Azərbaycanda 4 ali məktəbin – Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti, Azərbaycan Rəssamlıq Akademiyası, Azərbaycan Texnologiya Universiteti və Bakı Slavyan Universiteti – publik hüquqi şəxsə çevrilərək yenidən təşkil edilməsi, tələbələr və valideynlər arasında narahatlığa səbəb olub.
Maraqlıdır, ali təhsil müəssisəsi publik hüquqi şəxsə çevriləndə nə dəyişir? Tələbələrə təsiri olurmu?
Təhsil eksperti Kamran Əsədov Lent.az-ın sualına cavab verərək, prosesi şərh edib.
Onun sözlərinə görə, bununla bağlı heç bir narahatlığa səbəb yoxdur:
"İnsanlar elə düşünür ki, bu dövlət universitetlərinin özəl universitetə çevrilməsidir. Əslində bu belə deyil. Onlar yenə də dövlət universitetidir. Publik hüquqi şəxs statusunun ali təhsil müəssisələri üçün hansı təsirləri ola biləcəyi məsələsi ətrafında bir neçə əsas məqamı təhlil edim.
Publik hüquqi şəxs olmanın mahiyyəti
Publik hüquqi şəxs statusu dövlət tərəfindən yaradılan, lakin maliyyə və idarəetmə baxımından müəyyən qədər müstəqil olan təşkilatları ifadə edir. Bu status ali təhsil müəssisələrinə daha çox iqtisadi və idarəetmə müstəqilliyi verir, yəni universitetlər öz maliyyə məsələlərini və digər daxili proseslərini dövlət müdaxiləsi olmadan müstəqil şəkildə idarə edə bilərlər. Bu model bir çox ölkədə dövlət müəssisələrinin müasir idarəetmə modellərinə uyğunlaşmasını təmin etmək məqsədilə tətbiq olunur.
Müsbət tərəflər
Maliyyə müstəqilliyi və özünüidarəetmə: Publik hüquqi şəxs statusu universitetlərə maliyyə baxımından daha böyük müstəqillik verir. Bu, universitetlərin dövlət büdcəsindən asılılığını azalda və onların özlərini maliyyələşdirmək üçün yeni mənbələr tapmalarına imkan yarada bilər (məsələn, qrantlar, kommersiya layihələri və s.). Nəticədə universitetlər öz proqramlarını, laboratoriyalarını və təchizatlarını yeniləməklə tədris keyfiyyətini artıra bilərlər.
Tədrisin keyfiyyətinin artırılması: Universitetlər müstəqil olduqda, yeni və daha müasir tədris proqramları tətbiq edə bilərlər. Bu da onların beynəlxalq səviyyədə rəqabət aparmaq imkanlarını artırar. Bununla yanaşı, beynəlxalq əməkdaşlıqların genişlənməsi və tələbələrə daha çox qlobal təcrübə qazandıracaq proqramların yaradılması mümkün ola bilər.
Yeni maliyyələşdirmə modelləri: Publik hüquqi şəxs statusu universitetlərə yeni maliyyə mənbələri tapmağa imkan verə bilər. Məsələn, universitetlər müxtəlif layihələrə görə özəl sektordan və ya beynəlxalq fondlardan qrantlar cəlb edə bilər. Bu, universitetin büdcəsini artırmaqla yanaşı, tələbələrin daha yaxşı təhsil resurslarına çıxışını təmin edə bilər.
Mənfi tərəflər
Təhsil haqlarının artması ehtimalı: Universitetlər müstəqil olduqda, dövlət dəstəyinin azalması nəticəsində tələbələrdən daha çox maliyyə dəstəyi tələb oluna bilər. Təhsil haqlarının artması ehtimalı tələbələr və onların ailələri üçün maliyyə çətinlikləri yarada bilər. Bu, xüsusilə aztəminatlı ailələrdən olan tələbələr üçün böyük bir problem ola bilər.
Təhsil keyfiyyətinin qeyri-bərabər inkişafı: Bəzi universitetlər publik hüquqi şəxs statusundan yaxşı istifadə edə və maliyyə resurslarını genişləndirə bilsələr də, digərləri bu çətinliklərə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkə bilər. Nəticədə bəzi universitetlərdə tədris keyfiyyəti artarkən, digərlərində geriləmə müşahidə oluna bilər.
Müəllimlərin iş şəraitində dəyişikliklər: Universitetlərin idarəetmə sisteminin dəyişməsi müəllimlərin iş şəraitinə və əmək haqlarına təsir göstərə bilər. Universitetlər publik hüquqi şəxs statusu aldıqda, onlar müəllimlər üçün yeni müqavilə şərtləri tətbiq edə bilərlər, bu da iş şəraitində qeyri-müəyyənliklərə səbəb ola bilər.
Sosial təminatların azalması riski: Publik hüquqi şəxs statusuna keçid zamanı bəzi dövlət təminatlarının azalması riski yarana bilər. Bu, təqaüdlər, sosial təminatlar və ya tələbələr üçün digər dövlət yardımlarının azalması ilə nəticələnə bilər. Bu da tələbələr arasında narazılıq yarada bilər".
K.Əsədov bu prosesi beynəlxalq təcrübədə özünü necə göstərdiyini açıqlayıb:
"Beynəlxalq təcrübədə publik hüquqi şəxs modeli geniş tətbiq olunur. Məsələn, Avropa ölkələrində, xüsusilə də Almaniya, Fransa və Hollandiya kimi ölkələrdə bir çox universitet publik hüquqi şəxs olaraq fəaliyyət göstərir. Bu universitetlər dövlətlə sıx əməkdaşlıq edir, lakin müstəqil olaraq özlərini idarə edirlər. Onlar maliyyə müstəqilliyi qazandıqlarına görə beynəlxalq layihələr və tərəfdaşlıqlar qurur, özlərinin tədqiqat və tədris proqramlarını sərbəst inkişaf etdirə bilirlər.
Lakin bəzi ölkələrdə bu model təhsil haqlarının artmasına səbəb olmuşdur. Məsələn, Böyük Britaniyada universitetlərin müstəqilləşməsi nəticəsində təhsil haqları əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlmişdir, bu da tələbələrin kreditlər və borclarla təhsil almaq məcburiyyətində qalmasına gətirib çıxarmışdır.
Azərbaycan universitetlərinin publik hüquqi şəxs statusuna keçməsi onların maliyyə müstəqilliyini və idarəetmə qabiliyyətini artıraraq tədris keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün bir fürsət yaradır. Lakin bu, tələbələr və valideynlər üçün maliyyə yükünün artması riskini də özündə daşıyır. Təhsil haqlarının artma ehtimalı və sosial təminatların azalma riski narahatlıq doğurur. Beynəlxalq təcrübəyə əsasən, bu prosesdə həm universitetlərin, həm də tələbələrin ehtiyacları balanslaşdırılmalıdır ki, təhsil haqları artmadan keyfiyyət yüksəlsin və tələbələr bu dəyişikliklərdən mənfi təsirlənməsin".
