Erməni dəstəkçisi olan FARS-MOLLA REJİMİ
9-10-2020, 16:43
Ermənistanla Azərbaycan Respublikası arasında münaqişə son onilliklərdəki ən qanlı, ən təhlükəli toqquşmaya çevrilib, sentyabrın 27-dən bəri Dağlıq Qarabağda və ətrafında güclü döyüşlər gedir. Uğrunda mübarizə aparılan ərazi İrana o qədər yaxındır ki, İranın şimal-qərbindəki şəhərlərin sərhəd ərazilərində yaşayan insanlar iki ölkə arasında atəş mübadiləsini öz gözləri ilə görə bilirlər. Bəzi yerli sakinlər son günlər döyüşlərin videolarını da çəkib, Ermənistan və Azərbaycan tərəfindən atılan mərmilər İran yaşayış məntəqələrinə bir neçə dəfə zərbə endirib və hətta bir iranlını öldürdüyündən bəzən ölümcül risk daşıyır.
Bəs bu illər ərzində İslam Respublikası Azərbaycanla Ermənistan arasındakı münaqişə ilə bağlı hansı siyasət yürüdüb?
***
İki ölkə arasındakı münaqişə Azərbaycanla Ermənistan arasında olan Dağlıq Qarabağ ərazisi ucbatındandır. Bu bölgənin sakinləri əsasən ermənilərdir, lakin sovet dövründə ərazinin idarəçiliyi Azərbaycan Respublikasına verilib. Sovet İttifaqının ömrü sona çatdıqda, bölgənin yerli sakinləri Ermənistanın bir hissəsi sayılmaq üçün kampaniyaya başlayıblar.
SSRİ-nin süqutu və Azərbaycanla Ermənistan respublikalarının müstəqillik elan etməsi ilə Dağlıq Qarabağ problemi milli eyniyyət məsələsinə çevrilib və ərazi mübahisəsi iki ölkə arasında geniş miqyaslı hərbi münaqişəyə səbəb olub. Nəhayət, Ermənistan Dağlıq Qarabağın geniş ərazilərinə nəzarəti ələ keçirib və hətta onu muxtar respublika elan edib. BMT Dağlıq Qarabağ bölgəsini Azərbaycan Respublikasına aid olduğunu tanıyır və Ermənistanın hazırda ərazini işğal etdiyi iddiasını dəstəkləyir.
İranın hər iki ölkə ilə çox yaxın münasibətləri var. Azərbaycan Respublikasında daha çox şiə müsəlmanları məskunlaşır və mədəni irsi İranla bağlıdır. Ermənistanın da İranla dərin mədəni əlaqələri və İran erməniləri ilə sıx əlaqələr var.
Münaqişə başlayandan bəri İran İslam Respublikası, guya, bitərəf olduğunu elan edib. Ancaq əslində, hər iki tərəfi müxtəlif yollarla dəstəkləyib.
İranın dəyişən siyasəti
Əkbər Haşimi Rəfsəncaninin prezidentliyi dövrü ilə üst-üstə düşən qarşıdurmanın ilk illərində İran Azərbaycana hərbi təlim və maliyyə yardımı edib.
Haşimi Rəfsəncani 1993-cü ilə aid xatirələrində yazır: “Xarici işlər nazirinə [Əli Əkbər Vilayətiyə] zəng etdim və əfqan döyüşçülərinin Azərbaycana keçməsini təmin etməyə çalışmasını söylədim. Silah və sursata ehtiyac duyduqlarını və Xudafərin səddi ətrafını qorumaq istədiklərini dedim. Cənab [müdafiə naziri Məhəmməd] Foruzende azərbaycanlılarla 30 milyon dollarlıq silah-sursat müqaviləsi bağlandığını bildirdi”.
Əvvəllər İslam Respublikası Dağlıq Qarabağla bağlı Azərbaycanla mübahisədə Ermənistanı dəstəkləyib və bu, müsəlmanlara, xüsusən də şiələrə dəstək barədə bəyan edilmiş ideologiyaya zidd olan bir siyasət idi. Əbülfəz Elçibəy prezident olduğu 1992-1993-cü illərdə güclü millətçi meylləri göstərib və İranın azəri bölgələrini birləşdirmək istəklərini bildirmişdi. Odur ki, çevrilişlə devrildikdə, İran Azərbaycandakı lider dəyişikliyindən və Heydər Əliyevin Elçibəyin varisi olmasından razı qalıb. Əliyev İslam Respublikası ilə çox yaxın əlaqələr qurub və Azərbaycan müstəqil bir ölkə olaraq inkişaf etdikcə, İran siyasətini yeniləyib, Ermənistana qarşı mübahisədə onu dəstəkləməyə başlayıb. Bu dövrdə iranlılar Azərbaycan hərbçilərinə hərbi təlim keçiblər.
Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən söz düşdükdə, Haşimi Rəfsəncaninin prezidentliyi dövründə İranın Şərqi Azərbaycan əyalətinin valisi Əli Əbdüləlizadə İranın Azərbaycana verdiyi məsləhət dəstəyi barədə öz xatirəsini paylaşır: “O vaxtlar ölkəmizin bir çox qeyrətli gənci, [İraqla] müharibə iştirakçısı azərbaycanlılara kömək etməyə çalışıb. Biz bir neçə qrup təşkil etdik, ancaq müharibəyə müdaxilə etmək hüququmuz olmadığından onları Azərbaycana məsləhətçi qismində göndərdik. O zaman müharibə tamamilə bitmiş və azərilər çox uğurlar qazanmamışdı”.
Həmin dövrdə İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun komandanı olan Möhsün Rezai Şərqi Azərbaycan valisinin Azərbaycan Respublikasına döyüşçü göndərmək qərarı ilə razılaşmayıb, ölkəyə qayıtmasını və Tehrandakı hərbi qurumlara hesabat verməsini tələb edib.
Rezai də Azərbaycan ordusunun hazırlanmasında şəxsən iştirak edib. “Mən şəxsən Dağlıq Qarabağ bölgəsindəki vəziyyətə aydınlıq gətirilməsini, Azərbaycan Respublikası ordusunun müvafiq hərbi texnika ilə təchiz olunmasını və lazımi təlimlərin keçirilməsini uyğun bilmişdim. Hələ o vaxt Azərbaycan silahlı qüvvələrinin xüsusi hərbi təlimi barədə əmrlər vermişdim”.
Möhsün Rezainin sözlərinə görə, “Qarabağ müharibəsində çox sayda iranlı iştirak edib və ölkəyə geri gətirilən yaralılardan əlavə, müharibədə həlak olmuş çoxsaylı İran şəhidi Bakıda dəfn edilib”.
1990-cı illərin əvvəllərində neftlə zəngin olan Azərbaycanın iqtisadiyyatı sağlam deyildi, bu da münaqişə və müharibə ilə daha da şiddətlənib. O vaxtkı Şərqi Azərbaycan valisi Əbdüləlizadənin sözlərinə görə, “bir dəfə Heydər Əliyev gecəyarısı Haşimi Rəfsəncaniyə zəng edərək dedi: “Səhərə qədər bizə çörək göndərməsəniz, sağ qalmayacağıq. Elə həmin gecə mərhum Haşimi mənə zəng etdi və bu barədə məlumatlandırdı. Ertəsi gün ilk çörək sövqatımız ta günortadan əvvəl Bakıya çatdırıldı və həmin gün cənab Heydər Əliyev zəng edib mənə təşəkkür etdi”.
Tərəfsizlik görünüşü
Bu yaxınlarda Ali Rəhbər Ayətullah Xamnəinin şimal əyalətlərindəki dörd nümayəndəsi Dağlıq Qarabağın Azərbaycan ərazisi olduğunu qəbul etdiklərini bildirərək, Ermənistanla mübarizədə Azərbaycana dəstək olduqlarını bəyan edib. Rəsmilərin hamısı İranın Azərbaycan dilində danışan bölgələrindən – Şərqi Azərbaycan, Qərbi Azərbaycan, Ərdəbil və Zəncandan idilər – bu dəstək təəccüblü deyildi. “Əgər Dağlıq Qarabağın işğalının əvvəlində İslam Respublikasının köməyi olmasaydı, işğal mütləq Bakıya qədər uzanardı”, – deyə nadir bir açıqlamada bildirilir.
2012-2016-cı illərdə 9-cu çağırış Məclisində Ərdəbil vilayətinin millət vəkili olan Mənsur Həqiqətpur 2013-cü ildə deyib: “İran İslam Respublikası bu müharibədə öz missiyasının ən yaxşı və ən incə şəkildə istifadə edib. Ali Rəhbərin fətvasına görə, Dağlıq Qarabağın İslam torpağıdır və orada həlak olan şəhid sayılır. Biz hər zaman Azərbaycan torpağının və xalqının tərəfdarı olmuşuq”.
Bununla yanaşı, İran, eyni zamanda, həm Azərbaycanı, həm də Ermənistanı dəstəkləmə siyasəti yürüdüb, rəsmi siyasətdə isə bitərəf mövqe tutub, İslam Respublikası rəsmiləri iki ölkə arasında müharibədə vasitəçilik etməyə hazır olduqlarını elan ediblər.
Azərbaycan Respublikası ilə İsrail arasındakı daha çox yaxınlaşma İran rəsmiləri arasında bu münasibətlərin bölgə üçün nəyə səbəb ola biləcəyi barədə narahatlıq doğurub. Üstəlik, toxunulmaz qalması üçün İranın Rusiya ilə yaxın münasibətlərə ehtiyacı var və Rusiya Dağlıq Qarabağ münaqişəsində, əsasən, Ermənistanın tərəfini tutub. Bütün bunlar və hər zaman Ermənistanla (eləcə də Azərbaycanla) əlaqədə olma İranın münaqişə barədə fikirlərini ictimaiyyətə çatdırmasına mane olub. Amma ən azından görünüş baxımından tarazlıq yaratmağa çalışma davam edir.
İranın Ermənistanla çoxsaylı iqtisadi və ticarət müqavilələri var və İran Ermənistanın ən vacib enerji təchizatçılarından biridir. Sentyabr ayının sonunda iki ölkə arasında hərbi toqquşmalar böyüməyə başladıqda, İran Xarici İşlər Nazirliyi Ermənistana hərbi yardım verdiyini inkar etsə də, Rusiya hərbi maşınlarının İran qoşquları ilə Ermənistana aparıldığını göstərən videolar yayımlanıb.
Rusiyanın İran vasitəsilə Ermənistana hərbi yardımının görüntüləri İranın şimal-qərb şəhərlərində və Tehranda etirazçılara səbəb olub, etirazçılar İranda görünməmiş anti-erməni şüarları səsləndiriblər. Bir sıra mövzularda danışması ilə tanınan keçmiş millət vəkili Əli Mütəhhəri bildirib: “Mən də Ermənistanla Azərbaycan Respublikası arasındakı Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı İranın mövqeyini tənqid edirəm. İran bu müharibədə Azərbaycana kömək edib, amma eyni zamanda, Ermənistana da dəstək verib və Azərbaycan xalqı qəzəblənib”.
Ayətullah Xamnəinin Azərbaycana meyl etməsi göz qabağındadır və şübhəsiz ki, ideoloji baxımdan İslam Respublikası rejimi əsasən şiə olduğu üçün Azərbaycanı dəstəkləmək istərdi. 1992-ci ildə, rəhbərliyinin və Dağlıq Qarabağ müharibəsinin ilk illərində Xamnəi demişdi: “Ermənistan hökuməti və Dağlıq Qarabağ erməniləri bu bölgənin müsəlmanlarına zülm edir”.
Lakin Xamnəi ideoloji zəmində davamlı siyasətə qabil olmayıb. Sonrakı illərdə Çində uyğur müsəlmanlarını dəstəkləmək üçün də oxşar siyasət aparmayıb və əslində, uyğurlara qarşı sistemli təqibi görməməzliyə vurub, çünki İran Çinə çox güvənir.
İranın Rusiyaya nə qədər ehtiyacı olduğunu nəzərə alsaq, onun Ermənistana dəstəyi də bu “xilasedici kəməri” qorumaq cəhdi sayıla bilər. //strateq.az\\
Geri qayıt