və təbliğat Moldova tərəfinin iradəsini zəiflətdi.
Kişinyovda heç bir məmur Moldovanın Avropaya inteqrasiyası müqabilində Dnestryanıdan imtina edəcəyini təklif etməyib. Bundan əlavə, Aİ ölkələrinin müxtəlif liderləri Moldova Respublikasının ərazi bütövlüyünü dəstəklədiklərini, o cümlədən Moldovanın avrointeqrasiyasından danışarkən bəyan ediblər.
Dnestryanı bölgədən demək olar ki, bütün ixracat Aİ ölkələrinə gedir və onun iqtisadiyyatı Moldovadan elektrik enerjisi alması və regionun Rusiya qazı üçün pul ödəməməsi ilə dəstəklənir. Rusiya rəsmilərinin oxşar bəyanatları Moskvanın Moldova Respublikasına qarşı davam edən təbliğat hücumunun yalnız bir hissəsidir.
Moldovanın hələ də rəsmi reinteqrasiya strategiyası olmasa belə, Kişinyovda heç bir böyük siyasi partiya heç vaxt Dnestryanını bir kənara buraxmaq ideyasını dəstəkləməyəcək. Ukraynada davam edən müharibə ilə heç kim Dnestryanının tək qala biləcəyi fikrini qəbul etmir, çünki o, Avropanın bu hissəsində Rusiya kəşfiyyat xidmətləri və rus ordusu üçün böyük bazadır.
Rusiya Federasiyasının Moldova Respublikasında əsas marağı 2025-ci ildə keçiriləcək parlament seçkiləridir, çünki rusiyayönlü partiyalar Moldova vətəndaşlarının səslərini almağa böyük vəsaitlər yatırırlar. Moldova parlamentli idarəetmə sisteminə malik olduğu üçün Moskva növbəti qanunvericilik seçkilərində qalib gəlməyə və keçmiş sovet respublikasının daxili və xarici siyasi gündəminin gürcü tərzində yenidən formalaşdırılmasından istifadə etməklə, Avropaya inteqrasiya ilə bağlı istənilən müzakirələri dondurmağa çalışır.
Bu siyasi qarışıqda rusiyayönlü partiyalar Moldova əhalisi arasında müharibə qorxusundan istifadə edərək, Moldovanın Aİ-yə qoşulmaqla bütün reinteqrasiya şanslarını itirəcəyi və hətta yeni müharibəyə başlayacağı konsepsiyasını aşılamağa çalışır. Bu cür təbliğat Moldova əhalisinin səsinə təsir göstərməyə imkan verəcək hər hansı mövcud strategiyaya yatırılan külli miqdarda pulla dəstəklənir. Hazırda Dnestryanı özünün yaratdığı geosiyasi xəritədə, yəni Moldovanın Aİ-yə daxil olmasının və “rus dünyası”nın pəncəsindən çıxmasının qarşısını almaq rolunu oynayır”.
Moldovanın keçmiş ədliyyə naziri, Avropa Şurası Venesiya Komissiyasının keçmiş üzvü Aleksandru Tanase:
“Rusiya Dnestryanı münaqişəsinin həllində nə qarant, nə də vasitəçi ola bilər. Çünki 1992-ci ildə hərbi təcavüzdən istifadə edərək qondarma Dnestryanı Moldova Respublikasını yaradan məhz o idi. Rusiya 2014-cü ildə Ukraynada Luqansk və Donetskdə qondarma “respublikalar” yaratdığı kimi, 1992-ci ildə Dnestryanı bölgəni yaradıb. Təcavüzkar özünün yaratdığı böhranın həllinin qarantı ola bilməz. Rusiyanın bu ərazilərdən işğalçı qoşunlarını və silahlarını çıxarması kifayətdir və böhran öz-özünə aradan qalxacaq.
Rusiya hərbi təcavüz yolu ilə bu əraziləri zəbt edərək Kişinyovu şantaj etmək və Moldovanı öz təsir dairəsində saxlamaq üçün istifadə edir. İndi Rusiya Kişinyovun Avropa İttifaqına inteqrasiya istəyini ləngitmək üçün Dnestryanı kartı ilə oynamaqla yenidən şantaj yoluna gedir.
Dnestr çayının sol sahilindəki ərazilər Moldova Respublikasının beynəlxalq səviyyədə tanınmış hissəsidir. Rusiya da keçmiş Moldova SSR sərhədləri daxilində Moldova Respublikasının müstəqilliyini tanıdı. Bu yolla Moldova Respublikası hazırda Rusiyanın 1992-ci ildə qurduğu marionet işğal idarəsi altında olan ərazilərlə birlikdə Avropa İttifaqına inteqrasiya olunacaq. Praktikada Kipr üçün bir presedent var ki, o, beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri daxilində Aİ-yə daxil oldu və adanın şimal bölgələrinin statusu məsələsi gələcəkdə həll olunmalı idi.
Bir faktı qeyd etmək lazımdır ki, Rusiyanın Ukraynaya qarşı hərbi təcavüzünün başlaması ilə vəziyyət Rusiyanın əleyhinə kəskin şəkildə dəyişdi və bu, onun Dnestryanı bölgədəki təsirinə də təsir etdi. Bu ərazilərdə yaşayan insanlar əslində “rus dünyasının” sərsəm ideyalarından daha çox Moldovaya yaxındırlar.
Çətin ki, Dnestr çayının sol sahilinin sakinləri Putinin imperiya illüziyaları uğrunda mübarizə aparmağa razı olsunlar. Onlar insan həyatının dəyərsiz olduğu təcrid olunmuş, militarist Rusiyanı yox, rifahı, gələcəyə inamı və insan hüquqlarına hörməti - Avropanın əsas dəyərlərini seçəcəklər.
Rusiya 1992-ci ildə hərbi güc tətbiq edərək bu əraziləri işğal etməsəydi və orada öz marionet administrasiyasını qurmasaydı, Dnestryanı adlanan problem heç vaxt yaranmazdı. Bu məsələnin həlli bilavasitə Rusiyanın ölkəmizin ərazisindən çıxarılması ilə bağlıdır. Dnestrin sağ və sol sahillərində adi insanlar arasında xüsusi fərqlər yoxdur. Dnestryanı bölgə sakinlərinin böyük əksəriyyəti Moldova Respublikasının vətəndaşlarıdır. Övladları sağ sahildə məktəb və universitetlərdə oxuyur, sağ sahildə xəstəxanalarda müalicə alır, pensiya alır, sağ sahildə seçkilərdə iştirak edirlər. Əgər Rusiya bu insanları manipulyasiya etməsəydi, heç bir böhran yaşanmazdı”.
