Azərbaycanın İrandakı səfirliyi yaxın 15-20 gün ərzində fəaliyyətini bərpa edəcək. İran mətbuatının məlumatına görə, bunu qonşu ölkənin Xarici İşlər Nazirliyinin (XİN) Avrasiya Baş İdarəsinin rəhbəri Müctəba Dəmirçilu deyib.
Eyni zamanda, onun sözlərinə görə, İranın Azərbaycandakı səfirinin təyin olunması məsələsi yeni Prezidentin seçilməsi ilə əlaqədar bu ölkənin hökuməti formalaşdıqdan sonra həll olunacaq.
Xatırladaq ki, 2023-cü il yanvarın 27-də Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə silahlı basqın edilib. Nəticədə diplomatik nümayəndəliyin bir mühafizəçisi həlak olub, daha ikisi yaralanıb. Bundan sonra Azərbaycan İrandakı səfirliyinin fəaliyyətini dayandırıb.
Medianın İran hakimiyyətinə istinadən verdiyi məlumata görə, fevralın 5-də Azərbaycan səfirliyinə hücumu həyata keçirən şəxs edam cəzasına məhkum edilib. Hökmün icra edilib-edilmədiyi məlum deyil. Baş verənlərlə bağlı aparılan araşdırmanın nəticələri barədə ictimaiyyətə məlumat verilmir.
Terror aktının arxasında kim dayanırdı? Bu, Tehranın mərkəzində, polisin gözü qarşısında necə mümkün oldu? İran rəsmiləri bu suallara cavab verməyiblər.
Bütün bunlar şübhələrə səbəb olur. Bu şübhələrə aydınlıq gətirilmədən İranakı səfirliyimizin fəaliyyətini bərpa etmək nə dərəcədə vaxtındadır? Diplomatik baxımdan bu addım düzgündürmü? Beynəlxalq təcrübədə belə bir presedent varmı?
AYNA mövzunu tanınmış ekspertlərlə müzakirə edib.
Siyasi Menecment İnstitutunun rəhbəri Azər Qasımlı:
“Bəli, məsələ tam araşdırılmalı idi. Biz hətta vaxtilə təklif etmişdik ki, Azərbaycan tərəfi istintaqın gedişindən xəbərdar olmalıdır. Ola bilsin ki, belə bir şey olub, bəlkə də, Bakıya məlumat verilib, amma ictimaiyyət hələ də bu barədə heç nə bilmir. Ona görə də hər hansı bir vətəndaş, hər hansı ekspert üçün bu vəziyyəti mühakimə etmək çətindir - məhz informasiya çatışmazlığı səbəbindən. Çünki hakimiyyət bu tip məlumatları ictimaiyyətlə paylaşmır. Bu, bir tərəfdən.
Digər tərəfdən, mən güman edirəm ki, o hadisənin arxasında İranın kəşfiyyat xidmətləri dayanıb və çox güman ki, Azərbaycan tərəfinin də bundan xəbəri var. Amma aydındır ki, diplomatik danışıqlar zamanı İran tərəfi, çox güman, belə bir şeyin olmadığını iddia edib, hadisəni balanssız, xəstə bir insanın hərəkəti kimi qələmə verib. Amma mən hesab edirəm ki, bu terror aktının arxasında İran hakimiyyəti dayanırdı, çünki o vaxt Bakı ilə Tehran arasında münasibətlər gərgin idi.
Bu gün vəziyyət çox dəyişib. O yerə çatıb ki, bu yaxınlarda İran ilə Azərbaycan arasında “hər iki dövlətin ərazisindəki strateji obyektlərin mühafizəsi”nə həsr olunmuş birgə hərbi təlimlər barədə xəbər tutduq. Bu, nə deməkdir? İki ölkə artıq strateji tərəfdaşlığa dair bir növ məsləhətləşmələrə başlayıb? Əlbəttə ki, indi bunu mühakimə etmək çətindir, amma ən azı bu manevrlərin adı özü haqqında hər şeyi deyir. Əgər “strateji” kimi bir söz işlədilirsə, bu, artıq tərəflərin bir-birinə güvəndiyini göstərir.
Hazırda regionumuzda və dünyada baş verənlər kontekstində Azərbaycan elitasının və ya Azərbaycanın hakim strukturlarının maraqları ilə İran rejiminin maraqları üst-üstə düşür. Buna görə də qarşılıqlı əlaqə üçün ümumi mövzular tapırlar. Və bu mənada Tehrandakı səfirliyin işinin bərpası Azərbaycan və İran hakimiyyət orqanları arasında münasibətlərin dəyişməsinin ümumi məntiqinə uyğun gəlir.
Bu, doğru bir addımdırmı? Bir tərəfdən, mənim üçün, yox. Amma digər tərəfdən, təbii ki, İran bizim qonşumuzdur və təbii ki, diplomatik münasibətlər olmalıdır. Və aydındır ki, Azərbaycanın İrandakı diplomatik nümayəndəliyi istənilən halda işləməlidir. Amma təbii ki, İran artıq ötənilki terror aktına bənzər bir şeyin təkrar olunmayacağına dair zəmanət verməlidir. Əgər belə təminatlar verilibsə, yenə də təəssüf ki, ictimaiyyətin bundan xəbəri yoxdur. Və ümumiyyətlə, İranın zəmanətlərinin olması başqa müzakirə mövzusudur”.
Politoloq Rasim Musabəyov:
“Bəli, doğrudan da, terror aktının bilavasitə icraçısı həbs olundu, məhkəməsi oldu, ona ölüm hökmü çıxarıldı. Adətən belə bir hökm dərhal icra olunmur. ABŞ-da bəzən 20 il vaxt keçir, çoxsaylı müraciətlərdən və tibbi müayinələrdən sonra hökm icra olunur. Düşünürəm ki, bizim üçün vacib olan odur ki, səfirliyə hücum edən şəxslə bağlı aparılan bu istintaq, ümumiyyətlə, hökm baxımından adekvat qiymət alsın.
Terror aktı zamanı hüquq-mühafizə orqanlarının davranışına gəlincə, xatırlatmaq istərdim ki, Tehranın polis rəisi ertəsi gün tutduğu vəzifədən uzaqlaşdırılıb. Ümumiyyətlə, sanki oxlar ona tuşlanıb ki, o, təhlükəsizliyi təmin etməyib.
Yaxşı, indi səfirliyimizin işinin bərpası ilə bağlı deyilənlər, mən inanıram ki, qapalı diplomatik kanallar vasitəsilə də məlumat mübadiləsi aparılır. Üstəlik, bildiyimə görə, Azərbaycan səfirliyinə daha təhlükəsiz yerlər ayrılıb. Görünür, Azərbaycanı bu təklif qane edib.
Zaman gösətərəcək ki, İran tərəfi ötən ilki terror aktının təşkilatçılarına və təhrikçilərinə qarşı necə hərəkət edəcək. Hesab edirəm ki, bu şəxslərlə bağlı Azərbaycanın da müəyyən məlumatları var və İran tərəfinə təqdim edib ki, onlar haqqında müəyyən açıqlamalar verə bilsin.
Səfirliyimizin fəaliyyətinin bərpasına gəlincə, əlbəttə ki, İran qonşu, onunla çoxlu layihələrimiz var və diplomatik xidmətlərimiz bu və ya digər şəkildə onların üzərində işləməlidir. Ona görə də hesab edirəm ki, bu, İranın özündə baş verən dəyişiklikləri nəzərə alaraq, düzgün qərardır, yəqin ki, balanslaşdırılmışdır.
Çox güman ki, missiyanın fəaliyyətinin bərpası elan olunmuş vaxt çərçivəsində baş verəcək, xüsusən də Azərbaycan rəhbəri İranın yeni seçilmiş prezidentini Bakıya dəvət edib və iranlı həmkarından cavab dəvəti alıb. Aydındır ki, bu cür səfərlər səfirliklərin işinin tamamlanmasını nəzərdə tutur. İran da Bakıya öz səfirini təyin etməli olacaq”.
