Endirim arxasındakı təhlükə: Vaxtı keçmiş məhsulların gizli satışı

Endirimlə satılan, vaxtının bitməsinə az qalmış və ya istifadəsi artıq keçmiş məhsullar dünya üzrə pərakəndə ticarətdə mübahisəli mövzulardan biridir. Bir çox mağazalar bu praktikanı zərərin qarşısını almaq və satışları artırmaq məqsədilə tətbiq edir. Amma burada əsas şərt istehlakçının doğru məlumatlandırılması və təhlükəsizliyin təmin edilməsidir. Bəzi hallarda satıcılar məhsulun son istifadə tarixini açıq göstərmədən onu “super endirim” kimi təqdim edir və bu, etik pozuntu ilə yanaşı, ciddi sağlamlıq riskləri yaradır.

ABŞ və Avropa Birliyi kimi inkişaf etmiş bazarlarda son istifadə tarixinə nəzarət xüsusi qaydalarla tənzimlənir. ABŞ-da FDA tarix keçmiş qidanın satışını qadağan edir və yüksək riskli kateqoriyalar üzrə daha sərt nəzarət tətbiq olunur. Avropa Birliyində isə “best before” və “use by” anlayışlarının hüquqi fərqi istehlakçıların aldadılmasının qarşısını alır. Birincisi keyfiyyətlə, ikincisi təhlükəsizliklə bağlıdır və “use by” keçibsə məhsulun satışı tam qadağandır.

Yaponiyada nəzarət daha sərtdir. Belə ki, vaxtı keçmiş məhsul satışı aşkarlandıqda mağaza dərhal cərimələnə və hətta bağlana bilər, endirimdə olan qidaların tarixi isə iri hərflərlə göstərilir.

Danimarkada tətbiq olunan “Too Good To Go” modeli isə başqa nümunədir. Burada məqsəd qida israfını azaltmaqdır və məhsulların tarixi tam şəffaf şəkildə göstərilir, riskli kateqoriyalar sistemdən kənarda saxlanılır. Bu model göstərir ki, şəffaflıq və düzgün idarəetmə olduğu halda vaxtı bitməyə yaxın məhsulların endirimlə satılması həm mağaza, həm də istehlakçı üçün faydalı ola bilər.

Bu cür məhsulların yanlış təqdimatı istehlakçı üçün bir sıra risklər yaradır. İlk olaraq, sağlamlıq təhlükəsi mümkündür, xüsusilə süd məhsulları, ət, balıq və hazır yeməklər kimi bakterioloji cəhətdən tez xarab olan qidalarda. Digər tərəfdən, alıcı endirimə aldanaraq aldığı məhsulu istifadə edə bilmədikdə iqtisadi zərər yaşayır. Eyni zamanda, bu təcrübə satıcıya olan etimadı zədələyir.

Problemin həlli üçün qanunvericilikdə sərt nəzarət mexanizmlərinin olması, tarixin iri və oxunaqlı göstərilməsi, məhsul tarixlərinin rəqəmsal sistemlə avtomatik izlənməsi vacibdir. Endirim siyasəti tam şəffaf şəkildə aparılmalı, istehlakçıya “son istifadə tarixinə az qalıb” kimi açıq xəbərdarlıqlar verilməlidir. Maarifləndirmə də mühüm rol oynayır. İnsanlar “best before” və “use by” arasındakı fərqi bilməlidir ki, sağlamlıq risklərini qiymətləndirə bilsinlər.

Nəticə olaraq, endirimlə satılan tarixi yaxınlaşan məhsullar düzgün idarə olunduqda qida israfının qarşısını alan müsbət bir modelə çevrilə bilər. Lakin istehlakçını məlumatlandırmadan belə məhsulların satılması həm hüquqi, həm etik, həm də sağlamlıq baxımından təhlükəli və qəbuledilməzdir. İri ölkələrin təcrübəsi sübut edir ki, bu sahədə şəffaflıq və ciddi nəzarət ən etibarlı həll yoludur.