Elçin Alıoğlu - TREND
Astanada keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının növbəti zirvə toplantısı çərçivəsində Azərbaycanla Çin arasında strateji tərəfdaşlığın qurulması haqqında Birgə Bəyannamə qəbul olunub.
Prezident İlham Əliyevin Çin lideri Si Cinpin ilə görüşü zamanı iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinin qurulmasına dair qəbul edilmiş birgə Bəyannamə Azərbaycan-Çin münasibətlərini strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəldir;
Bəyannamənin əsas müddəaları belədir:
- Tərəflərin strateji tərəfdaşlığını qarşılıqlı hörmət, bərabərlik, etimad və qarşılıqlı dəstəyə əsaslanır, Azərbaycanla Çinin xarici amillərdən asılı olmayaraq bir-birini etibarlı tərəfdaş hesab edir
- Münasibətlər ərazi bütövlüyü və suverenliyə qarşılıqlı hörmət, daxili işlərə qarışmama prinsiplərinə əsaslanır
- Azərbaycan “Vahid Çin” prinsipini qətiyyətlə dəstəkləyir və Tayvanı Çinin ayrılmaz hissəsi kimi qəbul edir
- Azərbaycanla Çin milli, regional və qlobal təhlükəsizliyin vacib məsələləri ilə bağlı sıx əlaqə və koordinasiya saxlayır, öz ərazisindən hər hansı bir qüvvənin digər tərəfə qarşı istifadəsinə imkan vermir
- Tərəflər BMT himayəsi altında beynəlxalq sistemi dəstəkləyir, BMT Nizamnaməsinin məqsəd və prinsiplərinə söykənən beynəlxalq münasibətlərin əsas normalarına riayət edir, hegemonluğa və güc siyasətinə qarşıdır, real çoxtərəfliliyə sadiqdir
- Azərbaycanla Çin insan hüquqları ilə bağlı məsələlərin siyasiləşdirilməsinə və ikili standartların tətbiq edilməsinə, insan hüquqlarının müdafiəsi bəhanəsi altında hər hansı dövlətin daxili işlərinə müdaxiləyə qarşıdır
- Tərəflər arasında strateji tərəfdaşlıq qarşılıqlı hörmət, bərabərlik, etimad və qarşılıqlı dəstəyə əsaslanır, Azərbaycanla Çin xarici amillərdən asılı olmayaraq bir-birini etibarlı tərəfdaş hesab edir
- Tərəflər ticarət-iqtisadi əməkdaşlığının inkişafı üçün nəqliyyat və kommunikasiya, yaşıl enerji, emal və istehsal, infrastruktur, rəqəmsal iqtisadiyyat, kənd təsərrüfatı və s. sahələrdə layihələrə diqqət yetirir
- Azərbaycanla Çin “Bir kəmər, bir yol” çərçivəsində əməkdaşlığı dərinləşdirməyi vacib hesab edir
- Çin Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin (“Orta Dəhliz”) tikintisində və istismarında fəal iştirak edir
- Çin COP29-un Azərbaycanda keçirilməsini alqışlayır və Azərbaycanın Konfransda sədrliyini dəstəkləyir
... Birgə Bəyannamə, həmçinin iqtisadi sahədə digər sənədlərin imzalanması Azərbaycanın beynəlxalq miqyasda nüfuzunun və çəkisinin daha da yüksəldiyini nümayiş etdirir. Bu, Prezident İlham Əliyevin yürütdüyü siyasətə, onun şəxsiyyətinə olan hörmət və etibarın təzahürüdür.
... Azərbaycanın xarici siyasəti təkcə Qərb ölkələri ilə deyil, Asiya regionu ilə də münasibətlərin inkişafına və əlaqələrin gücləndirilməsinə yönəlib. Çin, Rusiya, Pakistan və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələr xüsusilə önəmlidir.
Azərbaycan və Çin arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasından bəri iki ölkə arasında əlaqələr strateji səviyyəyə yüksəlib. Bu münasibətlər siyasi, iqtisadi, mədəni və humanitar sahələrdə hər iki tərəfin maraqlarına xidmət edir. Aşağıda, Azərbaycan və Çin arasındakı əlaqələrin müxtəlif aspektlərini əhatə edən faktlar və arqumentlər təqdim olunur.
Azərbaycan və Çin arasındakı diplomatik münasibətlər 1992-ci il aprelin 2-də qurulub. Bu tarixdən etibarən, iki ölkə arasındakı əlaqələr davamlı olaraq inkişaf etmiş və strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə çatıb. Prezident İlham Əliyev və Çin lideri Si Cinpin arasında qurulmuş yüksək səviyyəli dostluq münasibətləri bu əlaqələrin möhkəmlənməsinə böyük töhfə verib.
İki lider arasında keçirilmiş səfərlər və görüşlər mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, 2019-cu ilin aprelində Prezident İlham Əliyev Si Cinpinin dəvəti ilə İkinci “Kəmər və Yol Forumu”nda iştirak edib. Bundan əlavə, 2022-ci ilin 15 sentyabrında Səmərqənd şəhərində Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) Sammiti çərçivəsində keçirilmiş görüş, iki ölkə arasındakı strateji tərəfdaşlığın gücləndirilməsində əhəmiyyətli rol oynayır.
Azərbaycan və Çin arasındakı iqtisadi əməkdaşlıq müxtəlif sahələrdə sürətlə inkişaf edir. 2023-cü ildə iki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsi 3,1 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. Azərbaycanda 300-dən çox Çin şirkəti qeydiyyata alınıb və bu şirkətlər sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, ticarət, nəqliyyat və xidmət sahələrində aktiv fəaliyyət göstərirlər.
Çin Azərbaycanın ilk idxal mənbəyidir və ölkəmizin beş əsas ticarət tərəfdaşından biridir. Azərbaycan və Çin arasında qarşılıqlı investisiya axınları da əhəmiyyətlidir. Çindən Azərbaycana 930,8 milyon dollar, Azərbaycandan Çinə isə 263,3 milyon dollar həcmində investisiya qoyulub.
Azərbaycan Çinin irəli sürdüyü “Kəmər və Yol təşəbbüsü”nü ilk dəstəkləyən ölkələrdən biridir. Bu təşəbbüs çərçivəsində Azərbaycan Çin ilə nəqliyyat və logistika sahəsində sıx əməkdaşlıq qurub. Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi - Orta Dəhliz Çindən Avropaya və geriyə yüklərin çatdırılması üçün ən səmərəli və təhlükəsiz marşrutdur. 2023-cü ilin 9 ayında Orta Dəhliz üzərindən yükdaşımaların həcmi 88% artaraq 2 milyon tona çatıb. Zəngəzur dəhlizinin açılmasından sonra bu tranzit həcminin ildə 5-8 milyon ton artması gözlənilir.
Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun istifadəyə verilməsi ilə Çindən Türkiyəyə yük daşımalarının müddəti 1 aydan 12 günə qədər azalmışdır. Çindən göndərilən bu yüklərin Türkiyə vasitəsilə Qərbi Avropa ölkələrinə çatdırılması ümumilikdə cəmi 18 günə baş verir.
Çin ilə enerji keçidi və bərpa olunan enerji sahəsində əməkdaşlıq da uğurla inkişaf etdirilir. Çinin “BYD Company Limited” (BYD) şirkəti ilə elektrik mühərrikli avtobusların istehsalı sahəsində əməkdaşlıq qurulub. 2024-cü ildə Azərbaycanda keçiriləcək COP29 tədbiri çərçivəsində BYD şirkətinin 160 elektrik mühərrikli avtobusu və 100 enerji doldurucusunun ölkəmizə gətirilməsi planlaşdırılır.
Heydər Əliyev Fondu Azərbaycan və Çin arasında mədəni və humanitar mübadilənin əsas hərəkətverici qüvvəsidir. Fond “Çinin Xarici Ölkələrlə Dostluq üzrə Xalq Cəmiyyəti” ilə birlikdə müxtəlif layihələr həyata keçirir. 2023-cü ilin aprel ayında Pekində Fondun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın “Yalnız bir dəfə yaşayırsan” poeziya kitabının Çin dilinə tərcümə olunmuş təqdimatı keçirilib. Bu nəşr, Çin və Azərbaycan arasında mədəni və humanitar sahələrdə əməkdaşlığın gözəl nümunəsidir.
Elm və təhsil sahəsində də əməkdaşlıq fəal şəkildə davam etdirilir. Pekin Dillər Universitetində Azərbaycan dilinin tədrisi kafedrası fəaliyyət göstərir, Azərbaycan ali məktəblərində isə Konfutsi institutları fəaliyyət göstərir.
Azərbaycan və Çin arasındakı əlaqələr strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə çatmış və davamlı olaraq genişlənməkdədir. İkitərəfli münasibətlər siyasi, iqtisadi, mədəni və humanitar sahələrdə hər iki ölkənin maraqlarına xidmət edir. Bu münasibətlərin inkişafı Azərbaycan və Çin arasında daha da güclü əməkdaşlıq perspektivlərini təmin edir.
Azərbaycan daim “Vahid Çin” prinsipini dəstəkləyir və Çin ilə bağlı məsələlərdə birmənalı mövqedədir.
Ölkələr arasında dostluq münasibətləri regionlar və şəhərlər səviyyəsində də inkişaf edir. Bakı şəhəri ilə Sıçuan əyaləti, Gəncə şəhəri ilə Çindao şəhəri və digər şəhərlər arasında əməkdaşlıq haqqında sənədlər imzalanıb.
Elm və təhsil sahəsində də əməkdaşlıq fəal şəkildə davam etdirilir. Pekin Dillər Universitetində Azərbaycan dilinin tədrisi kafedrası fəaliyyət göstərir, Azərbaycan ali məktəblərində isə Konfutsi institutları fəaliyyət göstərir.
Prezident İlham Əliyevin Çin lideri Si Cinpin ilə görüşünün nəticəsi olaraq, ölkələr arasında əməkdaşlıq bütün sahələrdə daha da dərinləşəcək, qarşılıqlı təmaslar və dialoq intensivləşəcək, ikitərəfli münasibətlər yeni məzmun və keyfiyyət qazanacaq.
