İranın sui-qəsdinə məruz qalan deputat bu ölkədəki seçkidən
10-07-2024, 18:01
Məlum olduğu kimi, İranda keçirilən prezident seçkilərinin qalibi ikinci turda seçici səslərinin 53,3 faizini qazanan Məsud Pezeşkian olub. İranın 9-cu prezidenti olacaq Pezeşkianın seçilməsi ölkə əhalisi arasında da böyük rəğbətlə qarşılanıb.
Azərbaycanlı ailədə dünyaya gələn Məsud Pezeşkian, görəsən, İran xalqının xilaskarı olacaqmı?
Ölkədəki qadağaların, sanksiyaların qarşısını almaqda onun hansı rolu olacaq?
VI çağırış Milli Məclisin deputatı Fazil Mustafa Gununsesi.info-ya mövzu ilə bağlı fikirlərini belə şərh edib:
“Türkəsilli namizədin İranda prezident seçilməsi bu ölkə üçün müəyyən perspektivlər yaradır. Amma İranda problem hakimiyyətlə deyil ki, İranda problem xalqladır. Din və məzhəb mərkəzli düşüncəsi olan xalqın fəlsəfi düşüncəsi olmaz, sosialoji düşüncəsi olmaz. Onlar 10 adım o tərəfi görməzlər. Düşüncə məsələsində həmişə ancaq zahiri simpatiya üzərindən addımlar atarlar. Bu hadisələr də onu göstərir ki, hələ də ümid var ki, bu formada hansısa bir dəyişikliklərin baş verə bilr.
Təbii ki, İranda bir prezidentin haradasa 10-15%-lik konstitusyon salahiyyəti var ki, icra funksiyası olaraq nələrisə yerinə yetirsin. Amma fundamental dəyişiklik aparmağa ancaq Ali Dini Liderin gücü çatar. Ali Dini Lider də sistemin bu şəkildə sona qədər qoruyucusundan başqa bir şey edə bilməz.
Etsə belə çevrəsi onu məhv edər və nələrinsə edilməsinə çevrəsi imkan verilməz. Çünki bu xarakteristik sistem İraqdakı sistem deyil. Bunun arxasında 1400-lik bir dini ənənə yatır və bu ənənənin də alt qatlarında böyük bir kütlə var ki, bu inançla bunun ardınca gedir. Onlar dünyanın yeniləşməsi, dünyanın dəyişməsi deyə bir anlayışa baxmırlar. Onlar sadəcə bu prizmadan yanaşırlar ki, bizim dəyərlərimiz var və dünya necə inkişaf edir etsin, bu dəyərlərə yanlış da olsa, doğru da olsa toxunmaq olmaz.
Ona görə də, burada dəyişlik İraqda və ya Suriyada olan dəyişlik deyil. Çünki oradakı rejimlər bir az daha yeni dövrün dəyərləri üzərindən formalaşan, bir az da tribalist xarakter daşıyan rejimlərdir. Təbii ki, əsasını dini ənəniyyət dayandırmağa çalışsalar da bu bir az süni bir yanaşma idi.
Amma burada demək bütövlükdə İslam dövlətindən də daha çox Sasani bir imperatorluğunun ənənələrini İslam adı ilə yaşadan bir cəmiyyətdən söhbət gedir. Qeyd edim ki, son vaxtlar bizdə də bu xəstələrin sayı çoxalıb”.
F. Mustafa bildirir ki, İranda yaşamaq istəməyib, amma oradakı yaşamı Azərbaycana gətirmək istəyən bu müəyyən dərəcədə gerilikçilərin sayı kifayət qədər çoxdur:
“Biz də bu təhlükə ilə nə zamansa qarşılaşa bilərik. Ona görə də İranda hansısa yeni bir açılım yaratmaq bir prezident üçün olduqca çətindir. Amma müəyyən bir fərdi simpatiyası, müəyyən hadisələrə baxış bucağı təbii ki, bir “molla” zehniyyətindən biraz fərqli ola bilər.
Yəni daha yenilikçi bir baxış ortaya qoya bilər. Həm də bir az da həkim kimi cəmiyyətin xəstəliyini daha rahat görə bilər. Cəmiyyətə dərmanı addım-addım çatdıra bilər, onu sağaltmağa çalışa bilər.
Hər halda belə bir ümidlərin olması normaldır. Amma bu ümidlərin doğrulması mütləq bəlli bir təhlillər aparılaraq nəticəyə gələ bilər. Bəzən təhlillər aparanda görürsən ki, bir prezident statusu ilə bunu etmək çox ağırdır.
Çünki İran dövləti prezident üstü qurumlar vasitəsilə idarə olunur. Burada, Bəsic, Sepah, Ali Dini Liderin bəlli bir böyük çevrəsi və bu kimiləri aid etmək olar. Ona görə də, bu məsələlər çox mürəkkəb məsələlərdir.
Amma qaçılmazdır ki, İran yeni dövrə, yeni dünyaya mütləq açılmalıdır. Bu qapalılıq İran cəmiyyəti üçün həm də iqtisadi cəhətdən də çox böyük bir sıxıntı yaşadır. İdeoloji, mənəvi, məişət və başqa aspektlərdə olduğu kimi iqtisadiyyatda böyük bir sıxıntı yaşadır. Dövlət olaraq uzun illər ərzində təcrid olunmuş, sanksiyalar altında qalmaq təbii ki, insanları bezdirir. Məncə bu istiqamətdə bir şeylər düşünülməlidir”.
İrandakı qurumların Azərbaycan-İran münasibətlərinin yaxşılaşmasına mane olmasına toxunan deputat deyir ki, Azərbaycan əslində İranla hansısa problem yaşamaq istəməyən dövlətdir:
“Əslində keçmiş prezident Rəisi də Azərbaycanla normal münasibətlərə maraq göstəririb. Pragmatik siyasətçi həmişə belə düşünməlidir ki, yuxarıda bir qonşum var. Qonşumla da müəyyən dərəcədə tarixi bağlarımız var. Elə etmək lazımdır ki, qonşumuzla daha yaxşı münasibətlər sərgiləyək və bir-birimiz ilə dost olaq. Ən azı iqtisadi maraqlarımızı təmin edək. Çünki daşınma xərcləri və digər məsələlərdə başqa ölkələrlə nisbətdə İrandan daha rahatdır və bizim üçün də əlverişlidir.
Amma bunun əvəzinə, bu qonşuya narkoti ötürək, digər tərəfdən onun düşməni Ermənistanı dəstəkləyək deyə bir anlayışı İranda gündəmə gətirənlər, təbii ki, pərdə arxasında olan əsas qüvvələrdir. Bu baxımdan da bu sindromu sındırmaq lazımdır. Azərbaycanın İranla bağlı hər hansısa bir iddiası, hər hansısa bir problemi yoxdur. Təbii ki, orada soydaşlarımız məsələsi də var. Amma soydaşlarımız da hansısa, neçə faizi dünyəvi dövlətin tərəfdarıdır, bunu müəyyən eləmək lazım. Çünki bizim üçün əsas kriteriya dünyəvi dövlətin qorunmasıdır.
Yəni burada, deyək ki, İrancı düşüncədən Azərbaycan dövlətinə baxış əgər olan insanların sayı çoxdursa, bu bizim üçün o qədər arzu olunan deyil. Bizə daha çox İranda olan dünyəvi dövlət modelini seçən insanların münasibəti maraqlıdır. Bu baxından da biz, yəni İranın nə rejiminə, nə deyək ki, onun hansısa bir şəkildə problemlərinə yönəlik bir narahatçılıq özümüzdə ehtiva etmirik.
Biz əksinə çalışırıq ki, normal münasibət olsun ki, iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirək. Amma İranın Ermənistan üzərindən Azərbaycana müəyyən təhdid və təzyiqləri həm effekt vermədi, həm də İranın özünü gülünc bir vəziyyətə qoydu. Çünki durub birdən birə Ermənistan himayəçisi kimi çıxış edən dövlətlərlə bir sırada olmaq, həmin dövlətlərdən tapışırıq almaq deməkdir.
Yəni Amerika ilə Fransanın və ya başqa dövlətlərin Ermənistana münasibəti ilə İranın münasibətinin bir fərqini görürükmü? Əlbəttə ki, xeyr! O baxımdan da İran bu siyasətdə karakterlər etsə, Azərbaycanla da normal münasibətlər qurula biləcəkdir. Azərbaycanda artıq səfirin açılması bu istiqamətdə müsbət addımdır.
Digər tərəfdən İranın Azərbaycan ərazisində narkoti ötürməsi bir dövlət siyasəti olaraq artıq özü tərəfindən pislənməlidir və bunun qarşısını almağa çalışmalıdırlar. İranın Azərbaycanda hansısa bir İran mərkəzli quruluşlar yaratması və Azərbaycan cəmiyyətinin alt qatlarında ideoloji təbliğatını aparması dayandırılmalıdır”.
Deputat deyir ki, İranın müəyyən terrorçu qruplarla əlaqəsi kəsilməlidir və bu halda Azərbaycanla bir problem yaşanmaz:“Ölkə Prezidenti ilə İranın mərhum prezidenti arasında Qız qalası su anbarı, Xudafərin su anbarı üzərində başlayan dostluq münasibətlərini davam etdirmək lazımdır.Yəni bu ruhda hərəkət etsək, məncə problemləri daha aydın, şəffaf şəkildə ortaya qoyub, bir-birimizdə konfliktli ölkələr yox, daha çox bir-biri ilə normal qonşuluq münasibəti saxlayan ölkələrə çevrilə bilərik”.
Geri qayıt