İran yeni vasitəçi axtarır: Vəliəhd seçimi mübahisə doğurub

Səudiyyə Ərəbistanının İran və ABŞ arasında dialoqa vasitəçilik istəyi Tehranda ideal vasitəçi seçimi ilə bağlı müzakirələri qızışdırır. Bəziləri Krallığı Qətər və ya Oman kimi sınaqdan keçmiş aktorlardan daha nəhəng bir vasitəçi hesab edir. Digərləri neytral olduqlarını nəzərə alaraq Doha və Məsqət vasitəsilə “adaxlıbazlığa” üstünlük verirlər.

Reyting.azxəbər verir ki, bu barədə “Amwaj Media” yazıb.

Təhlildə qeyd olunur:

İslahatçı prezident Məsud Pezeşkian ABŞ-a son yüksək səviyyəli səfərindən əvvəl Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin Salmana (MBS) məktub göndərməsindən sonra İranda müzakirələr coşub.

İran Xarici İşlər Nazirliyinin (XİN) sözçüsü İsmayıl Bəqai bildirib ki, Səudiyyə vəliəhdinin noyabrın 18-də ABŞ prezidenti Donald Trampla danışıqlar üçün Vaşinqtona səfərindən əvvəl göndərilən məktubda yalnız “ikitərəfli əlaqələr” əks olunub.

Bununla belə, islahatçı keçmiş deputat Mustafa Kəvakebian noyabrın 23-də iddia edib ki, məktubda Pezeşkianın Trampa danışıqların yenidən başlaması ilə bağlı “mesajı var” və bu məktub Ali Rəhbər Ayətullah Əli Xamnəinin “icazəsi” ilə ünvanına çatdırılıb.

MBS-in Ağ evdə Tehran və Vaşinqton arasında “sazişin əldə edilməsinə kömək etmək üçün əlimizdən gələni etmək” şərhini nəzərə alaraq, Krallığın ənənəvi ərəb dostları əvəz etməsi barədə ehtimallar yaranıb.

Səudiyyə Ərəbistanının vasitəçiliyi tərəfdarları İran səlahiyyətlilərini Ər-Riyada şans verməyə çağırıb və qeyd ediblər ki, Krallıq Tehran və Vaşinqton arasında gərginliyin azaldılmasına kömək edə bilər.

Beynəlxalq məsələlər üzrə analitik Fereydun Məclesi iddia edir ki, Səudiyyə Ərəbistanı İranın iqtisadi rəqibi olsa da, regional gərginlikdən narahatdır.

“Buna görə də o, İran problemini həll etməyə çalışır”, - deyə “Arman Melli” islahatçı qəzeti yazıb və hakimiyyəti “bu fürsətdən istifadə etməyə” çağırıb.

Mötədil keçmiş prezident Həsən Ruhaninin (2013-21) baş köməkçisi olmuş Həmid Abutalebi qeyd edib ki, Səudiyyə Ərəbistanı “struktur gücə, ABŞ-da təsirə və gərginliyin azaldılmasına həqiqi sadiqliyə” malikdir.

Onun iddiasına görə, bu, Qətər və Omana nisbətən, İran üçün “ən yaxşı strateji qərar” olacaq.

Mühafizəkar “Xorasan” qəzeti iddia edir ki, Omanın onilliklər boyu sakit, neytral diplomatiyası və Tehranla sıx əlaqələri ona regional vasitəçilikdə unikal və “etibarlı” rol verir. Bunun əksinə olaraq, Səudiyyə Ərəbistanı İranla dərin rəqabətə malikdir.

Nəhayət, qəzet iddia edir ki, Ər-Riyad Oman və Qətərdən fərqli olaraq, vasitəçi kimi etibarlılığa və müstəqilliyə malik deyil.

Adətən, kifayət qədər məlumatlı siyasi şərhçi olan Mustafa Nəcəfi də oxşar narahatlıqları təkrarlayıb.

Səudiyyə Ərəbistanının İran və ABŞ arasında dialoqu yenidən başlatmaq üçün potensial vasitəçilik etməsi ilə bağlı söhbətlər yeni deyil. Anonimlik şərti ilə danışan Tehrandakı yüksək vəzifəli siyasi mənbə Krallığın dialoqun asanlaşdırılmasına kömək etməyə çalışdığını, lakin onun perspektivləri ilə bağlı ümidli olmadığını, əsas məsələnin vasitəçi seçimi deyil, Tramp administrasiyasının maksimalist tələbləri olduğunu vurğulayıb.

Bu ilin fevral ayında yüksək səviyyəli bir İran rəsmisi “Amwaj.media”-ya bildirib ki, Səudiyyə Ərəbistanının vasitəçilik təklif etməsi ilə bağlı xəbərlərdən sonra Tehran Ər-Riyadın roluna ümid bəsləyir.

Bəzi islahatçı medialar Səudiyyə Ərəbistanının mümkün rolu xəbərini alqışlayıb, vəliəhdin Trampla yaxın əlaqələrini müsbət amil kimi göstərib, baxmayaraq ki, tənqidçilər Oman və Qətər kimi köklü vasitəçilərə üstünlük veriblər.

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) də İran və ABŞ arasında danışıqlara vasitəçilik etməkdə maraqlı görünür.

Əmirliyin diplomatik müşaviri Ənvər Qarqaş mart ayında Trampın məktubunu İrana çatdırdı.

Ümumən İranın ənənəvi kanallardansa Səudiyyə vasitəçiliyinə üstünlük verdiyinə dair heç bir aydın dəlil yoxdur. Tehranda bəziləri Çinin vasitəçiliyi ilə 2023-cü ilin martında Ər-Riyadla əldə edilmiş normallaşma sazişinə şübhə ilə yanaşırlar.

İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında etimadın qurulması nisbətən yavaş və mərhələli bir proses olaraq qalır. Bununla belə, keçmiş Körfəz ərəb vasitəçilərinin Tramp administrasiyası ilə danışıqlarda məhdud irəliləyiş əldə etməsi ilə əlaqədar İranda bəziləri indi Səudiyyə Ərəbistanının vasitəçilik təklifini ciddi şəkildə nəzərdən keçirməyə açıq ola bilər.