Vətən müharibəsində nələr gördük, nə göstərdilər?
8-12-2020, 08:17
44 gün davam edən və qələbə ilə nəticələnən Vətən müharibəsi Azərbaycan jurnalistikası üçün də bir sınaq oldu. Döyüş bölgəsinə ezam olunmuş jurnalistlərin müharibəni işıqlandırması ilə bağlı fikirlər müxtəlifdir. Bəziləri hesab edirlər ki, müharibə barədə məlumatların operativ şəkildə çatdırılmasında problemlər yaşandı. Xüsusən də əlində xəbərləri operativ şəkildə çatdırma imkanı olan telekanallar qınanılır. Məlumatların gec çatdırılması, xarici ölkə jurnalistlərinin yerli media nümayəndələri ilə müqayisədə hadisələrə daha çevik reaksiya verdikləri bildirilir. Eyni zamanda, xəbərləri peşəkarlıq baxımdan təqdim edilməsində problemlərin olduğu qeyd edilir.
Amma əks fikir söyləyənlər də var. Onların fikrincə, əvvəlki dövrə nəzər saldıqda, dəyişikliklərin olduğunu görməmək mümkün deyil. Başda Azərbaycan Televiziyası (AzTV) olmaqla, İTV-nin, REAL TV-nin, “Xəzər TV”-nin və digərlərinin bölgə müxbirləri, döyüş bölgəsinə ezam olunan əməkdaşları Vətən müharibəsi zamanı cəmiyyəti məlumatlandırdı, canlı bağlantılar təşkil etdilər. Hər xəbər buraxılışında birbaşa hadisə yerindən mümkün ola biləcək kadrlar yayımladılar. Həmçinin, digər KİV nümayəndələri, elektron və yazılı media orqanlarında çalışan jurnalistlər bacardıqları qədər ölkəni məlumatla təmin edə bildilər.
Vətən müharibəsi zamanı qaynar nöqtələrdən xəbər çatdıran jurnalistlər də kəskin tənqidlərlə, “jurnalistlərimiz cəbhədən xəbər vermək baxımından “2” aldılar” ittihamları ilə razılaşmırlar. AYNA məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışıb.
İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə cəbhədə fəaliyyət göstərən AzTV-nin əməkdaşı, hərbi jurnalist Anar Şuşalının fikrincə, ümumi fikir səsləndirərək, jurnalistlərimizin cəbhə bölgəsində işləyə bilmədiyi haqqında fikilər düzgün deyil: “Bəzi tənqidlərdə müəyyən həqiqətlər var. O mənada ki, təcrübəsiz jurnalistlər var idi. Barıt qoxusu duymayan, hərbi xidmətdə olmamış, əlinə bircə dəfə də avtomat almamış jurnalistlər var idi. Təbii ki, onların pis niyyəti yox idi, sadəcə xəbər çatdırmaq istəyirdilər. Hamımızın bir amalı var idi - düşmənin törətdiyi təxribatları, müharibə cinayətlərini, sivil insanlara vurduğu ziyanları vətəndaşlara və dünyaya çatdırmaq. Eyni zamanda, qüdrətli Azərbaycan Ordusunun uğurlu əks-hücumunu, ərazilərin işğaldan azad olunmasını xəbər vermək hər kəsin istəyi idi. Xalqın nümayəndəsi olaraq, vətəndaş olaraq cəbhə xəttindəki jurnalistlər də bir yumruq kimi birləşdilər. Jurnalistlər arasında informasiyanın çatdırılmasında fikir ayrılığı yaşanmadı. Amma, əlbəttə, yenə də deyirəm, 2-3 nəfər qeyri-peşəkarlıq nümayiş etdirə bilərdi. Bunu da istədiyindən yox, bilmədiyindən edirdi”.
“Azərbaycan jurnalistikası Vətən müharibəsində özünü yaxşı tərəfdən göstərdi, operativ işləmək bacarığını ortaya qoya bildi. Bilirsiniz, mən şəxsən xaricdə baş verən müharibələrdə, qaynar nöqtələrdə işləmişəm. Hərbi jurnalistika ilə bağlı kurslar keçmişəm. Müharibə bölgəsindən informasiyanı necə çatdırmaq lazımdır, bilirəm. Qarabağ müharibəsi nə Suriyada, nə Əfqanıstanda, nə də digər ölkələrdə baş verdi. Bu, bizim ölkəmizdə yaşanırdı. Bizim çəkiliş rakursları elə seçilməli idi ki, düşmənə hansısa hədəfi verməyək”, - jurnalist bildirib.
O, İkinci Qarabağ müharibəsində xarici ölkələrin jurnalistlərinin də cəbhə bölgəsində fəaliyyət göstərdiklərini xatırladıb: “Təəssüflər olsun ki, həmin jurnalistlər yanlışlıqlara yol verirdilər. O mənada ki, çəkiliş rakurslarına fikir vermirdilər, nəticədə düşmən yer müəyyənləşdirə bilirdi. Müşahidə etdim ki, onlar nə vaxt hansı yerdən canlı bağlantı edirdilər, 5-10 dəqiqədən sonra düşmən həmin istiqaməti atəşə tuturdu. Biz onlara iradlar tutduq, sağ olsunlar, əksəriyyəti anlayış göstərdi. Mən anlayıram, onlar xarici ölkədə baş verən müharibəni işıqlandırırdılar, onlar üçün milli müharibə deyildi. Amma müharibə bizim ölkəmizdə gedirdi, biz jurnalist kimi xəbər çatdırmaqla yanaşı, həm də bir vətəndaşıq. Məlumatları elə çatdırmalıyıq ki, dövlətimiz üçün zərərli nəticələrə gətirib çıxarmasın. Biz hər şeyi çəkib göstərə bilməzdik”.
“Bəziləri elə bilir ki, hərbi əməliyyatların getdiyi nöqtədəyiksə, onu çəkib tez efirə verməliyik. Bu, düzgün yanaşma deyil. Axı, həmin yerlərdə bizim texnikalarımız dayanır, əsgərimiz dayanır, ordumuzun taktikası var. Bunların hamısı məxfilik baxımından önəm daşıyan məsələlərdir. Hesab edirəm ki, hansı informasiya lazım idisə, bacardığımız qədər onu ictimaiyyətə çatdırdıq. Kifayət qədər peşəkar və operativ şəkildə Vətən müharibəsini insanlara göstərə bildik. Özümüzü tərifləmək kimi çıxmasın, amma AzTV olaraq cəmiyyətə dolğun, peşəkar formada informasiyanı çatdırdı. Bunu hər kəs gördü”, - deyə Şuşalı sonda vurğulayıb.
REAL TV-nin cəbhə bölgəsinə ezam etdiyi əməkdaşı, jurnalist Mahir Məmmədli isə qeyd edib ki, Azərbaycanda müharibə jurnalistikası başqa ölkələrə nisbətən çox inkişaf etməyib: “1994-cü ildə atəşkəs elan olunduqdan sonra, Aprel döyüşlərini istisna etməklə, hərbi əməliyyatları işıqlandırmağa çox az getmişik. Təbii ki, bizdə müharibə jurnalistikası inkişaf eləməmişdi. Buna baxmayaraq, son hadisələrdə şahidi oldum ki, digər televiziya kanallarından olan həmkarlarım, sayt əməkdaşları tam hadisələrin məkəzində idilər və heç nədən qorxmurdular. Ermənistan müharibə cinayətləri törədən bir terror dövlətidir. Bu cinayətkarın atəş açdığı yerə insanlar yığışdıqdan sonra, yenidən atəş açması istisna deyildi. Buna baxmayaraq, bizim jurnalistlər hadisə baş verən andan hadisə yerində işləməyə çalışırdılar. Təbii ki, bu hadisələr bizim jurnalistlərimiz üçün həm də təcrübə oldu”.
“Müharibə ilk başlayan vaxtlarda belə problemlər olurdu. Tutaq ki, partlayış baş verirdi və həmin əraziyə gələn jurnalistlərin bir çoxu təhlükəsizlik jiletindən, kaskadan istifadə etmirdi. Bir müddət keçdikdən sonra isə jurnalistlər də başa düşdülər ki, onlar özlərinin təhlükəsizliyini də qorumalıdırlar. Ermənistan üçün atəşə tutduğu ərazidə qadın, uşaq, qocanın yaşamasının fərqi yoxdur, onun üçün jurnalist də hədəfdir. Biz gördük ki, Tapqaraqoyunluda ermənilər jurnalistlərin avtomobilini necə atəşə tutdular. Yəni bunlar üçün heç bir dəyər, əxlaq yoxdur. Ermənistanın apardığı bu müharibədə heç bir əxlaq normaları yoxdur. Ona görə də jurnalist özü-özünü qorumalıdır. Həm də dolğun informasiya çatdırılmalıdırlar. Hesab edirəm ki, bunun öhdəsindən gəlindi”, - deyə Məmmədli söyləyib.
Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) Jurnalistikanın nəzəriyyəsi və təcrübəsi kafedrasının müdiri, professor Cahangir Məmmədlinin sözlərinə görə, televiziyaların, saytların, qəzetlərin jurnalistləri cəbhədən birbaşa reportajlar, publisistik yazılar hazırladılar, cəmiyyətə məlumat ötürdülər: “Ordumuz böyük şücaət göstərdi, torpaqlarımızı işğaldan azad etdi. Ordumuzun hünəri informasiya cəbhəsində layiqincə tamamlandı. Düşünürəm ki, jurnalistlərimiz vahid psixoloji xarakter ortaya qoydular”.
“Məsələn, televiziyaların hər birinin fərqli psixoloji xarakteri var. Biri musiqi, digəri idman, bir başqası mədəniyyət və s. ilə məşğuldur. Lakin müharibə dönəmində onların hamısı Qarabağ savaşı mövzusunu əsas götürdü və bu istiqamətdə işlədi. Xüsusilə, telekanalların jurnalistləri ən ağır yerlərdə əsgərlərimizin yanında oldular. Telekanalların reportyorları Gəncəyə, Tərtərə atılan bombanın, Ağcabədiyə, Ağdama atılan raketlərin altında oldular. Bu şərtlər altında da bizə lazımi informasiyanı ötürdülər. Həm də, informasiyaları peşəkar şəkildə çatdıra bildilər. Məsələn, AzTV, İTV və digər telekanallar hər xəbər buraxılışlarında cəbhənin bir neçə istiqamətindən efirə canlı bağlantılar təşkil edirdilər, hadisə yerindən görüntülər təqdim edilirdi. Eləcə də, informasiya portalları, sizin saytınız da daxil olmaqla, mütəmadi olaraq məlumatları çatdırdılar. Qəzetlər analitik materiallar, şərhlər təqdim etdilər”, - ekspert vurğulayıb.
Məmmədli ümumilikdə hesab edir ki, cəbhə bölgəsinə ezam olunmuş jurnalistlərimiz üzərilərinə düşən işin öhdəsindən laiqincə gələ bildilər: “Şəxsən bir müəllim kimi, vətənpərvərliyə, peşəkarlığa və döyüşkənliyə görə mən jurnalistlərimizin fəaliyyətindən çox razıyam. Azərbaycan mediası Vətən müharibəsi zamanı yüksək peşəkarlıq və vətənpərvərlik sərgilədi”.
Geri qayıt