Rəsmi statistikaya görə, Azərbaycanda işsizlərin sayı azalıb. 2024-cü il iyunun 1-nə Dövlət Məşğulluq Agentliyində qeydiyyatda olan 208,9 min nəfər var ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 16,5% azdır.

Təbii ki, bu rəqəm reallığı əks etdirmir, çünki qeydiyyatda olmayan məşğul olanlar da var. Bir çox vətəndaşlar əmək bazarında özlərini tapa bilmir və onlara uyğun olan işi, hətta bir növ gəlir gətirən iş tapa bilmirlər. Bu, təkcə təhsili olmayanlara deyil, həm də kollecləri, texnikumları, universitetləri bitirmiş, illərlə oxumuş şəxslərə aiddir.

İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev sorğu keçirib və məlum olub ki, respondentlərin 52%-i biliklərini monetizasiya edə bilmir. Görəsən, bu, nə ilə bağlıdır? Axı, bu adamların hamısı ən azı məktəbi bitirib və onların böyük bir faizi orta ixtisas, ali təhsil, eləcə də müxtəlif kurslar keçib. Amma bütün bunlar əmək bazarında onlara kömək etməyib.

AYNA-ya danışan iqtisadçının fikrincə, səbəblərdən biri alınan təhsilin keyfiyyətinin aşağı olmasıdır: “Amma hər şeydə təkcə təhsil sistemini günahlandırmaq olmaz, çünki tələbatın olmaması həm də insanların özlərinin günahıdır. Müasir dünya sürətlə dəyişir - bilik tez köhnəlir və dünən aktual olan şey bu gün deyil. Buna görə də kimsə tələbatlı olmaq istəyirsə, o, davamlı olaraq oxumalı, bacarıqlarını daim təkmilləşdirməli və yerində dayanmamalıdır. Təhsil sözün əsl mənasında davamlı olmalıdır. Amma bir çox insanlar təhsil müddətində əldə etdikləri biliklərin onlara kifayət edəcəyinə inanırlar, lakin bu, belə deyil”.

“Digər səbəb iş yerlərinin olmamasıdır. Bəzən insanlar bunun onlara işə düzəlməkdə kömək edəcəyinə inanaraq kurslara gedirlər. Ancaq əvvəlcə başa düşməlisiniz ki, sizin bu kurslara həqiqətən ehtiyac varmı, yoxsa bu, sadəcə pul və vaxt itkisidir. Siz harada işləmək istədiyinizi dəqiq başa düşməlisiniz və məqsədinizə doğru çalışmalısınız. Məsələn, dövlət işində işləmək istəyən şəxs müvafiq sertifikat almalıdır. Amma aydındır ki, indiki şəraitdə az adamın arzuladığı işi seçmək və uzun müddət gözləmək imkanı var və ona görə də istənilən variant nəzərdən keçirilir”, - həmsöhbətimiz bildirib.

Onun sözlərinə görə, işləmədən çoxlu pul qazanmaq istəyən vətəndaşların sayı artır. Bu imkanlardan biri, mütəxəssisin fikrincə, möhkəm uduş ümidi ilə lotereya biletləri almaqdır.

Qeyd edək ki, 2021-ci ildən 2023-cü ilədək (daxil olmaqla) Azərbaycan əhalisi lotereyalara ildə orta hesabla 563 milyon manat, yəni 3 il ərzində 1,6 milyard manatdan çox pul xərcləyib. Burada bir neçə amil rol oynayır - varlanmaq arzusu, aludəçilik, insan psixologiyasına dair biliklərə əsaslanan effektiv marketinq kampaniyası. Üstəlik, bu vətəndaşların çoxu ali təhsilli insanlardır ki, bu da iqtisadçının dediyi kimi, daxili əmək bazarında böyük problemlərdən xəbər verir.

“Problemi həll etmək olar, lakin bunun üçün konkret addımlar atılmalıdır. Biz insanlara pul qazanmaq imkanı verməliyik və bunun üçün ilk növbədə ölkə daxilində mobil zavodlar, fabriklər açmaq lazımdır. Bizdə isə hər yerdə ticarət mərkəzləri açmağa üstünlük verirlər. Bəli, ticarət mərkəzlərində də müəyyən sayda vətəndaş çalışır. Belə ki, mayın sonunda Bakıda istifadəyə verilən ticarət mərkəzində 2400 işçinin çalışacağı açıqlanıb. Amma bu, heç bir təhsil tələb etməyən işlərdir: parkinq işçiləri, satıcılar, kassirlər, təmizlikçilər. Amma istehsalın inkişafına təkan verən fabriklər və zavodlar çox cüzi miqdarda açılır. Məsələn, istehsal olunan məhsulların satışı üzrə sərfəli sövdələşmələr bağlamaq üçün innovativ texnologiyalardan istifadə etmək üçün təhsil lazımdır, müvafiq kadrlar lazımdır. İndi bir çox insanların sadəcə olaraq biliklərini satmağa heç bir yeri yoxdur”, - deyə Qarayev vurğulayıb.

Əlavə edib ki, ölkədə sahibkarlığın, xüsusən də mikro sahibkarlığın inkişafına əngəllər yaradan inhisarçılığın kökü kəsilməyib: “Bizim mikro və kiçik biznes sahəsində çoxlu problemlər var. Vergi sahəsində dəyişikliklər mikro sahibkarlığı əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırıb. Ölkədə 1 milyon 400 min nəfər kənd təsərrüfatı ilə məşğuldur. Hollandiyada hər il 200 min fermer büdcəyə 30 milyard dollar gəlir gətirir. Azərbaycanda rəqəmlər daha təvazökardır və bu, həmin sahənin lazımi qədər inkişaf etmədiyini göstərir. Həmişə nəticəyə baxmaq lazımdır”.

İş tapmaqda uğursuzluqlar həm də onunla bağlıdır ki, bu işdə tez-tez əlaqələrə ehtiyac duyulur, olmayanlar isə işsiz qalırlar. İqtisadçının sözlərinə görə, əksər hallarda təqdim olunan CV-lər cavabsız qalır ki, bu, işğaldan azad edilmiş ərazilərdəki vakansiyalara da aiddir: “Biz məşğulluq vəziyyətinin yaxşılaşdırılması baxımından nəsə etməyə çalışırıq, lakin hələlik bu, o qədər də effektiv olmayıb. Belə ki, bu yaxınlarda kvotadan yuxarı iş yerlərinin yaradılması qərara alınıb, lakin işəgötürənlər kvota üzrə adamların işə götürülməsində maraqlı deyillər. Kvotaya görə, onlar xüsusi qayğıya ehtiyacı olanları, ilk növbədə, əlilliyi olan vətəndaşları işə götürməlidirlər. Sahibkara isə maksimum dərəcədə çalışa bilən, müstəsna olaraq sağlam işçilər lazımdır”.

Ayna.az