RÖVNƏQ ABDULLAYEVİN QAZ MAXİNASİYASI
21-09-2011, 12:23
10 MANATA BAŞA GƏLƏN QAZA 100 MANAT ÖDƏYİRİK
DİA.AZ: - "Azəriqaz" qapalı tipli səhmdar cəmiyyəti 2009-cu ildə ləvğ edilərək Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin tabeçiliyinə keçirildikdən sonra ölkədə bir qaz bumu başlayıb desək yanılmarıq. Bu hadisə baş verər-verməz əvvəlcə Azərbaycan hokumətinin söz sahibləri ictimaiyyəti atılan addımların düzgünlüyü ilə sakitləşdirməyə çalışdılar. Çünki həmin ərəfədə həm yerli müstəqil ekspertlər, həm də xarici maliyyə qurumları SOCAR-ın həddən artıq böyük bir struktura malik olduğunu, onun əlində çoxlu sayda profil və qeyri-profil sahələrin birləşdiyini əsas gətirərək bununla da idarəçiliyin zəifləməsinə yol açıldığını, o cümlədən ölkənin ən böyük vergi ödəyicisinin kapitalın effektiv idarə edilməsində real təhlükə ilə üzləşəcəyini bildirirdilər. Ancaq bu azmış kimi bir qədər sonra 2010-cu ildə SOCAR-ın balansına daha bir dövlət şirkəti - "Azərkimya" da birləşdirildi. Necə deyərlər, SOCAR əvəllər "dövlət işində bir dövlət" idisə, hazırda daha da böyüyüb. Bəs faydası?
"Azəriqaz"ı ağuşuna alan SOCAR qısa bir zamanda ölkənin qaz təsərrüfatının yenidən qurulması ilə bağlı planlarını açıqladı. Bu zaman bildirilirdi ki, SOCAR 2013-ü ilədək ölkənin qaz sistemini tamamilə yenidən quracaq, yaşayış məntəqələrinin qazlaşdırılmasını 95%-ə çatdıracaq və abonentlərə servis xidmətini beynəlxalq standartlar səviyyəsinədək yüksəldəcək. 2009-cu ildə SOCAR rəhbərliyi həqiqətən beynəlxalq təcrübəni nəzərdən keçirmək üçün Avropanın bir sıra adlı-sanlı şirkəıtləri ilə təmaslar qurdu, Avstriyanın OMV, Almaniyanın RWE kimi şirkətləri Bakiya gələrək nəqletmə sistemlərinin və qaz paylayıcı şəbəkələrin yenidən qurulmasına, onların effektiv idarə edilməsinə dair öz təkliflərini verdilər. Ancaq artıq 2011-ci ilin II rübü başlayır, nəinki regionların, heç Bakı və Abşeron yarımadasında belə sözügedən layihələrin icrasına başlanılmayıb. Yada salmaq gərəkdir ki, 1 iyul 2009-cu il tarixdən Azərbaycanda əhali kateqoriyası üçün 1000 kubmetr qazın qiyməti 47,2 manatdan 100 manatadək qaldırılmışdı. Bu azmış kimi, 2009-cu ilin dekabrında ölkə rəhbərliyi SOCAR-a çox gözəl daha bir yardım etdi: Prezidentin sərəncamı əhalinin qaza görə yaranmış borclarının silinməsi məqsədilə Dövlət Neft Şirkətinə dövlət büdcəsindən nə az, nə çox, düz 327 milyon manat vəsait ayrıldı. Yəni, SOCAR-ın qaz təsərrüfatının yenidənqurulması üçün əlində kifayət qədər maliyyə imkanları var.
Onu da qeyd edək ki, SOCAR həm daxili bazarda, həm də xarici bazarda qazın satışından kifayət qədər gəlir əldə edir. Məsələn, SOCAR-ın hesabatlarına nəzər yetursək, 1000 kubmetr təbii qazın maya dəyəri 34 manat 55 qəpikdir. Onun ölkə daxilində nəqli və paylanması normal halda heç vaxt 50 manatı ötməməlidir. İri qaz magistrallarının çəkilməsinə də Şirkət öz "cibindən" vəsait xərcləmir: regionların inkişaf proqramı çərşivəsində dövlət büdcəsindən edilən investisiya xərclərində bu məsələlər əksər halda əks olunur. Yəni, 100% mənfəət əldə edir SOCAR daxili bazarda satdığı qazdan.
O ki, qaldı xarici bazarlarda satılan qaza, burada SOCAR-ın gəliri daha böyükdür. Məsələn, Gürcüstana satılan qaz hər 1000 kubmetri 120 dollar olsa da, SOCAR Georgia Gas Gürcüstanın daxili bazarında qazı müxtəlif kateqoriyalı abonentlərə bundan 2 dəfə baha satır. Rusiyaya isə qaz Dövlət Gömrük Komitəsində bəyannamə edilmiş qiymətlərə görə, cari ilin əvvəlindən 216 dollar təşkil edib.
Ancaq SOCAR-ın qaz biznesində "qaz vurub, qazan doldurması" heç də bununla bitmir. Burada bir qədər dərinə getmək lazımdır. Belə ki, SOCAR qaz hasilatını maya dəyərini açıqlayarkən burada söhbət təbii qazdan gedir. Ancaq ölkənin daxili baqzarlnda satılan əmtəəlik qazın böyük bir hissəsini səmt qazı təşkil edir. Bu tip qaz neft hasilatı zamanı çıxarılır və onun xərci neftin maya dəyərində oturur (quyu ağzınadək).
Məsələn, Dövlət Statistika Komitəsinin "Azərbaycan energetikası" məcmuəsində göstərilir ki, 2008-ci ilin yekunlarına görə (daha yeni məlumatlar yoxdur), ölkədə hasil edilən əmtəəlik qazın 75,9% (!) səmt qazının payına düşüb. Düzdür 2009-2010-cu illərdə SOCAR təbii qaz quyularının sayını artırıb, ancaq bununla yanaşı "Azəri-Çıraq-Günəşli" yatağından Azərbaycan tərəfinə əvəzsiz verilən səmt qzının həcmləri də artıb. BP-Azərbaijan şirkətinin açlqlamasına görə, ümumilikdə 2010-cu il ərzində 3,4 milyard kub metr səmt qazı təhvil verilmişdir. Bu isə bütün il üçün ilkin planlaşdırılmış həcmlərdən 1,9 milyard kub metr çoxdur.
İndi bütün bunları tərəzinin bir gözünə, Azərbaycan hökumətinin qazlaşdırma siyasətini isə tərəzinin başqa bir gözünə qoysaq, Sizcə nə müşahidə edərik. Faktiki olaraq 1000 kub metrinin real qiyməti 10 manatdan baha olmayan qaz və ona 100 manat verən Azərbaycan vətəndaşları! Tarif Şurasının təbii ki, belə şeyləri araşdırmağa nə imkanı, nə də həvəsi var.
Azərbaycan prezidenti isə hökumətin iclaslarında fərəhlə bildirir ki, qazlaşdırma faktiki olaraq sosial siyasətin bir qoludur. Daha bunun harası oldu sosial? Görünür dövlət başçısına məruzə etməyiblər ki, həyət evlərinə və ya çoxmərtəbəli binalara qaz çəkdirmək onların sahiblərinə Azərbaycandakı orta statistik əməkhaqından neçə dəfə baha başa gəlir?
Geri qayıt