Elçin Alıoğlu - Trend
Strasburqda Avropa Parlamentinin plenar iclasında Ursula fon der Lyayen Avropa Komissiyasının yeni çağırışının tərkibini təqdim edib. Növbəti həftələr ərzində Avropa Parlamentinin deputatları profil komitələrində təyin edilmiş namizədləri müzakirə edəcək və hər bir namizəd üçün "lehinə" və ya "əleyhinə" səs verəcəklər. Əgər bütün namizədlər təsdiqlənsə, yeni Avropa Komissiyasının tərkibi 1 noyabr 2024-cü ildə fəaliyyətə başlayacaq.
Ursula fon der Lyayen tərəfindən təqdim olunan Avropa Komissiyasının siyahısına daxildir:
Ursula fon der Lyayen (Almaniya): Avropa Komissiyasının sədri
Tereza Ribera (İspaniya): Təmiz, ədalətli və rəqabətqabiliyyətli enerji keçidi üzrə vitse-prezident, həmçinin rəqabət məsələləri üzrə komissar
Henna Virkkunen (Finlandiya): Texnoloji suverenlik, təhlükəsizlik və demokratiyanın dəstəklənməsi üzrə vitse-prezident
Stefan Sejourne (Fransa): İqtisadi çiçəklənmə və sənaye strategiyası üzrə vitse-prezident
Roksana Mînzatu (Rumıniya): Kadrlar, bacarıqlar və hazırlıq üzrə vitse-prezident
Raffaele Fitto (İtaliya): Avropanın birliyi və Avropa İttifaqı islahatları üzrə vitse-prezident
Kaya Kallas (Estoniya): Xarici siyasət və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndə
Magnus Brunner (Avstriya): Avropa İttifaqının daxili işləri və miqrasiya məsələləri üzrə komissar
Hədcə Ləhbib (Belçika): Bərabərlik, hazırlıq və böhranların idarə olunması üzrə komissar
Yekaterina Zaxarieva (Bolqarıstan): Startapların inkişafı, tədqiqatların və innovasiyaların dəstəklənməsi üzrə komissar
Dubravka Suica (Xorvatiya): Avropa İttifaqının Yaxın Şərqdə və Şimali Afrikadakı Aralıq dənizi qonşuları ilə münasibətlərə cavabdeh komissar
Kostas Kadis (Kipr): Balıqçılıq və dünya okeanlarının resurslarından istifadə məsələləri üzrə komissar
Jozef Şikela (Çexiya): Beynəlxalq tərəfdaşlıqlar üzrə komissar, beynəlxalq inkişaf xərcləri və Çin təşəbbüsü olan "Kəmər və Yol" üzrə Avropa İttifaqının münasibətlərinə cavabdehdir
Dan Yorgensen (Danimarka): Energetika və yaşayış məsələləri üzrə komissar
Apostolos Tzitzikostas (Yunanıstan): Nəqliyyat və turizmin inkişafı üzrə komissar
Oliver Varhelyi (Macarıstan): İnsan sağlamlığı və heyvan rifahı məsələləri üzrə komissar
Maykl MakQrat (İrlandiya): Demokratiyanın inkişafı, ədalət və qanunun aliliyi məsələləri üzrə komissar
Valdis Dombrovskis (Latviya): İqtisadiyyat, əmək məhsuldarlığının artırılması və innovasiyaların tətbiqi üzrə komissar
Andrius Kubilius (Litva): Müdafiə və kosmos məsələləri üzrə komissar
Kristof Hansen (Lüksemburq): Kənd təsərrüfatının və ərzaq sektorunun inkişafı üzrə komissar
Qlenn Mikallef (Malta): Nəsillərin ədaləti, gənclərin dəstəklənməsi, mədəniyyətin və idmanın inkişafı üzrə komissar
Vopke Hoekstra (Niderland): İqlim, təmiz inkişaf və sıfır emissiya məsələləri üzrə komissar
Pyotr Serafin (Polşa): Büdcə, saxtakarlıqla mübarizə və dövlət idarəetmə orqanları məsələləri üzrə komissar
Maria Luiş Albukerke (Portuqaliya): Maliyyə xidmətlərinin tənzimlənməsi üzrə komissar
Maroş Şefkoviç (Slovakiya): Ticarət və iqtisadi təhlükəsizlik, idarələrarası münasibətlər və şəffaflıq məsələləri üzrə komissar
Marta Kos (Sloveniya): Avropa İttifaqının genişlənməsi məsələləri üzrə komissar
Cessika Rosuoll (İsveç): Ətraf mühit, su ehtiyatlarının təsirinə davamlılıq və rəqabətqabiliyyətli dairəvi iqtisadiyyat üzrə komissar.
Bu həftə Brüsseldə Avropa İttifaqının yüksək rəhbərliyində daxili siyasi gərginliyin kəskin artması ilə başladı. Bunun səbəbi ən nüfuzlu komissarlardan biri olan Tyerri Bretonun, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Lyayeni hədəf alaraq ittihamlarla çıxış etməsi oldu. İnternet nəhənglərinə qarşı sərt münasibəti ilə tanınan Breton fon der Lyayenin onun yenidən komissar vəzifəsinə təyin edilməsinə gizli şəkildə mane olduğunu iddia etdi. Bu açıqlama Avropa Parlamentində yeni Avropa Komissiyasının tərkibinin elan edilməsindən bir neçə saat öncə səsləndirildi və vəziyyətə xüsusi dramatizm qatdı.
Yeni Avropa Komissiyasının formalaşması olduqca çətin bir prosesdir və planlaşdırıldığından daha uzun müddət aldı. Brüsseldə artıq sərt və hökmran idarəetmə tərzi ilə "kraliça" adını alan fon der Lyayen, bir çoxu Avropa Parlamentinə yeni seçilmiş ölkələrin və müxtəlif siyasi partiyaların maraqlarını tarazlaşdırmaq vəzifəsi qarşısında qalıb. Bu proses onun lider kimi bacarıqlarının ciddi sınağına çevrilib, çünki o, həm fərqli maraqları uzlaşdırmağa çalışır, həm də öz islahatçı ambisiyalarını həyata keçirmək niyyətindədir.
Nəhayət, Ursula fon der Lyayen qarşıdakı beş il ərzində fəaliyyət göstərəcək yeni Avropa Komissiyasının tərkibini təqdim etdi. Namizədlərin hələ də Avropa Parlamentində təsdiqlənməsinə ehtiyac olsa da, siyahı dərhal həm siyasətçilər, həm də analitiklər arasında müzakirə olunmağa başlandı. Müzakirələrdə ən çox diqqət çəkən məqamlardan biri fon der Lyayenin cəmi 20 komissarın fəaliyyətini nəzarət altında saxlamaq üçün altı icraçı vitse-prezident təyin etməsi oldu. Bir çox siyasi şərhçilər yüksək vəzifələrə təyinat zamanı namizədlərin peşəkarlığından çox onların cinsiyyət mənsubiyyətinin nəzərə alınmasına təəccüblərini bildirdilər. Bu siyasət fon der Lyayenin hakimiyyət strukturlarında gender bərabərliyinin vacibliyi ilə bağlı ilk gündən bəyan etdiyi proqramın çərçivələrinə tam uyğun gəlir.
Bəhsolunan prosesə parlaq nümunə Rumıniya və Sloveniya tərəfindən irəli sürülən namizədlər oldu. Ursula fon der Lyayenin rəhbər vəzifələrdə qadınların sayını artırmaq çağırışına cavab olaraq bu ölkələr məhz qadın namizədləri əsas vəzifələrə təklif etdilər və bununla da əhəmiyyətli vəzifələr əldə edə bildilər. Məsələn, Rumıniya kişi namizədi qadın Roksana Mınzatu ilə əvəzləyərək, kadrlar və bacarıqlar üzrə vitse-prezident vəzifəsini qazandı. Sloveniya isə kişini Marta Kos ilə əvəzləyərək Avropa İttifaqının genişlənməsi məsələləri üzrə komissar vəzifəsinə sahib oldu.
Bolqarıstanın vəziyyəti də az maraqlı olmadı: bu ölkə dərhal iki qadın namizəd təklif etdi. Onlardan biri olan Yekaterina Zaxarieva startaplar, innovasiyalar və elmi tədqiqatlar sahəsində çoxmilyardlı proqram "Horizon" çərçivəsində vəsaitlərin idarə edilməsinə cavabdeh komissar vəzifəsini aldı. Finlandiya da Avropa Komissiyasının qadın təmsilçiliyinə öz töhfəsini verdi, Henna Virkkuneni irəli sürərək ona texnoloji suverenlik, təhlükəsizlik və demokratiya məsələlərinə cavabdeh olan komissar vəzifəsini qazandırdı.
Amma diqqət mərkəzində yalnız gender məsələləri olmadı. Kişi namizədlərin təyinatları da geniş müzakirələrə səbəb oldu. Bu təyinatlardan biri fon der Lyayenin miqrasiya portfelini Avstriyadan olan Maqnus Brunnerə həvalə etməsi oldu. Avstriya sərhəd nəzarətini gücləndirmək üçün tətbiq etdiyi sərt tədbirləri ilə tanınan bir ölkədir. Bu təyinat Avropa Komissiyasının miqrasiya məsələlərində daha sərt mövqe tutacağına işarə edir ki, bu da Avropa Komissiyasının siyasətinin, baxmayaraq ki, açıq ziddiyyətlər olsa da, "Almaniya üçün Alternativ" kimi ifrat sağçı-populist partiyaların proqramlarına yaxınlaşdığını göstərir.
Digər maraqlı təyinat isə İtaliyanın baş naziri Corcia Meloni tərəfindən təklif olunan İtaliyanın sağ partiyası olan "İtaliya Qardaşları"nı təmsil edən Raffaele Fitto oldu. İtaliyanın yüksək gözləntilərinə baxmayaraq, Fitto inzibati məsələlərlə bağlı o qədər də əhəmiyyətli olmayan bir portfel aldı ki, bu da İtaliya sağçılarının gözlədiklərindən fərqli olaraq məyusluğa səbəb oldu.
Xüsusi diqqətəlayiq başqa bir təyinat isə Macarıstandan olan Oliver Varheliinin təyinatıdır. O, əvvəllər qonşuluq siyasəti və genişlənmə məsələləri üzrə Avropa komissarı vəzifəsini tuturdu. Lakin bu dəfə ona insan sağlamlığı və heyvanların müdafiəsi ilə bağlı daha az əhəmiyyətli bir portfel təklif olundu. Bu addım,fon der Lyayenin bir çox məsələlərdə ümumavropa xəttinə zidd olan müstəqil mövqeyi ilə tanınan Macarıstanın baş naziri Viktor Orbanın siyasətinə qarşı mənfi münasibətini açıq şəkildə nümayiş etdirir.
Başqa əhəmiyyətli təyinatlar arasında yeni yaradılmış müdafiə komissiyasının önə çıxması xüsusilə diqqət çəkir. Bu komissiyanı Rusiyaya qarşı sərt mövqeyi ilə tanınan Andrius Kubilyus idarə edəcək. Onun təyinatı, dünya üzrə geosiyasi vəziyyətdəki dəyişikliklər fonunda Avropa Komissiyasının müdafiə və təhlükəsizlik məsələlərinə artan diqqətini vurğulayır.
Beləliklə, yeni Avropa Komissiyasının tərkibi, qarşıdakı beş ili son dərəcə maraqlı edəcək mürəkkəb siyasi və gender maraqlarının qarışığıdır. Avropa analitikləri artıq sağ partiyaların mövqelərinin gücləndiyi bir vaxtda və miqrasiya, müdafiə və iqtisadiyyat kimi əsas məsələlərdə mühüm qərarların qəbul edilməsi zərurətini nəzərə alaraq, çoxsaylı münaqişələr və çətinliklər proqnozlaşdırırlar.
Yeni Avropa Komissiyasının tərkibinin formalaşdırılmasında yaranan gecikmələr sadəcə qanunauyğun deyil, həm də bir sıra siyasi, iqtisadi və sosial amillərlə dərin şəkildə əsaslandırılıb. Avropa İttifaqının bu nüfuzlu qurumunun hər yeni çağırışı ilə onun üzvlərinə daha geniş miqyaslı vəzifələr tapşırılır ki, bu da növbəti onilliklər ərzində ittifaqın inkişafını müəyyən edəcək. Ursula fon der Lyayen-in rəhbərliyi altında olan Avropa Komissiyası həm geosiyasi, həm də daxili siyasi çağırışlarla üzləşib ki, bu da yeni tərkibin razılaşdırılmasını çətinləşdirib.
Belə gecikmələrin əsas səbəblərindən biri Avropa Komissiyasının müasir dünya şəraitindəki rolunun gözlənilən transformasiyasıdır. Əgər 2019–2024-cü illər arasında fəaliyyət göstərən komissiya COVID-19 pandemiyası və Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzü kimi gözlənilməz böhranlara reaksiya vermək məcburiyyətində idisə, yeni tərkib daha strateji məsələlərlə məşğul olmalıdır. Burada söhbət Avropanın növbəti 10-20 ilinə təsir edəcək islahatlardan gedir. Bu islahatlar pandemiyadan zərər çəkmiş iqtisadiyyatın yenidən nəzərdən keçirilməsi, Aİ-nin qlobal iqtisadi sistemdəki yeni yerinin tapılması və davam edən Ukrayna müharibəsi fonunda onun mövqeyinin gücləndirilməsi ilə əlaqəlidir.
Ursula fon der Lyayen Avropa Komissiyasının yeni tərkibini təkcə qlobal siyasətin fəal iştirakçısı deyil, həm də Avropa İttifaqı daxilində mühüm amil etməyə çalışır. Onun ambisiyaları sistemin islah olunmasından ibarətdir ki, bu da namizədlərin razılaşdırılmasında əlavə çətinliklər yaradır. Planların ambisiyalılığı və radikal dəyişikliklərə meyllilik seçmə prosesinə öz təsirini göstərərək qərarların qəbulunu daha çətin və vaxt aparan edir.
Avropa Parlamentinin siyasi strukturunun parçalanması da əhəmiyyətli amillərdən biri olub. Əvvəllər əhəmiyyətli nüfuza malik olan siyasi qüvvələr - Avropa Xalq Partiyasından olan sağ mərkəzçilər, sol mərkəzçilər və liberallar indi mövqelərini itirirlər. Bu, təbii ki, razılaşdırma prosesinə təsir edir: Avropa komissarlarının tərkibi təkcə milli maraqları deyil, həm də parlamentdəki müxtəlif qrupların siyasi oriyentasiyasını nəzərə almalıdır. Yeni siyasi reallıq daha mürəkkəb balans tələb edir ki, bu da öz növbəsində danışıqların daha uzun və gecikmələrə səbəb olmasına gətirib çıxarır.
Fon der Lyayen üçün digər bir çağırış isə Avropa Komissiyasının tərkibində gender bərabərliyinə nail olmaq səyləridir. O, Avropa İttifaqına üzv dövlətləri hər iki cinsdən - həm kişi, həm də qadın namizəd irəli sürməyə çağırsa da, bir çox ölkələr bu tələbi yerinə yetirməyə hazır deyillər. Bəzi dövlətlərin ənənələri və siyasi mədəniyyəti belə yenilikləri qəbul etməkdə çətinlik çəkir ki, bu da tərkibin formalaşdırılma sürətinə təsir göstərir.
Daxili problemlərlə yanaşı, xarici amillər də öz rolunu oynayır. Bir sıra Avropa ölkələrindəki siyasi böhranlar Avropa komissarlarının vəzifələrə namizədliyini irəli sürmə prosesini çətinləşdirir. Polşa və İtaliya kimi ölkələrdə keçirilən seçkilər və siyasi dəyişikliklər bu prosesi əlavə olaraq ləngidir. Bu dövlətlərin daxili problemləri birbaşa olaraq Avropa İttifaqının bütün strukturuna təsir edir.
Avropa Komissiyasının özünəməxsusluğunu da unutmamaq lazımdır. Bu orqan Avropa İttifaqı çərçivəsində böyük səlahiyyətlərə malikdir: komissarlar büdcəni qəbul edir, qanunlar təklif edir, daxili və xarici siyasəti tənzimləyir və üzv dövlətlərdəki qanunların icrasına nəzarət edirlər. Hər bir komissar ticarətdən və iqlimin qorunmasından tutmuş, səhiyyə və təhlükəsizlik kimi müəyyən bir sahəyə cavabdehdir. Təbii ki, hər bir üzv dövlət ən nüfuzlu və təsirli mövqeyə namizədini irəli sürməyə çalışır, bu da portfellərin bölüşdürülməsi prosesini çətinləşdirir.
Ukraynada davam edən müharibə fonunda Avropa İttifaqının siyasətinə göstərdiyi təsir nəticəsində Avropa İttifaqının genişlənməsi, müdafiə və təhlükəsizlik, sənaye və rəqəmsal transformasiya ilə bağlı portfellər daha əhəmiyyətli hala gəlib. Bu kontekst Avropa Komissiyasının ənənəvi prioritetlərini dəyişib və bəzi dövlətlər portfellərin bölüşdürülməsi qaydalarının yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edirlər.
Avropa Parlamentinin daxilindəki siyasi parçalanma, sağçıların artan təsiri və partiyalar arasında danışıqların mürəkkəbləşməsi yeni Avropa Komissiyasının tərkibinin formalaşdırılması prosesini daha da uzadır və çətinləşdirir. Ursula fon der Lyayen, təcrübəli bir siyasətçi kimi, bu dəyişiklikləri nəzərə almağa və bütün fraksiyaların maraqlarını nəzərə alaraq yeni komanda qurmağa məcburdur. Xüsusilə, ECR fraksiyası kimi ultra-sağçılarla bağlı vəziyyət mürəkkəbdir, onların təsiri əhəmiyyətli dərəcədə artıb, lakin əsas postları əldə edə bilməyiblər.
Fon der Lyayen eyni zamanda sol partiyaların müqaviməti ilə də qarşılaşır. Onlar onun ultra-sağlarla əməkdaşlığına tənqidi yanaşırlar. Sosialistlər və yaşıl partiyalar onun siyasətindən getdikcə daha çox narazılıq ifadə edirlər ki, bu da yeni Avropa Komissiyasının tərkibində onların mövqelərinin zəifləməsinə səbəb ola bilər.
Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, yeni Avropa Komissiyasının tərkibi yenə də formalaşdırılacaq. Parlament qrupları arasındakı danışıqlar davam edir və siyasi parçalanma prosesi çətinləşdirsə də, Ursula fon der Lyayen öz doğma partiyası olan Avropa Xalq Partiyasına (ƏXP) arxalanacaq. Mümkündür ki, bu, komissarların əksəriyyətinin məhz bu siyasi qüvvəni təmsil etməsi ilə nəticələnsin.
Tərkibin formalaşdırılmasında yaranan gecikmələr və tarixlərin təxirə salınması fon der Lyayen-ə həm Avropa Parlamentinin deputatları, həm də onun siyasi rəqibləri tərəfindən tənqidlərə səbəb olur. Lakin bütün bu tənqidlərə baxmayaraq, o, yeni Avropa Komissiyasının işini noyabr ayında başlatmaq niyyətindədir. Ancaq ekspertlər bu planların real olduğuna şübhə ilə yanaşırlar, hesab edirlər ki, komissarların səsverməsi noyabr ayından tez baş tutmayacaq və komissiyanın faktiki fəaliyyəti yalnız dekabrda başlayacaq.
Bütün bu vəziyyətlər həm fon der Lyayenin nüfuzuna, həm də onun Avropa İttifaqını islah etmək üzrə iddialı planlarına təsir edir. Bu gecikmələr və siyasi fikir ayrılıqları onun mövqelərini uzunmüddətli perspektivdə zəiflədə bilər, lakin onun əzmkarlığı və siyasi iradəsi, çox güman ki, ona uğur qazanmağa və öz iddialı islahatlarını həyata keçirməyə imkan verəcək.
