ABŞ-nin Cənubi Qafqazda yeni planı

Amerikanın nüfuzlu Hudson İnstitutu Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh prosesinin gələcək mərhələlərinə dair geniş hesabat yayımlayıb. Sənəddə regionda geosiyasi balans, ABŞ-ın maraqları və yeni tranzit layihələri fonunda Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinə dair detallı təhlil təqdim olunub.

Hesabatın müəllifi, tanınmış politoloq və təhlükəsizlik üzrə ekspert Luke Coffey ABŞ Prezidenti Donald Trampın 2025-ci ildəki vasitəçiliyinin regional diplomatiyada yeni mərhələ açdığını vurğulayır.

Trampın “sülh aktı”: Yeni mərhələ

Hesabata əsasən, 2025-ci ilin avqustunda Ağ Evdə keçirilən görüş zamanı Ermənistan və Azərbaycan liderləri arasında ilkin sülh bəyannaməsi imzalanıb. Tərəflər bu sənədi növbəti 12 ay ərzində tam ratifikasiya etməyi planlaşdırır. ABŞ-nin vasitəçiliyi ilə əldə olunan bu razılaşmanın əsas elementi isə TRIPP (Trump Route for International Peace and Prosperity) adlı tranzit layihəsidir.

TRIPP – ABŞ nəzarətində yeni kommunikasiya koridoru

Hesabatda qeyd olunur ki, TRIPP layihəsi Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirəcək və Ermənistan ərazisindən keçəcək nəqliyyat marşrutudur. Bu koridor Ermənistanın suverenliyi daxilində qalacaq, lakin idarəçiliyi beynəlxalq (ABŞ dəstəyi ilə yaradılmış) konsorsiuma 99 il müddətinə verilə bilər.

Hudson İnstitutu bu layihəni regionda sabitliyi və iqtisadi inkişafı təşviq edən əsas mexanizm kimi təqdim edir. Eyni zamanda, TRIPP-in icrası üçün Ermənistan Konstitusiyasında dəyişiklik edilməsinin vacibliyi vurğulanır – çünki mövcud konstitusiya bəzi hallarda Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı iddialarla ziddiyyət təşkil edir.

Maraqlar toqquşur: Rusiya və İranın narahatlığı

Hudson hesabatında Rusiya və İranın bu təşəbbüsə qarşı çıxdığı açıq şəkildə qeyd olunur. Müəllif bildirir ki, Moskva Cənubi Qafqazdakı təsir imkanlarının zəiflədiyini görərək, sülh prosesinə dolayısı maneələr törədə bilər. Eyni zamanda, İran da regionda kommunikasiya və tranzit imkanlarının Azərbaycan və Türkiyə xeyrinə dəyişməsini strateji təhlükə kimi qiymətləndirir.

Bu kontekstdə ABŞ-ın TRIPP layihəsi ilə regionda yalnız iqtisadi deyil, həm də geosiyasi dominantlıq əldə etməyə çalışdığı açıq şəkildə göstərilir.

Azərbaycan üçün nə nəzərdə tutulur?

Hudson İnstitutu ABŞ-ın Azərbaycana strateji dəstəyi genişləndirməsini təklif edir. Bunlara aiddir:

Dəniz təhlükəsizliyi sahəsində əməkdaşlıq;

Patrul radar sistemlərinin qurulması;

Müdafiə sənayesində modernizasiya və təlim dəstəyi;

Enerji və nəqliyyat dəhlizlərinin təhlükəsizliyinə yardım.

Hesabatda Azərbaycanın Orta Asiya ilə Avropa arasında enerji və logistika qovşağı roluna vurğu edilir və bildirilir ki, ABŞ bu potensialdan faydalanaraq öz maraqlarını regionda möhkəmləndirə bilər.

Ermənistanın transformasiyası və Avroatlantik vektor

Hudson hesabatında Ermənistan üçün də dəstək paketləri nəzərdə tutulur. ABŞ bu ölkənin Avropa-Atlantik strukturlarına inteqrasiyasına yardım etməyi və Rusiya təsirindən uzaqlaşdırmağı strateji məqsəd hesab edir. Lakin bu yolun Konstitusiya dəyişiklikləri və daxili siyasi sabitlik olmadan mümkün olmayacağı da vurğulanır.

Maliyyə və icra riski: TRIPP kağız üzərində qala bilərmi?

Baxmayaraq ki, TRIPP layihəsi nəzəri olaraq sülhə və rifaha töhfə verə bilər, Hudson İnstitutu bu təşəbbüsün maliyyələşməsi, təhlükəsizlik təminatı və texniki icrasının ciddi çağırışlarla üzləşəcəyini bildirir. Ermənistan daxilindəki siyasi müxalifət, regiondakı revanşist qüvvələrin təsiri və kənar dövlətlərin sabotaj cəhdləri bu təşəbbüsün real həyata keçirilməsinə əngəl törədə bilər.

Sonda hesabat müəllifi Luke Coffey qeyd edir ki, ABŞ Cənubi Qafqazda uzunmüddətli, strateji mövcudluq əldə etməyə çalışır və TRIPP bu məqsədə çatmaq üçün effektiv alət ola bilər. Eyni zamanda, Ermənistan-Azərbaycan sülhünün davamlı olması üçün beynəlxalq zəmanət mexanizmləri və iqtisadi layihələrin sinxronlaşdırılması zəruridir.

Pressklub.az