Sülh müqaviləsi imzalansa da...
10-09-2024, 13:24
Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyanın və Baş nazir Nikol Paşinyanın Azərbaycanla sülh sazişinin mümkün imzalanması ilə bağlı son bəyanatları qızğın müzakirələrə səbəb olub.
Sülh müqaviləsi layihəsinin 10-cu redəktəsində, erməni tərəfinin fikrincə, artıq tam razılaşdırılmış mətn var və İrəvan tezliklə sülhün bağlanmasına hazırdır. Optimist bəyanatlara baxmayaraq, suallar hələ də qalmaqdadır.
Sazişin mümkün qədər tez imzalanması nə dərəcədə realdır və çoxdan gözlənilən sülh yolunda hansı problemlər var? Ermənistan və Azərbaycan onilliklərdir münaqişədədir və mümkün sülh müqaviləsi sabitlik və tərəqqi şansı kimi qiymətləndirilir. Mirzoyan bəyan edib ki, sazişin indiki mətnində artıq tərəflər tərəfindən tam razılaşdırılmış maddələr və hissələr var və Ermənistan prosesi başa çatdırmaq üçün Azərbaycanın reaksiyasını gözləyir.
Sülh müqaviləsinin əsas aspektlərindən biri ölkələr arasında kommunikasiyaların blokunun açılmasıdır. Ermənistan iddia edir ki, bütün region üçün yeni iqtisadi və nəqliyyat imkanları açacaq “Dünyanın kəsişməsi” təşəbbüsünün prinsipləri çərçivəsində bu addıma hazırdır.
Kommunikasiyaların blokdan çıxarılması xalqlar arasında etimadın bərpası, ticarətin artırılması və vətəndaşların həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində mühüm addım ola bilər. Ermənistan tərəfinin sazişi imzalamağa hazır olduğunu bəyan etməsinə baxmayaraq, bir sıra həll olunmamış məsələlər qalır.
Azərbaycan dəfələrlə vurğulayıb ki, istənilən sülh sazişi suverenlik və ərazi bütövlüyü prinsiplərinə əsaslanmalıdır. Tərəflərin prosesi gecikdirə və danışıqlara etimadı sarsıda biləcək əlavə ilkin şərtlər irəli sürmək cəhdlərindən çəkinmələri vacibdir. Mirzoyan etiraf edir ki, Ermənistan artıq razılaşdırılmış sənədi imzalamağa hazırdır və hər iki tərəf bunda maraqlı olarsa, sonrakı danışıqlarda mübahisəli məsələlər müzakirə oluna bilər.
Ermənistan və Azərbaycan etibar problemi ilə üz-üzədir: istənilən dəyişiklik və yeni təkliflərin prosesi ləngitmək cəhdi kimi qəbul edilməməsi üçün diqqətlə təhlil aparılmalıdır. Azərbaycan tərəfinin də öz milli maraqlarını qorumaq hüququ var və gələcəkdə ölkəyə qarşı yanlış şərh oluna və ya istifadə oluna biləcək presedentlərin yaranmasına yol verməmək üçün hər bir addımı diqqətlə dəyərləndirməlidir. Naxçıvan-Zəngəzur-Azərbaycan kimi nəqliyyat dəhlizlərinin blokdan çıxarılması zamanı təhlükəsizlik məsələsi xüsusi maraq doğurur.
Mirzoyan vurğulayıb ki, nəzarətin üçüncü tərəfə verilməsi ilə dəhlizin yaradılması müzakirə olunmur. Əvəzində təhlükəsizlik səviyyəsinin artırılması üçün yük və ya sərnişinləri müşayiət edə biləcək lisenziyalı özəl mühafizə təşkilatlarının cəlb edilməsi imkanları nəzərdən keçirilir.
Erməni tərəfi vurğulayır ki, bu, nəzarəti üçüncü şəxslərə ötürməyə deyil, vətəndaşların təhlükəsizlik hissini artırmağa yönəlmiş variantlardan yalnız biridir. Azərbaycan üçün bu yanaşma yalnız təhlükəsizliyə və ölkənin daxili işlərinə qarışmamağa zəmanət verən ciddi şərtlər yerinə yetirildikdə məqbul ola bilər. Özəl təhlükəsizlik şirkətlərinin istifadəsi faydalı bir həll ola bilər, ancaq münaqişələrin və anlaşılmazlıqların qarşısını almaq üçün hər iki tərəfin bütün detallarına ciddi nəzarət və koordinasiya ilə.
Politoloq Samir Hümbətov “Cebheinfo.az”-a açıqlamasında bildirib ki, indi razılaşdırılan məsələlərin üzərində daha çox durulur və razılaşdırmalardan görünür ki, tərəflər arasında münaqişədən çəkinmə, sərhədlərin delimitasiya, demokrasiyasının aparılması, eyni zamanda Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədlərin müəyyən edilməsi məsələsi gündəmdədir.Onun sözlərinə görə, iqtisadi , diplomatik əlaqələrin qurulması və bir-birinə qarşı hücum etməmə və s. bu kimi məsələlər artıq razılaşdırılıb:
"Burada qalan nüanslar da var. Əsas dəhlizin açılma məsələsidir ki, bu, hələ qalır. İkinci bir məsələ Ermənistanın Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı ərazi iddialarından əl çəkməsidir. Bu məsələ hələ tam olaraq razılaşdırılmayıb. Yəni bu məsələnin həlli referenduma getməlidir və Ermənistan tərəfi hələ bunu bildirmir.
Referendumun 2026, 2026 vəya 2027 -ci ildə də olacağı bilinmir və mübahisəli olaraq qalır. Mən deyərdim ki, elə sülh müqaviləsinin ən kuliminasiya nöqtəsi də budur. Çünki Ermənistanın konstitusiyasında bu müddə xüsusi yer alıb. Ermənistan Konstitusiyası və Müstəqillik Aktı bütün beynəlxalq sənədlərdən üstündür. Bu, o deməkdir ki, hətta sülh müqaviləsi imzalansa belə, bu müqavilə şübhə altında qalır”.
Siyasi şərhçi ilkin şərtlər məsələsinə toxunaraq bildirib ki, Ermənistan tərəfi bu məsəldə çox tərəddüd etmir. O qeyd edib ki, bu məsələdə Ermənistanı üçüncü tərəflər sıxışdıra bilər, Azərbaycan isə açıq şəkildə bildirib ki, sülh müqaviləsinin imzalanması üçün istənilən forma fəaliyyəti dəstəkliyir və nəticəyönümlü bir siyasətin ortaya çıxmasını istəyir:
“Azərbaycan sülhün tərəfdarıdır, amma Azərbaycanın maraqları qorunmaq şərti ilə. Yük və sərnişin daşınmalarının hansı özəl mühafizə təşkilatına verilməsi məsələsinə gəldikdə, bu, tərəflərin razılaşmasından asılı olacaq. Düşünürəm ki, burada Azərbaycan və Ermənistan ortaq razılıq əldə edə bilər.
Bu, paket həll formatında mümkündür. Amma onu hansı şirkətə verəcəklər və o şirkət həm Azərbaycanın, həm də Ermənistan maraqını qoruya biləcəkmi? Bu, nə qədər mümkün olacaq? Çünki indiyə qədər ki, praktikada bu olmayıb. Ona görə məsələlərin hamısı razılaşdırılandan sonra yekun sülhdə əksini tapa bilər”.
Beləliklə, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh sazişinin imzalanması təkcə diplomatik akt deyil, həm də bütün Cənubi Qafqazın taleyini dəyişə biləcək tarixi məqamdır. Erməni tərəfinin müsbət bəyanatlarına baxmayaraq, proses ehtiyatlı yanaşma, diqqətli təhlil və hər iki tərəfdən kompromisə hazırlıq tələb edir.
Azərbaycan və Ermənistan münasibətlərinin tarixində yeni səhifə açmaq, münaqişədən əməkdaşlığa keçmək və regionda uzunmüddətli sülh və sabitlik üçün zəmin yaratmaq üçün unikal şansa malikdir. Amma bu, bütün mübahisəli məsələlərin qəti və vicdanlı müzakirəsini, suverenlik və ərazi bütövlüyü prinsiplərinə hörmət etməyi tələb edir. Yalnız bundan sonra Cənubi Qafqaz uzun müddətdir gözlədiyi sülhü tapa bilər.
"Cebheinfo.az
Geri qayıt