"Vətəndaş və iqtisadçı kimi bu məsələ qüruruma çox toxunur"
3-06-2021, 08:23
Azərbaycan nefti son 18 ayda ən yüksək həddə yüksəlib. “Azeri Light” markalı neftin bir barelinin qiyməti neftinin bir barelinin qiyməti keçən il aprelin 21-də minimuma enərək 15,81 dollar olmuşdu. Məlum olduğu kimi Neft İxrac edən Ölkələr Təşkilatı (OPEC) iyul ayı üçün hasilatın artırılması qərarını qüvvədə saxlayıblar. Azərbaycan da bu qərarla razılaşdığını bəyan edib və xam neft hasilatını artıracağını bildirib.
Gündəmdə müzakirəyə səbəb olan önəmli xəbərlərdən biri də ölkəmizdə benzinin qiymətinin bahalaşması ilə bağlıdır. 2014-cü ilin aprelin 1-dən ölkəmizə idxal olunan Aİ-95 benzininin qiyməti 1,25 manatdan 1,40 manata, Aİ-98 benzininin qiyməti isə 1,40 manatdan 1,55 manata yüksəlib. SOCAR-ın İctimaiyyətlə əlaqələr və tədbirlərin təşkili idarəsinin rəis müavini İbrahim Əhmədov isə bildirib ki, ölkə daxilində benzin növlərinin qiymətinin artımı birbaşa olaraq dünya bazarında neftin və neft məhsullarının bahalaşması ilə əlaqədardır. Onun sözlərinə görə, hər iki benzin növü ölkəyə idxal olunur. Yəni bu benzin növləri ölkə daxilində istehsal olunmadığı üçün onların qiyməti beynəlxalq bazarda olan qiymətlərdən asılı hala düşür.
Neftin qiyməti və benzinin bahalaşması ilə bağlı “Şərq”in suallarını cavablandıran Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban neft-qaz sektorunda cərəyan edən proseslərə aydınlıq gətirib...
- İlham müəllim, neftin bir barelinin qiymətinin 70 dolları ötməsini necə şərh edərdəniz?
- Azərbaycanın gündəlik xam neft hasilat kvotası 610 min bareldir. OPEC+ çərçivəsində 610 min barel neft hasil edə bilərik. Bura kondensat həcmləri daxil deyil. Çünki kondensat həcmləri çox kəskin olaraq dəyişə bilir. Cari ilin əvvəlində ən yüksək 150 min barel kondensat hasil etmişik. Ən aşağı həcmi isə apreldə olub – 108 min barelədək düşüb. Bu da ondan qaynaqlanır ki, “Şahdəniz 1” layihəsi çərçivəsində aprelin 16-da Türkiyəyə ixrac müvəqqəti olaraq dayandırılıb. Müqavilə yenilənəndən sonra neft hasilatı artacaq. Ümumilikdə təqribən 630 min barel karbohidrogen hasil edilib. Daxili tələbatı, yəni gündəlik 120 min bareli nəzərə alsaq, deməli, 510 min barrel gündəlik ixrac həcmlərimiz var. Neftin qiymətinin 70 dolların üzərində olması bizə əlavə dividendlər gətirir. Çünki builki dövlət büdcəsində neftin bir bareli 40 dollardan götürülüb. Neftin qiymətinin gündəlik 1 dollar civarında dəyişməsi, daha doğrusu, artması Azərbaycana əlavə 500 min dollar qazanc əldə etmək imkanı yaradır.
- Neftin qiymətinin tədricən artacağı, heç vaxt aşağı enməyəcəyi deyilir. Bu cür iqtisadi proqnozların əsası varmı?
- Bundan sonra neftin qiymətinin kəskin ucuzlaşması praktiki olaraq mümkün deyil. Artıq ölkələr arasında əlaqələr açılıb, pandemiyanın yaratdığı məhdudiyyətlər aradan qalxmaqdadır. Yanacaqdan istifadəyə olan tələbatın artması enerjiyə olan ehtiyacın çoxalması deməkdir. Bu da neft-qaz məhsullarının daha çox emalı və satılması anlamına gəlir. Dünyanın müxtəlif bölgələrində iqtisadi fəallığın artması da enerjiyə tələbatı çoxaldır. OPEC rəhbərinin sözlərinə istinad etsək, ilin ikinci yarısının əvvəlində 2 milyon barel neftə tələbat yaranacaq. İranın neft bazarına əlavə həcmlər çıxarmasına baxmayaraq, neft bazarında qiymət enməsi müşahidə edilməyəcək. Orta hesabla neftin qiymətini may ayında 67 dollarla başa vurduq. Ötən ilin may ayında isə neftin orta ixrac qiyməti 33 dollar idi. Yəni bir il ərzində neftin qiyməti 2 dəfə artıb. Bu onun nəticəsidir ki, OPEC-in bazarın tənzimlənməsi ilə bağlı formatı düzgündür. Xatırladım ki, təşkilatın önəmli üzvlərindən biri də Azərbaycandır. Fikrimcə, qarşıdakı dönəmdə neft bazarında təlatümlər gözləmək yersizdir. İndiki şərait həm istehsalçının, həm də istehlakçının maraqlarına cavab verir.
- Neftin qiymətində ciddi artım müşahidə olunarsa, dövlət büdcəsində nəzərdə tutulan “40 dollar” həddi yenidən müzakirə oluna bilərmi? Buna ehtiyac görürsüzmü?
- Bu məsələ hökumətin ixtiyarındadır. İlin birinci yarısının sonunda elan edə bilər ki, neftin orta ixrac qiyməti neçə faiz 40 dollar həddini üstələyib. Azərbaycanın cari il üçün büdcə kəsiri kifayət qədər böyük oldu. 3 milyard manatdan artıq büdcə kəsiri müstəqillik dövründə bir ilk idi. Neftin qiymətində müşahidə olunan artım imkan verir ki, xarici və daxili borclanmaya əl atmadan büdcə kəsiri aradan qaldırılsın. Bu amil işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızda yenidənqurma işlərini həyata keçirmək üçün hökumətin manevr imkanlarını da artırır.
- Benzinin qiymətinin bahalaşması da ictimaiyyətdə narazılığa səbəb olub. Sizcə, yanacaqdakı artımın səbəbləri nədir?
- Benzin məsələsində Dövlət Neft Şirkətinə subsidiya ayrılmır. Şirkət subsidiya almadığı üçün beynəlxalq bazarda qiymət dəyişikliyinə uyğunlaşmaq məcburiyyətində qalır. Dünya bazarında neft məhsulları bahalaşırsa, avtomatik olaraq ölkəmizə idxal olunan benzinin qiyməti artır. Ona görə də bu məsələdə Dövlət Neft Şirkətinin əsaslandırması başadüşüləndir. Məsələn, pandemiyadan əvvəl Aİ-95-in bir litrinin qiyməti 1,5 manat idi, daha sonra, pandemiya dövründə hətta 1,2 və 1,1 manata düşmüşdü. Çünki dünya bazarında neft məhsulları ucuzlaşdığına görə ölkə daxilindəki qiymətlərə də təsir göstərmişdi. Bu ilin aprel və may aylarında isə neft məhsullarında bahalaşma müşahidə olunur.
- Niyə neft ölkəsində benzin istehsal olunmur? Nəvaxtadək yanacaq ehtiyacı xarici bazarlardan təmin olunacaq?
- Bu çox mənfi cəhətdir. Azərbaycan 7 il 3 aydır ki, benzin idxal edir. Mənim nəyimə lazımdır ki, Məmmədhəsən kişi 2 yüz il əvvəl “lopatkanı” yerə vurub, neft fontan edib?! Ya da 1846-cı ildə sənaye üsulu ilə qazılmış ilk neft quyusunu qazmışıq. Oldu keçdi, a kişi. Bizə indiki dövr lazımdır. İranı nəzərə almasaq, Xəzəryanı ölkələr içərisində ən keyfiyyətsiz benzini Bakı Neft Emalı zavodu istehsal edir. Rusiya, Belarus, Gürcüstan, hətta İran və Türkmənistan belə illər öncə “Avro-5” standartlarına uyğun benzin istehsal edirlər. Biz də onlardan idxal edirik. Niyə özümüz istehsal etmirik? Ən keyfiyyətli neft bizdədir. Vətəndaş və iqtisadçı kimi bu məsələ qüruruma çox toxunur. Zənn edin ki, kimsə özünə yaxşı, hər cür şəraiti olan, müasir əşyalarla təmin edilmiş bağ evi tikdirir. Bunun əvəzində sən ona deyirsən ki, “Mənim bağım olanda sənin yox idi”. Keçmişlə öyünməyi bir kənara qoymaq lazımdır. Ümidimiz Heydər Əliyev adına zavodun “Avro-5” standartında yanacaq istehsalına başlamasına bağlıdır. Maşınlar “euro” standarta uyğun yanacaq tələb edir. Əfsuslar olsun ki, bizdə onun istehsalı hələ də yoxdur”.
Geri qayıt