İrəvanla Bakı arasında yeni səhifə açılır

Avqustun 8-də Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev, Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan və ABŞ prezidenti Donald Tramp arasında keçirilən üçtərəfli sammitdən sonra Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh prosesi üçün yeni səhifə açılıb.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Chatham House” yazıb.

Oval Ofis görüşü sülh müqaviləsi olmasa da, iki ölkənin dolaşıq danışıqlarında bir mərhələ kimi qiymətləndirib.

Ağ evdə sammit və ondan sonrakı müzakirələrdə geostrateji optika üstünlük təşkil edib. Bununla belə, son nəticədə Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin dekuritizasiyasının daha çox daxili siyasi dəyişikliklərdən asılı olacağı bildirilir.

Qeyd olunur ki, sammit sülh prosesinin ilkin də olsa, iki mühüm nəticəsini verib:

Birincisi, münasibətlərin normallaşdırılmasını tənzimləyən 17 maddədən ibarət müqavilənin mətninin paraflanmasıdır. Bu, respublika sərhədləri əsasında münasibətlərin normallaşdırılmasını tənzimləyən texniki sənəddir.

Ağ evdə Azərbaycan tərəfindən imzalanması üçün şərtlərdən biri razılaşdırılıb: “Minsk qrupu” kimi tanınan Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) 1990-cı illərdə yaratdığı vasitəçilik strukturunun ləğvi ilə bağlı birgə müraciət.

Ermənistan konstitusiyasının dəyişdirilməsi ilə bağlı Azərbaycanın daha bir təkidli mövqeyi qalmaqdadır. Bu ilkin şərtin yerinə yetirilməsi Ermənistanın gözlənilməz daxili siyasəti və nəhayət, 2026-cı ildə yeni konstitusiya üzrə referendum yolu ilə müqaviləyə açıq şəkildə ictimai razılığın verməsidir.

Bundan əlavə, ABŞ-nın müdaxiləsi Ermənistandan keçən cənub marşrutunu “Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp marşrutu”na (TRIPP) çevirir. Amerikanın özəl qurumları ilə uzunmüddətli icarə əsasında TRIPP həm Ermənistanın suverenliyini qorumaq, həm də materik Azərbaycan və Naxçıvan arasında “maneəsiz” gediş-gəlişi təmin etmək üçün nəzərdə tutulub. Üç lider Ermənistanın Azərbaycan üzərindən tranziti üçün “qarşılıqlı fayda” barədə razılığa gəliblər, lakin bunun nə demək olduğu bəlli deyil. Onun praktiki fəaliyyət şərtləri hələ işlənməyib. Çox şey ABŞ-nın hərəkətlərinin ardıcıllığından və gələcək administrasiyaların davamlı öhdəliklərindən asılı olacaq.

Öz növbəsində, saziş Ermənistan və Azərbaycanın son 35 ildə bölüşdüklərini təcəssüm etdirir: Rusiyanın onların arasında münaqişənin həllində inhisarçı olmasını istəməməsi. Bu, Rusiyanın vasitəçiliyi ilə 2020-ci ildə atəşkəslə razılaşdırılan cənub marşrutu üzərində Rusiyanın nəzarətini köhnəlmiş edir.

Cənubi Qafqazın şiddətli rəqabətli geosiyasəti kontekstində bu inkişaf, çox güman ki, uduzduğu hesab edilənlərin reaksiyasına səbəb olacaq.

Moskvanın Ermənistan və Azərbaycan arasında vasitəçi kimi tarixi üstünlüyünü nəzərə alsaq, bu risk açıq-aşkar Rusiya üçündür. Moskva artıq “bölgədənkənar” qüvvələrin işə qarışmasından narazılığını bildirib. Rusiyanın sazişə düşmən münasibətinin, ola bilsin ki, Azərbaycanın enerji infrastrukturuna, Ermənistanın Avrasiya İttifaqında ticarətinə və Rusiyadakı hər iki millətin icmalarına təzyiq vasitəsilə davam edəcəyi gözlənilir.

Əhəmiyyətli dərəcədə daha az təsir alətinə malik olan İran, hətta təklif olunan həll İranın beynəlxalq sərhədlərə hörmətlə bağlı narahatlıqlarını nəzərə alsa belə, öz sərhədi boyunca Amerikanın daha güclü mövcudluğu ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə edib.

İkinci risk odur ki, Amerikanın marağı zamanla azala bilər. TRIPP-in geosiyasi mövqeyinin marşrutu tamamlamaq üçün kifayət etməyən fürsətçi həll yolu kimi görünməsi riskləri var.

Təşəbbüs Türkiyə tərəfindən dəstəklənərsə, daha doğrusu, Ankara Ermənistan və Avropa İttifaqı ilə münasibətlərin normallaşdırılmasında irəliləyiş əldə edərsə, uğur şansı daha yüksək olacaq. Problemlərin labüd yığılması ilə sürəti saxlamaq region daxilində və xaricində geniş güc koalisiyasının davamlı öhdəliyini tələb edəcəkdir.

Ermənistan-Azərbaycan müqaviləsinin mətninin 15-ci maddəsi imzalandıqdan sonra bir ay ərzində hər iki tərəfin münaqişə ilə bağlı iddialara görə beynəlxalq ədalət axtarışına çıxmasını qadağan edir.

Strateji amneziya siyasəti o deməkdir ki, bu prosesdən çoxları əziyyət çəkəcək: son dörd onillikdə evlərini, mənzillərini və daha çoxunu itirmiş yüz minlərlə erməni və azərbaycanlı. Onlardan rəqabətli geosiyasətdə batmış və həyata keçirilməsi vaxt tələb edə bilən nişan sxemlərinin iqtisadi qazancları üçün ədalət axtarışlarından imtina etmələri xahiş olunur.

Bu, Ermənistanda daxili müxalifəti gücləndirəcək, çox ehtiyac duyulan konstitusiya referendumu uğrunda mübarizəni təmin edəcək. Populyarlığının ən aşağı həddə çatması ilə Nikol Paşinyanın taleyi indi Oval Ofis razılaşmaları və əlavə olaraq, 2018-ci il “məxməri inqilab” zamanı qaçmağa çalışdığı geosiyasətlə bağlıdır. Onun siyasi cəhətdən sağ qalması həm də Azərbaycanın ritorikasındakı dəyişikliklərdən asılı olacaq.